Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Gensoru
Gensoru
Mesut AYDIN
Sayfa Sayısı
:
300
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2010
ISBN NO
:
9789756124109
1.000,00
TL GİRİŞ Güçler ayrılığı teorisinin ortaya koyduğu şekliyle yasama ve yürütme organlarının ayrı ellerde bulunması düşüncesi, zorunlu olarak bu iki temel kuvvetin birbirileriyle ilişkileri üzerinde durmayı gerektirmektedir. Yasama ve yürütmenin sert bir şekilde ayrıldığı başkanlık sisteminde, iki kuvvetin birbirinden kesin bir şekilde ayrılması, yürütmenin yasama karşısındaki üstünlüğünü ortaya koymaktadır1. Buna karşılık, parlamenter rejimlerde, yürütmenin yasama karşısında bu tür bir üstünlüğünden söz edilemez. Genelde, yürütmenin yasamadan doğması ve yürütmenin yasamaya karşı sorumlu olması parlamenter rejimi diğer anayasal hükümetlerden ayıran iki temel unsurdur2. Başka bir deyişle, parlamenter olarak adlandırılan rejimler, hükümetlerin parlamentonun oyuyla atanmasını, desteklenmesini ve yerine göre azledilmesini gerektirir3. Parlamenter rejimlerde, yasama ve yürütme ilişkilerinin tayini her zaman kolay olmaz. Yasama ve yürütme kuvvetlerinin yumuşak ve dengeli ayrılığı olarak tanımlanan parlamenter rejimde, yasama-yürütme arasında, işlevsel işbirliği ve karşılıklı organsal etkiler vardır. Kanun gibi çok önemli bazı işlemler, yasama ve yürütme organının işlevsel işbirliği ile yapılırken, yasama organının yürütmeyi denetlemesi ve yürütmenin yasamayı feshetmesi, karşılıklı organsal etkileri ortaya koyar4. Karşılıklı organsal etkilerin yasama açısından en önemlisi; bakanlar kurulunun siyasal sorumluluğudur5. Bakanlar kurulunun siyasal sorum-luluğu, parlamenter rejimlerin6 olmazsa olmaz bir koşuludur. Bu tür rejimlerde, parlamento ile hükümet ilişkileri her zaman bir birine uyumlu olmaz. Bir bütün olarak bakanlar kurulu ya da kabinede yer alan her bir bakan meclisin güvenine sahip olduğu ölçüde görevde kalabilir. Bu kişiler, meclisin güvenini yitirdiklerinde ise, meclis tarafından düşürülebilirler.7 Parlamenter hükümet sistemi içerisinde, bakanların siyasal sorumluluğuna gidilmesi ve düşürülmesi, gensoru aracılığıyla mümkün olabilir. Başka bir deyişle, hükümetin parlamento tarafından sürekli ve etkili bir şekilde denetimi, gensoru kurumu ile sağlanmaktadır8. Bu sistemde, parlamentonun diğer denetim yollan (soru, meclis araştırması, meclis soruşturması ve genel görüşme) ile hükümetin denetlenebilmesi söz konusu olsa da, esas olarak hükümetin siyasal sorumluluğu nedeniyle düşürülebilmesi ancak gensoruya başvurulmak suretiyle mümkün olabilmektedir9. Bu bağlamda, gensoru kurumunun parlamenter hükümet sisteminde hükümeti denetleme konusunda önemli bir araç olma özelliği taşıdığını belirtmek gerekir. Bu durum, özellikle, hükümetin parlamento