Genel İş Koşulları

İÇİNDEKİLER SUNUŞ............................................................................................... III ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR.................................................................... VII KISALTMALAR............................................................................... XV GİRİŞ.................................................................................................. 1

BİRİNCİ BÖLÜM

BORÇLAR HUKUKU AÇISINDAN GENEL İŞLEM KOŞULLARI §1.  GENEL İŞLEM KOŞULLARI KAVRAMI....................................... 7

1.          Genel işlem koşulları sorunu ve kavramı...................................... 7

2.          Genel işlem koşullarının fonksiyonları.......................................... 9

3.          Ülkemiz açısından yasal düzenlemeler, düzenlemelerin

kapsamı ve niteliği.................................................................... 11 §2.  GENEL İŞLEM KOŞULLARININ TANIMI ve UNSURLARI.......... 16

1.  Genel işlem koşullarının tanımı ve hukuki niteliği......................... 16

a)             Genel işlem koşullarının tanımı............................................. 16

b)             Genel işlem koşullarının hukuki niteliği.................................. 19

2.  Genel işlem koşullarının unsurları............................................... 23

a)             Genel işlem koşullarının önceden tek yanlı belirlenmesi.......... 23

b)             Genel işlem koşullarının genel ve soyut nitelikte olması.......... 27

c)             Genel işlem koşullarının çok sayıda benzer sözleşmede
kullanılma amacı................................................................ 27

d)             Kullanan tarafından genel işlem koşullarının karşı tarafa
sunulması.......................................................................... 30

e)             Genel işlem koşullarının bireysel sözleşme konusu
yapılmamış olması.............................................................. 31

3.  Genel işlem koşullarının varlığını tespitte dikkate alınmayan
hususlar.................................................................................. 37

4. Genel işlem koşulları ve ispat yükü............................................. 39

a)   Genel işlem koşullarının var olduğunun iddia edilmesinde

ispat yükü.......................................................................... 39

b)   Bireysel sözleşmenin var olduğunun iddia edilmesinde

ispat yükü.......................................................................... 41

İKİNCİ BÖLÜM GENEL İŞ KOŞULLARI KAVRAMI §3.  GENEL İŞ KOŞULLARININ TANIMI ve TÜRLERİ...................... 47

1.          Genel iş koşullarının tanımı....................................................... 47

2.          Genel işlem koşullarının unsurları açısından genel iş koşulları....... 49  

a)             Önceden tek yanlı olarak belirlenme.................................... 49

b)             Genel ve soyut nitelikte olma............................................... 50

c)             Çok sayıda benzer sözleşmede kullanılma amacı................... 52

d)             İşveren tarafından genel iş koşullarının sunulması................. 53

e)             Genel iş koşullarının bireysel sözleşme konusu

yapılmamış olması.............................................................. 54

3.  Genel iş koşullarının türleri........................................................ 59

a)             Tip iş sözleşmeleri.............................................................. 59

b)             İç yönetmelikler................................................................. 63

aa)  İç yönetmelik kavramı................................................. 63

bb) İç yönetmeliklerin hukuki niteliği.................................... 65

cc)  İç yönetmeliklerin genel işlem koşulu niteliği.................. 65

c)   İşyeri uygulamaları ve işverenin genel vaatleri...................... 66

aa) İşverenin genel vaatleri (Gesamtzusage)........................ 66

bb) İşyeri uygulamaları....................................................... 68

aaa) İşyeri uygulaması kavramı.................................... 68

bbb) İşyeri uygulamasının hukuki niteliği........................ 71

cc)  İşyeri uygulamaları ve işverenin genel vaatlerinin

genel işlem koşulu niteliği............................................. 73 §4.  HAKSIZ ŞARTLAR ve GENEL İŞ KOŞULLARINA

DEĞİŞİKLİK KAYITLARI KOYMA YASAĞI (TBK MD.24)......... 78

1.          Haksız şart kavramı................................................................. 78

2.          Haksız şart olarak değişiklik kayıtları......................................... 82

3. İş sözleşmesinin değiştirilmesi.................................................... 84

a)             İş sözleşmesi değişikliğine konu olabilecek çalışma koşulları.. 86

b)             İş sözleşmesinin değiştirilmesi ve yönetim hakkı ile ilişkisi...... 88

c)             Değişiklik sözleşmesi ve değişiklik feshi............................... 91

aa)  Değişiklik sözleşmesi................................................... 92

bb) Değişiklik feshi............................................................. 95

d)   Değişiklik kayıtları............................................................ 100

aa)  Değişiklik Kayıtları Kavramı...................................... 100

bb) Farklı çalışma koşulları açısından değişiklik kayıtları....... 102

aaa) Ücrette değişiklik............................................... 102

aaaa) Bağlayıcı olmama ve geri alma kayıtları...... 107

aaaaa) Bağlayıcı olmama kayıtları

(Freiwilligkeitsvorbehalt)............... 108

bbbbb) Geri alma kayıtları

(Widerrufsvorbehalt)..................... 110

bbb) İşin niteliğinde değişiklik...................................... 111

ccc) İşyeri değişikliği................................................. 112

ddd) Çalışma sürelerinde değişiklik.............................. 114

cc) Değişiklik kayıtlarının diğer değiştirme olanakları karşısındaki
konumu ve değiştirme yasağı açısından değerlendirilmesi..... 116

aaa) Değişiklik kayıtları ve hukukumuzdaki görüşler..... 117

bbb) İş hukukunun özelliklerinin uygun ölçüde dikkate

alınması............................................................. 124

ccc) Değiştirme yasağı karşısında uyarlama zorunluluğu... 131

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GENEL İŞ KOŞULLARININ DENETİMİ ve SONUÇLARI §5.  GENEL OLARAK DENETİM..................................................... 141

