Havayolu ile Taşınan Yolcuların Ölümünden veya Bedensel Bütünlüğünün İhlalinden Doğan Akdi Sorumluluk

GİRİŞ

 

Havayolu ile ulaşımın, diğer ulaşım türleri ile kıyaslandığında özel­likle hız özelliği ve buna bağlı olarak zaman tasarrufu sağlaması nedeniy­le son yıllarda en çok tercih edilen ulaşım türü olduğu söylenebilir.

 

Türkiye'de, özellikle 2000'li yıllarda havayolu taşımacılığında faa­liyet gösteren özel havayolu şirketlerinin sayısı giderek artmıştır. Bu artı­şa bağlı olarak havayolu şirketleri arasında rekabetin de artmasıyla, ha­vayolu ile ulaşım daha da ekonomik hale gelmiş ve bu durum, yolcuların seyahatlerinde daha ziyade havayolunu tercih etmelerinde en büyük et­ken olmuştur. Gelişen hava taşımacılığına paralel olarak meydana gelen kazaların artması ve bu kazaların neticelerinin ağır olması, bu alanda özel düzenleme yapılması ihtiyacını doğurmuştur. Ülkemizde; ulusal alanda, geç de olsa yapılan ilk düzenleme ise 14 Ekim 1983 tarihli Türk Sivil Havacılık Kanunudur. Bu tarihe kadar havayolu ile yapılan iç hat taşıma­larına Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanmıştır.

 

Yurt içi taşımalarda havayolu ile taşman yolcuların ölümünden ve­ya bedensel bütünlüğünün ihlalinden doğan akdi sorumluluğa ilişkin esaslar, Türk Sivil Havacılık Kanunu'nun Dördüncü Kısmının Birinci Bölümünde düzenlenmiştir.

 

Türk Sivil Havacılık Kanunun 106'ncı maddesinde havayolu ile yurt içinde yapılacak taşımalarda uygulanacak hükümler sırası ile belir­tilmiştir. Anılan maddeye göre öncelikle Türk Sivil Havacılık Kanunu hükümleri; bu Kanunda hüküm yoksa Türkiye'nin taraf olduğu uluslara­rası anlaşmaların hükümleri, tarafı olunan anlaşmalarda da hüküm yoksa Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanır.

  26 Mart 2011 tarihine kadar iç hat taşımalarına; Türkiye'nin 3 Ara­lık 1977 tarihinde, sonraki katılma yolu ile taraf olduğu Varşova Kon­vansiyonu hükümleri uygulanmıştır. Ancak 26 Mart 2011 tarihinde, Montreal Konvansiyonunun Türk Hukuku bakımından yürürlüğe girme­siyle Türk Sivil Havacılık Kanununda hüküm olmayan hallerde artık Varşova Konvansiyonu yerine Montreal Konvansiyonu hükümleri uygu­lanmaya başlamıştır.  

Uluslararası anlaşmalarda hüküm olmayan hallerde başvurulacak olan Türk Ticaret Kanununun, hangi hükümlerinin hava taşımaları bakı­mından uygulanabilir olduğu ise doktrinde tartışmalıdır. Bazı yazarlar', o dönemde yürürlükte olan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun Üçüncü Kitabında taşıma işleri düzenlenirken sevkedilmiş 764'üncü maddesini dikkate alarak hava taşımaları bakımından üçüncü sırada uygulanacak hükümlerin, Kanunun Dördüncü Kitabında deniz taşımaları dolayısıyla öngörülmüş hükümler olduğunu belirtmiştir. Eğer bu görüşe itibar olu­nursa; 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun deniz taşıma işleriyle demir ve havayolları ile taşıma işlerine ve posta idaresine ilişkin özel hükümleri mahfuz tutan 762'nci maddesi, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun 852'nci maddesinde de tekrar olunduğundan durumun değişmediği söy­lenebilir.