tarafından düşürülebilmesinde kendini göstermektedir. Gensoru kurumunun hükümeti düşürebilme niteliğinin bulunması, onun kullanımının bazı hallerde sınırlandırılmasına yol açmıştır. Genelde de, siyasal istikrarın bozulabileceği endişesiyle bu tür sınırlamalara başvurulabilmektedir. Ancak, parlamenter rejimlerde, gensorunun kullanımını aşırı derecede zorlaştırmayan ya da ortadan kaldırmayan ve hükümet istikrarını koruyucu bir takım sınırlamaların normal sayılabileceğini belirtmek gerekir. Çünkü, hükümetin parlamento tarafından denetimi yanında, hükümet istikrarının gözetilmesi de parlamenter hükümet sistemlerinde dikkate alman önemli bir unsurdur. Parlamenter hükümet sistemlerinde, gensoru kurumunun kendisinden beklenen denetim işlevini yerine getirmesinde, yürütmenin parlamento üzerindeki kontrolü de önem taşımaktadır. Nitekim, hükümetin bir siyasal parti tarafından oluşturulduğu ve hükümeti oluşturan siyasalpartinin parlamentonun çoğunluğuna sahip olduğu bir parlamenter sistem içerisinde, gensoru kurumunun sadece hükümeti yıpratma bakımından bir işlevinin bulunduğundan bahsedilebilir. Başka bir deyişle, hükümetin parlamentoya hakim bir konumda olduğu durumlarda, hükümetin siyasal sorumluluğuna giderek hükümeti düşürebilmek oldukça zordur. Burada şu soru sorulabilir: Hükümetin sayısal olarak parlamentonun ezici bir çoğunluğuna dayandığı (hükümetin düşürülmesinin çok zor olduğu) bir parlamentoda muhalefet10 tarafından neden gensoru kurumuna başvurulur? Öncelikle, bu tür bir soru, doğal olarak, bizleri gensorunun veriliş amacının, mutlaka hükümeti düşürme olmadığı sonucuna götürmektedir. Başka bir deyişle, gensoru kurumu işletilirken, her zaman bu yolla hükümetin düşürülebilmesinin birincil amaç olmadığını belirtmek gerekir, ikinci olarak, muhalefetin parlamentoda gensoru aracılığıyla hükümetle karşılıklı bir tartışma ortamı oluşturmak istediğini düşünmek gerekir. Böylece, muhalefet, kamuoyundaki desteğini artırabilme şansını elde edebilir. Çünkü, gensoru mekanizması aracılığıyla hükümeti sarsmak ve güçten düşürmek söz konusu olabilir. Bu çalışmada, gensoru kurumu üzerinde durulmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde, gensoru kavramı ve gensoru kurumunun diğer yasamanın yürütmeyi denetim araçlarından farklılığı üzerinde durulmaktadır. İkinci bölümde, gensorunun yürütülmesi konusu incelenmektedir. Bu bölümde ayrıca, parlamenter rejime sahip bir çok demokratik ülkede mevcut olan gensoru kurumunun karşılaştırmalı bir incelenmesi yapılmaktadır. Üçüncü bölümde ise, Türkiye′de gensoru kurumunun düzenlenişi açıklanmaktadır. Dördüncü ve son bölümde ise, TBMM′nin açılışından bugüne -anayasa dönemleri itibariyle- verilen gensoru önergeleri üzerinde durulmaktadır. SUNUŞ Öncelikle, çalışmamızın başlığının -gensoru- olması