1.          Genel iş koşulları açısından denetim ihtiyacı............................. 141

2.          Genel iş koşullarının denetime tabi tutulmasının

sözleşme özgürlüğü üzerindeki etkisi........................................ 144

3.  Genel iş koşullarıyla ilgili denetim türleri................................... 149

a)   İdari denetim................................................................... 150

b)   Yargısal denetim.............................................................. 152

aa)  Usul hukuku açısından denetim olanağı: topluluk davası.... 152
bb) Maddi hukuk açısından denetim olanakları.................... 159 §6.  YÜRÜRLÜK DENETİMİ...................................................... 163

1.          Genel işlem koşullarının sözleşmenin içeriği haline gelmesi........ 163

2.          Genel işlem koşullarının sözleşme içeriğine dahil olabilmesi

için aranan şartlar.................................................................. 167

a)   Genel iş koşulları hakkında açıkça bilgi verilmesi ve

içeriğini öğrenme imkanının sağlanması.............................. 168

aa)  Genel iş koşulları kullanıldığına dair uyarının

yapılma zamanı.......................................................... 172

bb) İşçinin lehine olan genel iş koşulları açısından açıkça
bilgi verilmesi ve içeriği öğrenme imkanının sağlanması
şartının değerlendirilmesi............................................ 174

b)   Genel iş koşullarının kabul edilmesi.................................... 176

aa)  Tam (bilinçli) kabul.................................................... 176

bb) Örtülü kabul............................................................... 177

cc) Global kabul............................................................... 178

c)   Genel iş koşullarının sözleşme içeriğine dahil edilmesinin

şekli ve ispat yükü............................................................ 179

3.  Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı

(şaşırtıcı, alışılmamış, olağan dışı) genel iş koşulları................... 181

a)             Objektif unsur: Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine
yabancı olma................................................................... 183

b)             Sübjektif unsur: İşçinin hesaba katmasının beklenmez olması.... 185

4.  Yürürlük denetiminin yaptırımı: yazılmamış sayılma ve sonuçları.... 188 §7.  YORUM DENETİMİ.............................................................. 196

1.          Genel olarak.......................................................................... 196

2.          Genel iş koşullarının sübjektif ve objektif yorumu...................... 198

3.          Açık olmama kuralı................................................................ 203 §8.  İÇERİK DENETİMİ.............................................................. 210

1.          Genel olarak.......................................................................... 210

2.          TBK md.25'ten önce hukukumuzda içerik denetiminin
gerçekleştirilebilirliğiyle ilgili gelişmeler.................................... 213

a)             Öğreti görüşleri................................................................ 213

b)             Yargıtay uygulaması ve kullanım denetimi.......................... 224

c)             İçerik denetiminin gerçekleştirilebileceğini belirten
görüşlerin dayandığı kanuni hükümlerin TBK md.25

yanında uygulanabilirliği.................................................... 229

3. Genel iş koşulu niteliği taşımayan iş sözleşmesi hükümlerinin

içerik denetimine tabi tutulup tutulamayacağı............................ 233

a)             Tüketiciler açısından öngörülen özel düzenlemeler.............. 233

b)             İşçilerinin tüketici olarak nitelendirilebilip
nitelendirilemeyeceği........................................................ 236 4.   İçerik denetiminin gerçekleştirilmesi ve ölçütleri....................... 243

a)   Genel iş koşullarının işçinin aleyhine olması veya

onun durumunu ağırlaştırması............................................ 249

b)             Önemli ölçüde dengesizliğin bulunması............................... 250

c)             Dürüstlük kurallarına aykırılık............................................ 252

aa) Genel olarak.............................................................. 253

bb) 'Dürüstlük kurallarına aykırılık' ifadesinin

somutlaştırılma ihtiyacı............................................... 257

cc) Yasal düzenlemenin temel düşüncesiyle bağdaşmama... 262

dd) Sözleşmenin doğasına aykırılık (sözleşmenin amacının

gerçekleşmesinin tehlikeye düşmesi)........................... 271

ee)  Şeffaflık ilkesi........................................................... 276 5.   Denetim dışı kalan genel iş koşulları......................................... 284

a)             Hukuksal düzenlemeleri tekrar eden genel iş koşulları......... 285

b)             Asli edim yükümlülüklerini konu alan genel iş koşulları ve

bu edim yükümlülükleri arasındaki ilişki.............................. 289

c)   Toplu iş sözleşmesi hükümleri............................................ 297 6.   İçerik denetimi sonucu uygulanacak yaptırım ve sonuçları......... 307

a)             Kısmi geçersizlik.............................................................. 309

b)             Kısmi geçersizliğin türleri ve genel iş koşulları alanında
uygulanmaları................................................................... 315

aa)  Basit kısmi geçersizlik................................................ 315

bb) Değiştirilmiş kısmi geçersizlik...................................... 316