  Ancak bizim de katıldığımız görüşe göre; kanun koyucu tüm taşı­ma işlerine ilişkin hükümleri sevkederken kendisine ilişkin hükümleri mahfuz tutmayı gerekli gördüğü taşıma işleri, hakkında özel hüküm sev­kedilmiş taşıma işleri olup hava taşımaları bakımından hükümleri mahfuz olan düzenlemenin; ilk sırada 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu, ikinci sırada ise biraz önce temas ettiğimiz 106'ncı madde dolayısıyla yerine göre 1929 Varşova Konvansiyonu veya 1999 Montreal Konvansi­yonu; eğer anılan uluslararası anlaşmalarda da bir hüküm bulunmazsa üçüncü sırada uygulanacak hükümlerin 6762 sayılı Türk Ticaret Kanu­nunun yürürlükte olduğu dönemdeki ilişkiler bakımından bu Kanunun 762 ve devamındaki maddelerinde, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun yürürlüğe girmesinden sonraki ilişkilerde ise onun 850 ve devamındaki maddelerinde sevkedilen hükümler olduğu kabul edilmelidir. Öte yan­dan; taşımanın yapıldığı ortam ve kullanılan nakil vasıtası tamamen farklı olan taşıma türlerini aynı hükümlere tâbi kılmak, bunlar arasında açıkla­namaz bir benzerlik kurulmasına neden olduğu için de ilk görüşün isabet­li olmadığını düşünüyoruz.

Bununla birlikte bir diğer önemli husus da uluslararası anlaşmaların hangi hükümlerinin uygulanacağıdır. 14 Ekim 1983 tarihli Türk Sivil Havacılık Kanununun sorumluluğa ilişkin hükümleri sevk edilirken, Tür­kiye'nin 1977 yılında taraf olduğu Varşova Konvansiyonunun Lahey  Protokolü ile değiştirilmiş haline paralel düzenlemelere yer verildiğinden uygulanacak hükümler bakımından herhangi bir tereddüt bulunmamak­taydı. Ancak 1999 tarihli Montreal Konvansiyonunun yürürlüğe girme­siyle beraber, anılan Konvansiyon ile Türk Sivil Havacılık Kanununun taşıyıcının sorumluluğuna ilişkin hükümlerinin birbiriyle çelişmesi; hangi düzenlemelerin esas alınacağı hususunda tereddütlere yol açabilir. Zira Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 90'ıncı maddesinin 5'inci fıkrası ile usulüne uygun olarak kabul edilmiş uluslararası anlaşmalar, normlar hi­yerarşinde kanun hükmünde sayılmıştır³. Buna göre; eğer lex posterior derogat legi priori (sonraki kanun önceki kanunları ilga eder) ilkesinin katı bir şekilde dikkate alınması gerektiği görüşü benimsenirse, 1999 Montreal Konvansiyonunun 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanununda öngörülen esaslardan ayrılan hükümlerinin, iç hat taşımaları bakımından da uygulanacağı; yani 1999 Montreal Konvansiyonunun Türk Hukuku bakımından yürürlüğe girmesi ile 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanu­nunun farklı esaslar öngören hükümlerinin dolaylı olarak mülga hüküm­lere dönüştüğü sonucuna ulaşılır. Ancak kanun koyucunun 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanununu çıkarmakla bu Kanunda öngörülen hü­kümlere üstünlük tanıdığı, sadece kural boşluğu olmasını önlemek için Türkiye Cumhuriyeti devletinin taraf olduğu uluslararası anlaşma hü­kümlerinin uygulanacağını öngörmek iradesinde olduğu da söylenebilir. Belirtelim ki buradaki doktriner tartışma sorumluluk sınırları bakımından önemli değildir. Zira Türk Sivil Havacılık Kanununun 124'üncü madde­sinde taşıyıcının sorumluluğunun sınırlandırılması, doğrudan doğruya Türkiye'nin tarafı olduğu uluslararası anlaşmalara tâbi kılınmıştır.

