HUKUKA GİRİŞ ( Hukuksal Kavramlar ve Kurumlar )

GİRİŞ

Hukuk öğrenimi görmek amacıyla, hukuk fakültelerine yeni giren ve öğretim programlarında hukuk derslerine yer veren diğer fakülte ve yük­sek okul öğrencileri ile hukuk öğrenimi görmek istemiş olmakla birlikte, çeşitli nedenlerle bu isteğini veya özlemini gerçekleştirememiş, kendisini başka mesleklerin içinde bulmuş olan yetişkinler için hazırlanmış olan bu Kitap; Hukuk'un en temel kavram ve kurumlarını, kamu hukuku ve özel hukuk yönlerinden ele alan; normatif bir bilim dalı olan hukuk konularını, hem pozitif hukuk hem de hukuka komşu disiplinler (felsefe, sosyoloji, siya­set bilimi, hukuk tarihi, hukuk sosyolojisi, sosyal psikoloji gibi) açısından inceleyen; kısaca, hukuku yakın çevresiyle bir bütün olarak gören bir yakla­şımla hazırlanmış, uzun deneyimler ve çalışmaların ürünü olarak yayın haya­tına sunulmuştur.

HUKUKA GİRİŞ (HUKUKSAL KAVRAMLAR VE KURUMLAR) adım verdiğimiz bu Kitap; İÇİNDEKİLER bölümünde görüldüğü gibi; DOKUZ BÖLÜM'den oluşmaktadır. Bunlar; HUKUK KAVRAMI, HUKUKUN TARİHSEL VE DÜŞÜNSEL GELİŞİMİ, HUKUK SİSTEMLERİ VE TÜRK HUKUK SİSTEMİ, POZİTİF HUKUK KURALLARININ KONU­LARI, HUKUKUN BİÇİMSEL KAYNAKLARI, HUKUK KURALLARI­NIN YORUMLANMASI VE UYGULANMA SIRASI, HUKUK KURAL­LARININ UYGULANMA BİÇİMLERİ, HUKUKSAL YAPTIRIMLAR, HUKUKUN KİŞİSELLEŞMESİ VE GERÇEKLEŞMESİ bölümleridir.

Bu Kitapta ele alman konular, bölüm başlıklarından da anlaşılacağı üzere, daha çok, hukuk nosyonunun oluşumuna, belirli bir hukuk kültürünün kazanılmasına ve hukuk tekniklerinin öğrenilmesine yönelik konular (hak, adalet, hakkaniyet, eşitlik, hukuksal işlem, görev, ödev, yetki, hukuk kişisi vs.) ile hukukun tarihsel ve düşünsel gelişimi, hukuk sistemleri, hukuk kural­larının yorumlanması ve hiyerarşisi konulandır. Bunu nedeni; hukuk öğrencilerinin dört yıllık öğrenim hayatı bo­yunca, Türk Pozitif Hukuku'na ilişkin Medeni Hukuk, Borçlar Hukuku, Ti­caret Hukuku, İş Hukuku, Ceza Hukuku, İdare Hukuku, Yargılama Usulleri gibi, bir dizi hukuk dersinde, pozitif hukuka ilişkin çeşitli konuları zaten ayrıntılı olarak öğrenecekleri, bu Kitapta incelenen kavramsal konuları son­raki yıllarda öğrenme fırsatı bulamayacak olmaları ve hukuk öğrencisi olma­yan veya hukukla ilgilenen diğer kimselerime, pozitif hukukun ayrıntısını öğrenme gerekmemesidir. Fakat, yine de, tüm hukuk dallan için ortak ve genel olan, aynı zamanda temel hukuk bilgisi kapsamında yer alan HUKU­KUN BİÇİMSEL KAYNAKLARI, HUKUK KURALLARININ UYGU­LANMA BİÇİMLERİ, HUKUKSAL YAPTIRIMLAR, HUKUKUN KİŞİ­SELLEŞMESİ VE GERÇEKLEŞMESİ başlıkları altında incelenen konulara ilişkin açıklamalar ve örneklerde Türk Pozitif Hukuku verilerine yer veril­miştir.