konusunda birkaç şey söylemek gerekiyor. Parlamenter hükümet sistemi içinde, yasamanın hükümeti denetlerken kullandığı araçların en etkililerinden biri, gensorudur. Çünkü, gensoru aracılığıyla hükümetin ya da bir bakanın siyasal sorumluluğu dolayısıyla düşürülebilmesi mümkün olabilmektedir. Uygulamada ise, muhalefet tarafından çoğunlukla, gensorunun farklı bir amaçla kullanıldığını belirtmek gerekir. Bu bağlamda gensoru, daha çok, hükümeti sarsmak ve güçten düşürmek için başvurulan bir yöntemdir. Böylece muhalefet, gensoru üzerinde hükümetle karşılıklı bir tartışma yapma yoluyla kamuoyundaki desteğim artırmayı amaçlamaktadır. Gensoru kurumuyla ilgili olarak, Türkiyede, 1962 yılında yayınlanan, Parlamenter Rejimde Parlâmentonun Hükümeti Murakabe Vasıtaları ve 1966 yılında yayınlanan, Türkiye′de Gensoru ve Meclis Tahkikatı başlıklı eserlerin dışında, konuyu özel bir şekilde ele alan kapsamlı bir çalışmaya rastlanılmamıştır. 1982 Anayasası Dönemiyle ilgili olarak da, özel bir çalışmanın yapılmadığı görülmektedir. Gensoru kurumu, genelde, anayasa hukuku kitaplarında, parlamentonun hükümeti denetleme araçları içinde kısa bir açıklama yapılmak suretiyle ele alınmaktadır. Böylece, gerek gensoru ile ilgili kapsamlı bir çalışmanın 1982 Anayasası Döneminde yapılmaması, gerekse önceki çalışmaların doğrudan gensoru kurumuna yönelik olmaması ve konuyla ilgili en yeni çalışmanın yaklaşık elli yıl önce yayımlanması nedeniyle, kanaatimizce, bu kurumunun incelenmesi, Türk anayasa hukuku literatürüne bir katkı yapacaktır. Elinizdeki kitap, parlamenter denetim araçlarından gensoru kurumunun hukukî boyutunu ele almaktadır. Bu kapsamda, gensoru kurumu diğer ülke mevzuat ve uygulamaları da dikkate alınarak karşılaştırmalı bir şekilde açıklanmaktadır. Burada, eserin ortaya çıkışı ile ilgili olarak da bazı şeyler söylemek gerekiyor. Bilimsel bir çalışmada şüphesiz birçok kişinin emeği söz konusu. Eserin ortaya çıkış sürecinde şüphesiz eşimin katkısı büyük. Feda-karlık yaparak eserin kısa bir sürede ortaya çıkmasını sağladı. Eserin ortaya çıkışında arkadaşlarım Yrd. Doç. Dr. Rifat Ertenin ve Av. Halis Çı-tırın yardımlarını burada anmalıyım. Öte yandan, eserin Fransızca kaynaklarının tercümesini yapan arkadaşım Bilal Canatana teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Burada, Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesinde çalışan arkadaşım Sefer Yazıcıya da teşekkür etmeliyim. Son olarak, eserin basımını gerçekleştiren Orient Yayınlarına ve Orient Yayınları sahibi Serhat Buhari Baytekine teşekkür etmek istiyorum. Ayrıca, eserin kapak tasarımını yapan arkadaşım Semra Yıldıza sonsuz teşekkürler. Kitapla ilgili eleştirilerinizi drmesutaydin@gmail.com adresine gönderebilirsiniz. İÇİNDEKİLER SUNUŞ İÇİNDEKİLER KISALTMALAR