 

 

TEŞEKKÜR

 

"Havayolu ile Taşınan Yolcuların Ölümünden veya Bedensel Bü­tünlüğünün İhlalinden Doğan Akdi Sorumluluk" isimli bu çalışma, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde sayın Prof. Dr. Mertol CAN danışmanlığında "Havayolu ile Taşınan Yolcuların Ölümünden veya Ya­ralanmasından Doğan Hukuki Sorumluluk" adı ile doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Tez Prof. Dr. İhsan Erdoğan, Prof. Dr. Vahit DOĞAN, Prof. Dr. Kemal ŞENOCAK, Prof. Dr. Mertol CAN ve Doç. Dr. Mehmet OZDAMAR'dan kurulu jüri önünde savunulmuş ve oybirliği ile başarılı bulunulmuştur.

 

Tezimde en az benim kadar emeği olan, kendisi ile çalışmaktan gu­rur duyduğum tez danışmanım Sayın Hocam Prof. Dr. Mertol CAN'a teşekkürü borç bilirim.

 

Doktora tez savunma jürisinde bulunan ve değerli görüşleri ile bana yol gösteren Saygıdeğer Hocalarım Prof. Dr. İhsan Erdoğan, Prof. Dr. Vahit DOĞAN, Prof. Dr. Kemal ŞENOCAK ve Doç. Dr. Mehmet ÖZDAMAR'a teşekkürlerimi sunarım. Tez izleme komitesinde bulunan ve zaman zaman tezimle ilgili fikirlerine başvurduğum Sayın Hocam Prof. Dr. M. Fadıl YILDIRIM'a da teşekkür ederim.

 

Mesleğe başladığım Kırıkkale Üniversitesi'nde asistanları olarak birlikte çalıştığım Sayın Hocalarım Prof. Dr. İsmet SAYHAN ve Prof. Dr. Mehmet Emin BİLGE'ye doktora sürecindeki manevi destekleri için te­şekkürlerimi sunarım. Ayrıca doktora çalışmalarım süresince araştırma görevlisi olarak görev yaptığım Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Tica­ret Hukuku Bilim Dalı Hocalarına ve Araştırma Görevlisi arkadaşlarıma da teşekkürlerimi sunarım.

  Zorlu bir süreç olan akademik hayatın huzurlu geçmesi özverili akademisyen dostların varlığına bağlıdır. Hem manevi destekleri ile hep yanımda olan hem de doktora tezimi okuyarak benimle değerli düşünce­lerini paylaşan sevgili dostlarım Yrd. Doç. Dr. Gamze TURAN BASA­RA, Arş. Gör. Belin KÖROĞLU, Arş. Gör. Şengül AL KILIÇ, Arş. Gör. Esra KAŞAK, ve Arş. Gör. Setenay YAĞMUR'a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Destekleri ile her zaman yanımda olan, hayatımın vazgeçilmezleri sevgili geniş ailemin varlığı için şükrediyor ve onlara bir kez de buradan teşekkür ediyorum.  

Kapak tasarımında kullanılan fotoğrafın sahibi Hâkim Çetin Emre Ermiş'e bu fotoğrafını bizimle paylaşma nezaketini gösterdiği için çok teşekkür ederim.

 

Yol arkadaşım, meslektaşım, dostum, biricik eşim Kâmil Ersin ORTAÇ'a her zaman bana inandığı ve desteklediği için sonsuz teşekkür ederim. Hayatın tüm sıkıntılarını bana unutturan, akademik çalışmalarım süresince daha da huzurlu olmamı sağlayan, hayatımın gülen yüzleri; doktora yeterlilik sınavında benimle olan canım oğlum FEVZİ TUNA ile doktora tez savunmamda beni yalnız bırakmayan ve yakında ailemize katılarak mutluluğumuzu perçinleyecek canım kızım en büyük teşekkürü hak ediyorlar.