Bu Kitabın içeriğini oluşturan yukarıda belirtilen ve açıklanan ko­nular öğrenilmeye çalışıldığında; öğrenciler ve hukuka ilgilenenler, her şey­den önce, gerekli ve yeterli bir hukuk terminolojisi, hukuksal düşünme yön­temi, asgari bir hukuk mantığı, belirli bir derecede diğer ve hukuksal konu­larda kendini ifade gücü kazanmış olacaklardır. Zira, kamu oyunda hukukçu­ların genellikle doğru, iyi ve güzel konuştukları yönündeki var olan yaygın kanı doğru ise; bunu nedeni, hukuk öğreniminin sosyal yaşamın yaklaşık tüm alanlarıyla ilgili olması, buna paralel olarak bu öğrenimin zengin bir söz ve kavram bilgisi vermesi ve, asıl önemlisi, belirli bir muhakeme yeteneği kazandırmasıdır. Bu muhakeme yeteneği ve hukuk bilgileri, özellikle gençler için, sosyal ve pozitif bilimlerin diğer alanlarına ilişkin bilgilerle beslendiği takdirde; hukukçuluk kariyerinde ve diğer alanlarda kazanılacak başarıların önünün kendiliğinden açılacağı da ayrıca bir gerçeğin ifadesidir.

Kısaca, hukuk öğrenimine giriş niteliğindeki bu Kitap, hukuku tüm yönleriyle ve genel olarak öğrenmek ve hukuk öğrenimine başlamak isteyen­ler; hukuk öğrenimine başlamış olanlannsa bulundukları yüksek öğrenim kurumlarının (meslek yüksek okulu, yüksek okul, fakülte, açık öğretim fa­kültesi) programlan gereği öğrenmek durumunda oldukları, hukuk dersleri için gerekli bilgileri kazanmaları, sonraki aşamalarda görecekleri derslere hazırlanmaları; yüksek öğrenim sonrası veya öncesi girilecek çeşitli mesleki sınavlarda bir hukuk alt yapısı oluşturması amaçlarıyla hazırlanmıştır.

12 Eylül. 2012

Prof. Dr. Cevdet Atay

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ.................................................................................................................................... 19 BİRİNCİ BÖLÜM
________________________ HUKUK KAVRAMI 21____________________________

A)  Deyim, Tanım ve Yakın Kavramlar.................................................................................... 21

1-Deyim ve Tanım........................................................................................................... 21

1. Hukuk Deyimi:........................................................................................................ 21
2. Hukukun Tanımı:.................................................................................................... 21

2-Hukuka Yakın Kavramlar................................................................................................ 22

1. Yasa (Kanun) Kavramı:............................................................................................. 22
2. Hak Kavramı:.......................................................................................................... 22
3. Adalet Kavramı:....................................................................................................... 22
4. Hakkaniyet Kavramı:................................................................................................ 23
5. Eşitlik Kavramı:....................................................................................................... 24

B)  Hukukun Özellikleri.......................................................................................................... 25

1-Hukuk toplumsal bir olgudur............................................................................................ 25

2-Hukuk, normlar veya kurallar bütünüdür............................................................................ 25

3-Hukuk, genel ve nesnel kurallar bütünüdür........................................................................ 25

4-Hukuk, olması gereken kurallardan oluşur......................................................................... 25

5-Hukukun etkinliği Devlet aracılığıyla sağlanır..................................................................... 26

6-Hukuk, yaptırımlara bağlanan kurallar bütünüdür................................................................ 26

C)  Hukukun işlevleri....................................................................................................... 27

1-Hukuk toplumsal düzeni ve güveni sağlar......................................................................... 27

2-Hukuk adaleti sağlama amacına yöneliktir......................................................................... 27

3-Hukuk siyasal iktidarın sınırlanmasını sağlar..................................................................... 27

3-Hukuk, hak ve özgürlüklerin güvencesidir.......................................................................... 28

4-Hukuk, Devletin meşruiyet kaynağıdır.............................................................................. 28

5-Hukuk, devletin yaptırım uygulama aracıdır...................................................................... 29

6-Hukuk, toplumu yönetme ve yönlendirme aracıdır.............................................................. 30

7-Hukuk, devletin toplumu denetleme aracıdır...................................................................... 30

D)  Hukuk Kurallarının Oluşumu............................................................................................. 30

1-Hukuk kurallarının ilkel toplumlarda oluşumu..................................................................... 31

2-Hukuk kurallarının sosyal gruplarda oluşumu..................................................................... 31

3-Sosyolojik açıdan sosyal davranış normları....................................................................... 33

E)  Sosyal Davranış Kuralları ve Hukuk....................................................................... 34

1-Din Kuralları............................................................................................................ 34

2-Ahlak Kuralları......................................................................................................... 36

3-Görgü Kuralları....................................................................................................... 37

4-Hukuk Kuralları....................................................................................................... 38

İKİNCİ BÖLÜM _________ HUKUKUN TARİHSEL VE DÜŞÜNSEL GELİŞİMİ 39_____

I-Hukukun Tarihsel Gelişimi.......................................................................... 39

