Hukuksal ve Kurumsal Bağlamda Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiyede DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR

ÖNSÖZ

"Hukuksal ve Kurumsal Bağlamda Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye'de Doğrudan Yabancı Yatırımlar" başlıklı bu kitap, 14 Haziran 2013 tarihinde Çanankkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde savunulan ve oybirliği ile kabul edilen doktora tezime da­yanmaktadır. Kitap, adından da anlaşılacağı üzere hukuksal ve kurumsal bağlamda Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye'deki doğrudan yabancı yatırımları incelemekte, bu iki ülke için sonuçlar ortaya koymakta ve öne­rilerde bulunmaktadır.

Bu kitabın ortaya çıkmasında Yükseköğretim Kurulu'undan (YÖK) 1993 yılında kazandığım burs ile Amerika'da lisansüstü öğrenime başla­mam ve orada yapmış olduğum çalışmaların etkisi büyük olmuştur. Bu nedenle en başta bana yurtdışında lisansüstü öğrenim hakkı tanıyan Tür­kiye Cumhuriyeti Devletine minnet ve şükran duygularımı ifade etmek istiyorum. Ayrıca ilköğretimden başlayarak ortaokul, lise, üniversite ve li­sansüstü eğitimim aşamalarında gerek Türkiye'de ve gerekse Amerika'da kendilerinden çok şey öğrendiğim bütün hocalarıma da buradan ayrı ayrı teşekkür ediyorum.

  Bu kitabın temelini oluşturan tezin hazırlanması sürecinde ve jüri aşamasında görev almakla bana verdiği her türlü desteği için başta da­nışmanım Doç. Dr. Mikail Erol'a, jüri başkanım Prof. Dr. Cemil Kaya'ya ve diğer jüri üyeleri Prof. Dr. Yücel Acer'e, Prof. Dr. Ekrem Tatoğlu'na, Prof. Dr. İbrahim Kaya'ya, Yard. Doç. Dr. İsmail Elagöz'e ve Yard. Doç. Dr. Metin Atmacaya bir kez daha şükranlarımı sunarım.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ............................................................................................ VII İÇİNDEKİLER............................................................................... IX

KISALTMALAR........................................................................... XVII

TABLOLAR, ŞEKİLLER VE GRAFİKLER.................................... XXI

GİRİŞ.................................................................................................. 1

BİRİNCİ BÖLÜM

DYY: KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE

1. Giriş................................................................................................ 7
2. Tarihsel Gelişim ve Dünyada DYY................................................... 8
3. DYY Kavramları: Tanımlar ve Sınıflandırma.................................... 12

A.   Tanımlar.................................................................................. 12

B.   Sınıflandırma............................................................................ 17

1. Yeni Yatırım....................................................................... 17
2. Ortak Girişim...................................................................... 18
3. Şirket Birleşmeleri ve Satın Almalar..................................... 19
4. Stratejik Birleşmeler........................................................... 20

A.   Tekelci Avantaj Teorisi............................................................ 22

B.   Oligopolistik Tepki Teorisi........................................................ 23

C.  Ürün Hayat Seyri Teorisi......................................................... 24

D.   Eklektik Teori.......................................................................... 25 V.   Yaklaşımlar................................................................................... 26

A.   DYY'ye Olumlu Yaklaşımlar.................................................... 26

1. Kaynak Ülke Açısından...................................................... 26
2. Ev Sahibi Ülke Açısından.................................................... 27

B.   DYY'ye Olumsuz Yaklaşımlar................................................... 29 VI. Değerlendirme............................................................................... 31

İKİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI HUKUK AÇISINDAN DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR

1. Giriş.............................................................................................. 33
2. Uluslararası Yatırım Hukukunun Kaynakları.................................... 34

A.   İki Taraflı Yatırım Anlaşmaları.................................................. 34

B.   Çok Taraflı Yatırım Anlaşmaları................................................ 35

C.  Teamül Hukuku....................................................................... 36

D.  Hukukun Genel İlkeleri.............................................................. 37

E.   Yargı Kararları........................................................................ 38

F.   Doktrin.................................................................................... 38

3. Yatırımın Ülkeye Kabulü................................................................ 38
4. Uluslararası Hukukta Yabancı Yatırımların Korunması...................... 42

A.   Adil ve Hakça Muamele (Fair and Equitable Treatment-FET) ....42

B.   Tam Koruma ve Güvenlik (Full Protection and Security)............. 42

C.  Keyfi veya Ayrımcı Önlemlere Karşı Koruma (Protection
against Arbitrary or Discriminatory Measures)........................... 44

D.  Ulusal Muamele (National Treatment)....................................... 47

E.   En Çok Gözetilen Ulus Muamelesi (Most-Favoured-Nation
Treatment-MFN)..................................................................... 48

F.   Transferler (Transfers)............................................................ 48

5. Yabancı Yatırımların Teşviki Ve Kamulaştırma............................... 49
6. Yatırım Uyuşmazlıkları................................................................... 50

A.  Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmaları............................................ 52

1. Devletler-Arası Uyuşmazlıklar............................................. 52
2. Yatırımcı-Devlet Uyuşmazlıkları........................................... 53

a.    Ulusal Mahkemeler....................................................... 53

b.   Tahkim........................................................................ 54

aa. Tahkime Rıza.......................................................... 55

bb. Yatırımcının Vatandaşlığı......................................... 56

cc. Uygulanacak Hukuk (Applicable Law)...................... 57

VII. Değerlendirme.............................................................................. 58

ÜÇÜNCÜBÖLÜM

ABD'DEDYY: KURUMLAR VE POLİTİKALAR

1. Giriş.............................................................................................. 61
2. ABD'deDYY................................................................................. 61

A.  Tarihsel Seyri........................................................................... 61

B.   Mevcut Durum........................................................................ 66

C.   ABD'de DYY'lerin Gelecekteki Durumu İle İlgili Öngörüler........ 70

III. ABD ’nin Kurumsal Yapısı, Devlet Sistemi ve İşleyişi....................... 71

A.  Federal Hükümet ile Eyalet Hükümeti ve Yerel
Yönetimlerin İlişkisi.................................................................. 72

B.   Federal Hükümetin Yasama Organı (The Legislative Branch)....73

1. ABD Senatosu (The Senate)............................................... 75
2. Temsilciler Meclisi (The House of Representatives).............. 76
3. Yürütme Organı (The Executive Branch)............................. 76

C.  Yargı Organı (The Judicial Branch)........................................... 79

D.  Eyalet Sistemi.......................................................................... 80 IV. ABD'de DYY'lerle İlgili Önemli Devlet Kurumları........................... 82

A.   Amerikan Kongresi.................................................................. 82

B.   Maliye Bakanlığı (Treasury Department)................................... 83

C.  Invest in America.................................................................... 83

D.  SelectUSA.............................................................................. 84

E.   Organization for International Investment (OFII)........................ 85

F.   ABD'de DYY'lerle İlgili Diğer Önemli Devlet Kurumları............. 85 V.  ABD'de Ticaret Yapma Şekilleri.................................................... 86

A.  Anonim Şirketler (Corporations)................................................ 87

B.   Limited Şirketler (LLC)............................................................. 89

C.  Diğer Şirket Yapıları................................................................. 91 VI. Yabancı Personel Çalıştırma İzinleri ve Vize İşlemleri...................... 92 VII. ABD DYY Politikası.................................................................... 94 VIII. Değerlendirme........................................................................... 97

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ABD'DE DYY: MEVZUAT VE

UYGULAMALAR

1. Giriş............................................................................................. 99
2. ABD Yabancı Yatırım Mevzuatı................................................... 100

A.   Birleşik Devletler'de DYY Yönetmeliği (Foreign Direct
Investment in the United States) Madde § 806.15..................... 100

B.   11858 sayılı KHK (Executive Order 11858--Foreign
investment in the United States)............................................... 101

C.  The Exon-Florio Provision of 1988........................................... 108

D.   Byrd Amendment................................................................... 111

E.   Bazı Exon-Florio İşlem Örnekleri............................................. 111

1.   CATIC/MAMCO......................................................... 111

2. Thomson/LTV............................................................... 112
3. CNOOC/Unocal........................................................... 113
4. Dubai Ports World/P&O................................................... 114

F.   Foreign Investment and National Security Act (2007)

(FINSA)................................................................................ 116

3. ABD'de Yabancı Yatırımcıları İlgilendiren Bilgi ve Bildirimleri
   Federal Düzeyde Düzenleyen Kanunlar.......................................... 118
4. Yabancı Yatırımcılara Kısıtlanan Sektörler..................................... 120

A.   Deniz Nakliye Sektörü............................................................ 120

B.   Havacılık Sektörü................................................................... 121

C.   Madencilik Sektörü................................................................. 122

D.   Enerji Sektörü........................................................................ 123

E.   Telekomünikasyon Sektörü..................................................... 123

F.   Bankacılık Sektörü................................................................. 124

5. ABD Teşvik Sistemi.................................................................... 124
6. Değerlendirme............................................................................. 129

BEŞİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE'DE DYY: KURUMLAR VE POLİTİKALAR

1. Giriş........................................................................................... 131
2. Türkiye'de DYY......................................................................... 131

A.   Tarihsel Seyri........................................................................ 131

1. 1980 öncesi Türkiye'de Doğrudan Yabancı Yatırımlar......... 132
2. 1980 Sonrası Türkiye'deki Doğrudan Yabancı Yatırımlar.. 133

B.   Mevcut Durum...................................................................... 135

C.   Gelecekle İlgili Öngörüler....................................................... 139

III. Türkiye'nin Kurumsal Yapısı........................................................ 140

A.   Devlet Kurumları................................................................... 140

B.   Sivil Toplum Kuruluşları.......................................................... 145

4. Türkiye'deki Şirket Türleri............................................................ 146
5. Politikalar.................................................................................... 149

A.  Yatırım Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Mevzuat ve
Uygulama Politikaları.............................................................. 150

B.   Ulusal Yatırım Ajansları Kurularak Tanıtma Politikası............... 153

C.  İstikrar Politikaları.................................................................. 153 VI. Değerlendirme............................................................................. 156

ALTINCI BÖLÜM

TÜRKİYE'DE DYY: MEVZUAT VE UYGULAMALAR

1. Giriş............................................................................................ 157
2. Doğrudan Yabancı Yatırım Mevzuatının Tarihsel Gelişimi............... 157

A.   22 Nisan 1947 Tarihli 13 Sayılı Karar....................................... 157

B.   1 Mart 1950 tarih ve 5583 sayılı Hazinece Özel
Teşebbüslere Kefalet Edilmesine ve Döviz Taahüdünde
Bulunulmasına Dair Kanun..................................................... 159

C.  9 Ağustos 1951 Tarihli ve 5821 Sayılı Yabancı Sermaye
Yatırımlarını Teşvik Kanunu.................................................... 160

D.   6224 Sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu........................ 160

E.   7 Mart 1954 Tarih 6326 Sayılı Petrol Kanunu........................... 163

F.   28 Şubat 1960 Tarihli 7462 Sayılı Ereğli Demir Çelik
Fabrikaları T.A.Ş Kanunu ...................................................... 164

G.   25 Ocak 1980 Tarihli 8/168 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı........ 165

H. 3218 Numaralı Serbest Bölgeler Kanunu.................................. 167

I.    12 Şubat 1986 Tarih ve 86/10353 Sayılı Kararname................. 167

J.    4875 Sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu.................... 168

1. Kanunun Kapsamı ve Amacı............................................. 168
2. Yabancı Yatırımcı ve Yabancı Yatırımın Tanımları............. 169
3. Doğrudan Yabancı Yatırımlara İlişkin Esaslar..................... 171