 

Son olarak tezimin basımını üstlenen Turhan Kitabevi'nin tüm çalı­şanlarına, başta Arif DENİZ ve Gönül ASLAN olmak üzere teşekkür ederim.

 

 

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR.............................................................................................. V

KISALTMALAR.................................................................................... XV

GİRİŞ........................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

 HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİ

§ 1.   HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN

UNSURLARI VE TANIMI.............................................................. 5

1. NAZARA ALINMASI GEREKEN HÜKÜMLER.................. 5
2. HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN
   UNSURLARI............................................................................ 6

A.   Taşıma Taahhüdü ................................................................. 6

B.   Taşımanın Havada Ve Hava Aracı ile Yapılmasj..................... 7

1. Hava Ortamı .............................................. ^................... 7
2. Hava Aracı Kavramı ........................................................ 8

C.   Ücret veya Ona Tekabül Eden İvaz........................................ 9

D.   Arızî Olarak Yapılan Hava Taşıma İşlerine İlişkin
Sözleşmelerin Havayolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi

Sayılıp Sayılmayacağı Meselesi............................................ 12

III.   HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN
TANIMI.................................................................................. 14

§ 2.   HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN

HUKUKÎ NİTELİĞİ...................................................................... 14 § 3.   HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN

TARAFLARI.................................................................................. 17

I.     TAŞIYICI............................................................................... 17

A.  Taşıyıcı Olabilecek Kişilerin Özellikleri ................................. 17

B. Sözleşmenin Tarafı Olan Taşıyıcının Yolculuğun
Gerçekleştirilmesini Bir Başkasına Bırakmasının
Kabil Olup Olmadığı Meselesi ............................................. 18

1. Borcun İfasının Bir Başkasına Devri ve Neticeleri............ 18
2. Sözleşmeye Taraf Olan Taşıyıcının, Yolculuğu
   Gerçekleştiren Taşıyıcıdan Ayırdedilmesi

(Âkit Taşıyıcı - Fiilî Taşıyıcı Ayrımı) ................................ 18

3.  Fiilî Taşıyıcı ile Yolcu Arasında Akdi İlişki
Bulunmamasının Sonuçları .............................................. 20

II.    YOLCU VEYA YOLCU HESABINA SÖZLEŞMEYİ

AKDEDEN KİŞİ ................................................................... 21 § 4.    HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN

ŞEKLİ............................................................................................ 22

1. ŞEKİL SERBESTİSİ ESASININ GEÇERLİ OLUP
   OLMADIĞI MESELESİ ...................................................... 22
2. HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİ
   TEVSİK EDEN BELGELER ................................................ 23

A.   Bilet .................................................................................. 23

1. Bilet Düzenleme Zorunluluğu .......................................... 23
2. Şekli ............................................................................. 23
3. Türleri ........................................................................... 24

a. Matbu Bilet ................................................................ 24

b. Elektronik Bilet .......................................................... 24

4.  Fonksiyonu ve Hukukî Niteliği ......................................... 25

B.   Uçuş (Biniş/Seyahat) Kartı ................................................. 28

1-Mahiyeti ........................................................................ 28

2. Şekli ............................................................................. 28
3. Fonksiyonu ve Hukuki Niteliği ........................................ 28

C.   Bagaj Kuponu ................................................................... 28

1. Mahiyeti ....................................................................... 28
2. Şekli ............................................................................. 29
3. Fonksiyonu ve Hukuki Niteliği ........................................ 29

İKİNCİ BÖLÜM

 

TAŞIYICININ YOLCULARI SAĞ VE SALİM TAŞIMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

§ 5.   YÜKÜMLÜLÜĞÜN ÖNGÖRÜLME SEBEBİ........................... 31

§ 6.   YÜKÜMLÜLÜĞÜN DÜZENLENME ŞEKLİ............................. 32

§ 7.   YÜKÜMLÜLÜĞÜN İHLALİ SONUCUNU

DOĞURAN HALLER.................................................................... 33

1. YOLCUNUN ÖLÜMÜ........................................................... 33
2. YOLCUNUN BEDENSEL BÜTÜNLÜĞÜNÜN İHLALİ .... 34

A.   Fiziksel Bütünlüğün İhlali ..................................................... 34

B.   Ruhsal (Manevi) Bütünlüğün İhlali........................................ 35

§ 8.   TAŞIYICININ YOLCUNUN ÖLÜMÜNDEN VEYA
BEDENSEL BÜTÜNLÜĞÜNÜN İHLALİNDEN
DOĞAN AKDİ SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN ESASLAR......... 35

I.     SORUMLULUĞUN ŞARTLARI .......................................... 35

A.  Zarar Şartı ......................................................................... 35

1. Zarar Kavramı ve Türleri ................................................ 36
2. Ölüm Halinde Zararın Belirlenmesi................................... 38

a. Maddi Zarar ............................................................... 38

aa) Ölüm Olayının Neden Olduğu Masraflar ................ 39

aaa) Ölüm öncesi masraflar ................................. 39

aaaa) Bakım ve tedavi masrafları ................. 39

bbbb) İş göremezlik zararı ............................ 39

bbb)Ölüm sonrası masraflar ................................. 40

bb) Destekten Yoksun Kalma Nedeniyle

Uğranılan Zarar.................................................... 40

b. Manevi Zarar.............................................................. 42

3. Bedensel Bütünlüğün İhlali Halinde Zararın

Belirlenmesi................................................................... 48

a. Fiziksel Bütünlüğün İhlali Halinde Zararın
Belirlenmesi ............................................................... 48

aa) Maddi Zarar ........................................................ 48

aaa) Tedavi giderleri............................................ 48

bbb)İş göremezlik zararı....................................... 49

ccc) Ekonomik geleceğin sarsılması nedeniyle

oluşacak zarar ............................................. 49

bb) Manevi Zarar....................................................... 50

b. Ruhsal (Manevi) Bütünlüğün İhlali Halinde

Zararın Belirlenmesi.................................................... 51

aa) Mesele ve Tartışmalar .......................................... 51

bb) Ruhsal Bütünlüğün İhlalinin Neden Olabileceği

Zarar Türleri........................................................ 58

aaa) Maddi zarar................................................. 58

bbb) Manevi zarar............................................... 59 B.   Kaza Şartı ......................................................................... 59

1.  Kaza Kavramı ............................................................... 59

a. Dar Anlamda Kaza..................................................... 61

b. Genişletilmiş Anlamda Kaza ........................................ 62

2.  Kazanın Belirli Bir Zaman Diliminde Meydana

Gelmesi ......................................................................... 66

a. Hava Aracında Meydana Gelen Kaza ......................... 67

b. Biniş İşlemleri Sırasında Meydana Gelen Kaza.............. 67

c. İniş İşlemleri Sırasında Meydana Gelen Kaza................ 69 C.   Kusur Şartı......................................................................... 71

1. İki Kademeli Sorumluluk Rejimi....................................... 74

a. Düzenlenme Sebebi..................................................... 75

b. Zarar Miktarına Bakılarak Kademe Tayini Esası........... 75

aa) Zarar Miktarının Tespiti ........................................ 75

aaa) Yeknesaklık zarureti .................................... 75

bbb) Özel çekme hakkı kavramı ........................... 76

bb) Birinci Kademe .................................................... 77

cc) İkinci Kademe...................................................... 77

2.  Birinci Kademeye Dâhil Zararlar Bakımından

Kusur Şartı / Ağırlaştırılmış Tehlike Sorumluluğu............... 78

3.  İkinci Kademeye Dâhil Zararlar Bakımından

Kusur Şartı / Kusur Sorumluluğu ..................................... 81 D.  İlliyet Bağının Bulunması ve Kesilmemesi Şartı ..................... 85

1. Kaza ile Zarar Arasında İlliyet Bağının Bulunması............. 85
2. Uygun İlliyet Bağını Kesen Haller ................................... 88

a. Mücbir Sebep ............................................................. 89

aa) Tanımı ................................................................. 89

bb) Mücbir Sebep Sayılan Olayların Özellikleri ............. 89

aaa) Bir olay........................................................ 89

bbb) Haricilik....................................................... 90

ccc) Öngörülmezlik.............................................. 90

ddd) Mutlak kaçınılmazlık ..................................... 90

cc) Beklenmeyen Hal ile Arasındaki İlişki..................... 91

dd) Mücbir Sebebin Akdi Sorumluluğa Etkisi................. 91

b. Zarar Görenin Kusuru (Müterafık Kusur) ..................... 93

aa) Zarar Görenin İlliyet Bağını Kesecek Nitelikte

Olan Kusuru......................................................... 95

bb) Zarar Görenin İlliyet Bağını Kesecek Nitelikte

Olmayan Kusuru .................................................. 97

c. Üçüncü Kişinin Kusuru ............................................... 97

aa) Kendisine Kusur İzafe Edilebilecek Muhtemel

Üçüncü Kişiler .................................................... 97

aaa) Diğer hava aracının işleteni .......................... 97

bbb) İmalatçı....................................................... 98

ccc) Uçuş güvenliğinden sorumlu olanlar .............. 98

ddd) Diğer yolcular.............................................. 99

eee) Uçak kaçırma fiillerinin failleri .................... 100

bb) Üçüncü Kişilerin Kusurunun Akdi Sorumluluğa

Etkisi.................................................................. 101

II.    SORUMSUZLUK ANLAŞMASI VE SORUMLULUK
SINIRLARINA İLİŞKİN ANLAŞMALAR ....................... 103

A.   Sorumsuzluk Anlaşması ................................................... 103

B.   Sorumluluk Sınırlarına İlişkin Anlaşmalar ........................... 106

1. Sorumluluğu Genişleten Anlaşmalar .............................. 106
2. Sorumluluğu Daraltan Anlaşmalar ................................ 107

III. AKDİ SORUMLULUK HÜKÜMLERİNE

TÂBİ DİĞER KİŞİLER...................................................... 108

A.   Fiilî Taşıyıcı...................................................................... 108

B.   Âkit Taşıyıcının Veya Fiilî Taşıyıcının Adamları.................. 108

IV.   AKDİ SORUMLULUK HÜKÜMLERİNE
TÂBİ KİŞİLER ARASINDAKİ İLİŞKİNİN

HUKUKİ NİTELİĞİ........................................................... 110

A.   Müteselsil Sorumluluk Esası (Dış İlişki) ............................. 110

B.   Rücu İlişkisi (İç İlişki) ...................................................... 113

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

 ÖN ÖDEME MÜESSESESİ VE SORUMLULUK DAVASI § 9.   ÖN ÖDEME MÜESSESESİ ....................................................... 115

I.     KAVRAM............................................................................. 115

II-   HUKUKİ NİTELİĞİ............................................................ 115

III.  ÖN ÖDEME TALEBİNİN ŞARTLARI ............................. 117

A.   Genel Şart ....................................................................... 117

B.   Özel Şartlar ..................................................................... 118

1.  Yolcunun Ölümü veya Bedensel Bütünlüğünün

İhlâl Edilmiş Olması ..................................................... 118

2. Zarar Görenin Talebi..................................................... 119
3. Zarar Görenin İddiasının Haklılığını İspat Etmesi.............. 120

 

4. ÖN ÖDEME TALEP USULÜ.............................................. 120
5. ÖN ÖDEME KARARININ HÜKÜM VE SONUÇLARI.... 122

 

Yorum yapabilmek için üye girişi yapmalısınız, üye değilseniz tıklayınız...