GİRİŞ BİRİNCİ BOLÜM GENEL OLARAK GENSORU l.GENSORU 7 1.1. KAVRAM 7 1.2.GENSORUNUN MAHİYETİ 8 İ.3.GENSORUNUN AMACI 13 1.3.1. Genel Olarak 13 1.3.2. Yasama Organının Denetim Görevini Yerine Getirmesi 14 1.3.3. Yasama Organının Bir Denetim Yolu Olarak Gensoru 16 1.4. GENSORUNUN HUKUKà DAYANAĞI 17 2. PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI DENETİM ARAÇLARI VE GENSORU 19 2.1. GENSORUNUN MECLİS ARAŞTIRMASINDAN FARKI 19 2.1.1. Genel Olarak Meclis Araştırması 19 2.1.2. Konu Yönünden 21 2.1.3.Yürütülmesi Yönünden 23 2.1.4. Sonuçlan Yönünden 24 2.2. GENSORUNUN MECLİS SORUŞTURMASINDAN FARKI 26 2.2.1. Genel Olarak Meclis Soruşturması 26 2.2.2. Konu Yönünden 26 2.2.3. Yürütülmesi Yönünden 28 2.2.4. Sonuçları Yönünden 30 2.3. GENSORUNUN "SORU"DAN FARKI 31 2.3.1. Genel Olarak "Soru" 31 2.3.2. Konu Yönünden 34 2.3.3. Yürütülmesi Yönünden 55 2.3.4. Sonuçlan Yönünden 38 2.4. GENSORUNUN GENEL GÖRÜŞMEDEN FARKI 40 2.4.1. Genel Olarak Genel Görüşme 40 2.4.2.Konu Yönünden 41 2.4.3. Yürütülmesi Yönünden 41 2.4A. Sonuçlan Yönünden 43 2.5. GENSORUNUN GÜVENSİZLİK ÖNERGESİNDEN FARKI 44 2.5.1. Genel Olarak Güvensizlik Önergesi 44 2.5.2. Konu Yönünden 46 2.5.3. Yürütülmesi Yönünden 46 2.5.4. Sonuçlan Yönünden 48 İKİNCİ BOLUM GENSORUNUN YÜRÜTÜLMESİ l.GENSORU TALEBİ 50 1.1. TALEBİN ŞEKLİ 51 1.2. ÖNERGE SAHİPLERİNİN SAYISI 51 1.3. ÖNERGENİN KISALIĞI VE Öz OLUŞU 52 1.4. ÖNERGENİN BİR GEREKÇEYİ İHTİVA ETMESİ 53 1.5. BİR YASAMA DÖNEMİNDE BİRDEN FAZLA GENSORU ÖNERGESİ VERİLMESİ 54 1.6. ÖNERGENİN VERİLMESİ VE BUNU TAKİP EDEN İŞLEMLER 55 2.GENSORUNUN MUHATABI 56 2.1. BAKAN HAKKINDA GENSORU 56 2.2.1. Kişisel Siyasal Sorumluk 57 2.1.1. Müşterek Siyasal Sorumluk 59 2.1.2.1.Genel olarak 59 2.1.2.2. Hükümet Programı ve Politikaları 61 2.1.2.3. Bakanlık Memurları 63 2.2.3. Bakanların Birbirlerine Karşı Sorumluluğu 63 2.2. BAŞBAKAN HAKKINDA GENSORU 64 2.2.1.Genel Olarak 64 2.2.2. Başbakana Yöneltilen Güvensizlik 65 2.2.3. Başbakan ve Hükümet Tasarrufları 66 2.3.DEVLET BAŞKANI HAKKINDA GENSORU 68 2.3.1. Devlet Başkanının Siyasal Sorumsuzluğu 68 2.3.2. Devlet Başkanının Karşı imzayla Yaptığı İşlemler Hakkında Siyasal Sorumluluk 71 2.3.3. Devlet Başkanının Tek Başına Yaptığı İşlemler Hakkında Siyasal Sorumluluk 73 3.GENSORUNUN GÜNDEME ALINMASI VE GÖRÜŞÜLMESİ. 76 3.1. GENSORUNUN GÜNDEME ALINMASI 78 3.2. GÖRÜŞME GÜNÜNÜN TESPİTİ 79 3.3. ÖNERGELERİN BİRLEŞTİRİLMESİ 82 3.4. GENSORUNUN GERİ ALINMASI 84 3.5. GERİ ALINAN BİR GENSORUNUN TEKRAR VERİLMESİ 85 3.6. GENSORUNUN GÖRÜŞÜLMESİ 85 3.7. GÖRÜŞÜLMEKTE OLAN GENSORU ÖNERGESİ ÜZERİNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASI 89 4. GENSORUNUN SONUCU 89 4.1. BASİT GÜNDEM ÖNERGESİ 90 4.2. GEREKÇELİ GÜNDEM ÖNERGESİ 91 UÇUNCU BOLUM TÜRKİYEDE GENSORU 1.1982 ANAYASASINDAN ÖNCE TÜRKİYE′DE GENSORU 95 