1. Genel Olarak.................................................................................... 40
2. Antik Çağlarda Kodifikasyon................................................................. 41
3. Corpus İuris Civilis............................................................................ 43
4. Avrupa ve Amerika'da Kodifikasyonlar.................................................... 45

D) Türk Hukukunda Kodifikasyon............................................................... 49

1-Tanzimat dönemi yasalaştırmaları........................................................ 49

2-Cumhuriyet sonrası yasalaştırmaları..................................................... 51

Il-Hukukun Düşünsel Gelişimi....................................................................... 54

A) Hukuka Öncelik Tanıyan Görüşler.......................................................... 54

1-Doğal Hukuk Görüşü........................................................................ 54

2-Tarihçi Hukuk Görüşü....................................................................... 56

3-Marxist Görüş................................................................................ 56

4-Sosyolojik Görüşler.......................................................................... 58

B) Devlete Öncelik Tanıyan Görüşler.......................................................... 61

1-Hukuksal Pozitivizm Okulu................................................................ 61

2-Normativist Okul............................................................................. 63

3-Hukuksal Realizm Okulu................................................................... 64

4-Faydacı Okul..................................................................................... 64

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

________ HUKUK SİSTEMLERİ VE TÜRK HUKUK SİSTEMİ 6 S_____

I-Hukuk Sistemleri..................................................................................... 65

A) Roma-Germen Hukuk Sistemi............................................................... 66

1-Gelişimi.................................................................................................................... 66

2-Kamusal- özel hukuk ayırımı ve kavram benzerlikleri..................................... 67

3-Yazılı hukuk, genel kural ilkesi ve yasa önceliği............................................... 67

4-Yazılı anayasa ve üstünlüğü................................................................................. 68

5-Yargı.......................................................................................................................... 68

6-Yargı içtihatları........................................................................................................ 69

7-Jüri Usulü................................................................................................................ 69

8-Savcılık...................................................................................................................... 69

B) Common Law Sistemi......................................................................... 69

1-İngiliz Hukuku................................................................................. 70

a) Hukuk Kaynakları:........................................................................................... 70

2. Hukuk Birliği: kamu hukuku-özel hukuk ayırımı yokluğu...................... 71
3. Yargı Birliği....................................................................................................... 72
4. ingiliz Yargısı.................................................................................................... 73

2-Amerika Birleşik Devletleri Hukuku................................................................... 74

1. ABD Hukukunun Gelişimi:............................................................................. 74
2. ABD Hukukunun Kaynakları:......................................................................... 75
3. ingiliz ve Amerikan hukuklarının ortak ve farklı yanları........................... 75
4. Yasama ve yargı yetkilerinin paylaşımı:...................................................... 76
5. Kamu hukuku ve özel hukuk ayırımının bulunmaması:.......................... 76
6. Hukuk Birliği:..................................................................................................... 77

gjABD Yargısı:...................................................................................................... 77

h) Anayasaya uygunluk denetimi ve Federal Mahkeme:............................ 78

Il-Türk Hukuk Sistemi..................................................................................................... 78

A) Hukukun Bölümlere Ayrılması............................................................................... 78

1-iç Hukuk-Dış Hukuk ve Maddi Hukuk-Şekli Hukuk Ayırımı............................ 79

1. Ulusal Hukuk- Uluslararası Hukuk:............................................................. 79
2. Maddi Hukuk ve Şekli Hukuk:...................................................................... 80

2-Özel Hukuk ve Kamu Hukukunun Özellikleri................................................... 81

B) Kamu Hukuku ve Bölümleri................................................................................... 85

1-Anayasa Hukuku................................................................................................... 85

2-Yönetim (idare) Hukuku....................................................................................... 87

3-Mali (Finansal) Hukuk.......................................................................................... 88

4-Ceza Hukuku.............................................................................................................. 88

5-icra ve iflas Hukuku.............................................................................................. 89

6-Uluslararası Kamu Hukuku................................................................................ 89

7-Usul Hukuku.......................................................................................................... 90

8-Diğer Kamu Hukuku Dalları................................................................................ 90

C)Özel Hukuk ve Bölümleri................................................................ 91

1-Medeni Hukuk........................................................................................................ 91

2-Borçlar Hukuku...................................................................................................... 92

3-Ticaret Hukuku....................................................................................................... 92

4-iş Hukuku................................................................................................................ 93

5-Uluslararası Özel Hukuk...................................................................................... 93

6-Fikir ve San'at Eserleri Hukuku........................................................................... 94

7-DiğerÖzel Hukuk Dalları...................................................................................... 94 Ill-Türk Yargı Sistemi....................................................................................................... 95

A) Adli Yargı.................................................................................................................... 95

1-Hukuk Mahkemeleri.............................................................................................. 95

1. Genel Görevli Hukuk Mahkemeleri:............................................................ 95
2. Özel Görevli Hukuk Mahkemeleri:.............................................................. 96

2-Ceza mahkemeleri............................................................................................... 97

1. Genel görevli ceza mahkemeleri:............................................................... 97
2. Özel görevli ceza mahkemeleri:.................................................................. 98

3-Yargıtay.................................................................................................................... 99

1. Daireler:............................................................................................................. 99
2. Hukuk ve ceza genel kurulları:..................................................................... 99

B)  Yönetsel (İdari) Yargı................................................................................................ 99

1-Alt derece yönetsel yargı yerleri........................................................................... 99

1. idare Mahkemeleri:........................................................................................ 100
2. Vergi Mahkemeleri:........................................................................................ 100
3. Bölge İdare Mahkemeleri:............................................................................ 101
4. ilk derece mahkemesi olarak Danıştay:.................................................... 101

2-Danıştay................................................................................................................. 101

1. Dava Daireleri:............................................................................................... 101
2. Yargısal Kurullar:........................................................................................... 101

C) Askeri Yargı.............................................................................................................. 102

1-Alt derece askeri mahkemeler.......................................................................... 102

1. Askeri (ceza) mahkemeler(i):..................................................................... 102
2. Sıkıyönetim Askeri Mahkemeleri:............................................................... 102

cj İlk derece mahkemesi olarak Askeri Yargıtay:........................................ 102

2-Askeri Yargıtay...................................................................................................... 103

1. Daireler:........................................................................................................... 103
2. Daireler Kurulu:.............................................................................................. 103

3-Askeri Yüksek İdare Mahkemesi....................................................................... 103

D) Uyuşmazlık Yargısı................................................................................................. 103

1-Görev Uyuşmazlıkları.......................................................................................... 104

1. Olumlu görev uyuşmazlığı:.......................................................................... 104
2. Olumsuz görev uyuşmazlığı:....................................................................... 104

2-Hüküm Uyuşmazlıkları.................................................................................. 104

3-Kararların Etkileri................................................................................................. 104

E)  Anayasa Yargısı...................................................................................................... 105

1-Üyelik ve Kurullar................................................................................................. 105

2-Görevleri ve Yetkileri............................................................................................ 105

1. Anayasaya uygunluk denetimi dışındaki görevleri:................................ 105
2. Anayasa'ya uygunluk denetimi görevleri:................................................. 106
3. Bireysel başvuruları karara bağlama görevleri:...................................... 106

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM __________ TÜRK POZİTİF HUKUKUNUN KAYNAKLARI 107_______________

I-Pozitif Hukukun Yazılı Kaynakları.............................................................................. 108

A) Anayasa.................................................................................................................... 108

1-Genel Olarak......................................................................................................... 108

2- Hukuk kaynağı olarak Anayasa........................................................................ 109

1. Genel ve nesnel normlar içermesi:............................................................. 109
2. Anayasanın yetki kaynağı olması:.............................................................. 110
3. Anayasanın üstün ve bağlayıcı olması:..................................................... 110

B)  Uluslararası Antlaşmalar.............................................................................. 111

1-Uluslararası antlaşmaların hukuksal rejimi....................................................................... 111

1. Antlaşma yapma yetkisi:........................................................................................ 111
2. Bağlayıcılık kazanması:......................................................................................... 112

2-Hukuk kaynağı olarak uluslararası antlaşmalar................................................................. 113

C)  Yasalar........................................................................................................................ 114

1-Yasa Kavramı........................................................................................................... 114

2-Yasa Türleri............................................................................................................... 115

1. Maddi Yasa ve Şekli Yasa:........................................................................... 115
2. Üstün yasa ve üstün olmayan yasa:........................................................... 116
3. Onay yasaları ve diğer yasalar:................................................................... 117
4. Bütçe ve Kesin Hesap yasaları:................................................................... 117
5. Süreli ve süresiz yasalar:.............................................................................. 118
6. Genel ve özel yasalar:................................................................................... 118

g)  Temel (çerçeve) yasalar ve diğer yasalar:............................................... 119

h) Konularına göre yasalar:.............................................................................. 119

3-Yasaların Özellikleri..................................................................................................... 120

1. Genellik ve soyutluk:.............................................................................................. 120
2. Nesnellik:.....................................................