l.l.KANUNI ESASÃDE GENSORU 95 1.1.1. Gensorunun Hukukî Dayanağı 96 1.1.1.1. Kanuni Esasideki Düzenleme 96 1.1.1.2. İçtüzükteki Düzenleme 100 2.2.2. Gensorunun Yürütülmesi 101 1.2.1921 ANAYASASINDA GENSORU 103 1.2.1. Gensorunun Hukukî Dayanağı 103 1.2.1.1. Anayasadaki Düzenleme 103 1.2.1.2. İçtüzükteki Düzenleme 105 1.2.2. Gensorunun Yürütülmesi 705 1.3.1924 ANAYASASINDA GENSORU 106 1.3.1. Gensorunun Hukukî Dayanağı 707 1.3.1.1. Anayasadaki Düzenleme 108 1.3.1.2. İçtüzükteki Düzenleme 109 2.3.2. Gensorunun Yürütülmesi 770 1.4.1961 ANAYASASINDA GENSORU 113 1.4.2. Gensorunun Hukuki Dayanağı 114 1.4.1.1. Anayasadaki Düzenleme 114 1.4.1.2. İçtüzükteki Düzenleme 115 2.4.2. Gensorunun Yürütülmesi 777 2.1982 ANAYASASINDA GENSORU 119 2.1. GENSORUNUN HUKUKà DAYANAĞI 119 2.1.2. Anayasadaki Düzenleme 779 2.2.2. İçtüzükteki Düzenleme 720 2.2. GENSORUNUN KONUSU 121 2.3. GENSORUNUN YÜRÜTÜLMESİ 122 2.3.1. Gensoru Talebi 722 2.3.1.1. Talebin Şekli 122 2.3.1.2. Önerge Sahiplerinin Sayısı 122 2.3.1.3. Önergenin Kısalığı ve Öz Oluşu 123 2.3.1.4. Önergenin Bir Gerekçeyi İhtiva Etmesi 123 2.3.1.5. Önergenin Verilmesi ve Bunu Takip Eden İşlemler 124 2.3.2. Gensorunun Muhatabı 725 2.3.2.1. Genel Olarak 125 Bakan Hakkında Gensoru 125 2.3.2.3. Başbakan Hakkında Gensoru 126 2.3.2.4. Cumhurbaşkanı Hakkında Gensoru 129 2.3.2.4.1. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri 129 2.3.2.4.2. Cumhurbaşkanının Siyasal Sorumsuzluğu 136 2.3.2.4.3. Cumhurbaşkanının Karşı İmza İle Yaptığı İşlemlerden Dolayı Siyasal Sorumluluk 139 2.3.2.4.4. Cumhurbaşkanının Tek Başına Yaptığı İşlemlerden Dolayı Siyasal Sorumluluk 144 2.3.3. Gensorunun Gündeme Alınması ve Görüşülmesi 150 2.3.3.1.Genel Olarak 150 2.3.3.2. Gensoru Önergesinin Verilmesi ve İşleme Alınması 151 2.3.3.3. Gündeme Alma Görüşmesinin Başlaması 153 2.3.3.4. Gensoruların Birleştirilerek Görüşülmesi 154 2.3.3.5.Gensoruya Katılma 156 2.3.3.6. Gensorunun Geri Alınması 156 2.3.3.7. Gündeme Alma Görüşmesi (Ön Görüşme) 157 2.3.3.7.1. Konuşma Yapma Hakkı 158 2.3.3.7.2. Konuşma Sırası 159 2.3.3.7.3.Gensorunun Cevaplandırılması 161 2.3.3.7.4. Gündeme Alma Oylaması 163 2.3.3.8. Gensorunun Görüşülmesi 164 2.4. GENSORUNUN SONUCU 166 DÖRDÜNCÜ BOLUM TÜRKİYEDE ANAYASA DÖNEMLERİNE GÖRE VERİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 1.1921 ANAYASASI DÖNEMİ 171 1.1. GENEL OLARAK 171 1.2. GENSORU ÖNERGELERİ 172 1.3. DEĞERLENDİRME 186 2.1924 ANAYASASI DÖNEMİ 188 2.1. GENEL OLARAK 188 2.2. GENSORU ÖNERGELERİ 189 2.3. DEĞERLENDİRME 196 3.1961 ANAYASASI DÖNEMİ 203 3.1.GENEL OLARAK 203 3.2.GENSORU ÖNERGELERİ 203 3.3. DEĞERLENDİRME 243 4.1982 ANAYASASI DÖNEMİ 246 4.1.GENEL OLARAK 246 4.2. GENSORU ÖNERGELERİ 246 4.3. DEĞERLENDİRME 284 SONUÇ 289 KAYNAKÇA 293
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı