Federal Sistemlerde Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü
Federal Sistemlerde Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü
Demet ÇELİK ULUSOY
Federal sistemlerde anayasal yetki paylaşımının "güvenceli" olması, hem federal sistem anayasalarının yazılı ve katı olmasını, hem de yetki uyuÅŸmazlıkların çözümünde yetki paylaşımının garantörü olan yüksek mahkemelerin varlığını gerektirir. Federal sistemi güvenilir kılan bu mekanizmaların yanı sıra, sıklıkla meydana gelen yetki uyuÅŸmazlıkları ile bunların çözümü ayrı bir tartışma konusudur. Günümüzde, belirli derecelerde de olsa, yetki uyuÅŸmazlıklarının çözümü yoluyla sistemin federalizm boyutu yüksek mahkemeler aracılıyla dönüÅŸmüÅŸtür. Yargının hakemliÄŸine raÄŸmen, "anayasal" yetki paylaşımı yerine bugün, "yargısal" yetki paylaşımından söz edilmektedir. Federal sistemin tanım ve kurucu unsurları üzerinde farklı yaklaşımlar olsa da, anayasal yetki paylaşımı, bu çok merkezli yapıyı bir arada tutan bir tutkaldır. Dolayısıyla, yetki uyuÅŸmazlıklarının incelenmesinde de baÅŸlangıç noktası anayasal güvenceli yetki paylaşımı olmalıdır. Bu yönde çalışmada; Amerika, Kanada, Avustralya, Hindistan, Almanya ve Avusturya örnekleri, kurucu unsurlar ve anayasal yetki paylaşımı açısından karşılaÅŸtırılarak incelenmiÅŸtir. Böylece anayasal yetki paylaşımında, "katı yetki paylaşımı" ve "esnek yetki paylaşımı" biçiminde ikili ayırıma ulaşılmıştır. Bu ayırım, yetki paylaşımının uygulamadaki dönüÅŸümünü ortaya koymak bakımından da yararlıdır. Federal sistemdeki çok merkezli yapıda yetkilerin çatışması kaçınılmazdır. UyuÅŸmazlıkların ortaya çıkması; yetki paylaşımı modeli, ulusal politikalar aracılığıyla yetkilerini aşılması, yetki türleri ile yetkilerin paylaşılmasındaki farklı tercihler gibi birçok sebepten kaynaklanabilir. Bu nedenle ikinci bölümde, yetki uyuÅŸmazlıklarının ortaya çıkmasına neden olan faktörler ile hukuki bir uyuÅŸmazlık olarak bunların yargısal çözümü ele alınacaktır. Yüksek mahkemelerin hakemliÄŸi, anayasal yetki paylaşımına uygunluÄŸu ifade ettiÄŸinden, yüksek mahkemelerin rolü, altı federal sistemin yüksek mahkeme kararlarıyla incelenmiÅŸtir. Böylelikle yüksek mahkemelerin yetki paylaşımına iliÅŸkin belirlediÄŸi sınırları ile anayasal yetki paylaşımının sınırlarının örtüÅŸüp örtüÅŸmediÄŸi, ele alınan örnekler bakımından ortaya konulmaya çalışılmıştır.(ARKA KAPAKTAN)
Ä°ÇÄ°NDEKÄ°LER
GÄ°RÄ°Åž
Birinci Bölüm
FEDERAL SÄ°STEMLER VE ANAYASAL YETKÄ° PAYLAÅžIMI
I. FEDERAL SÄ°STEM
A. TANIM
1. Etimolojik Köken
2. Federal Sistem ve Federalizm
3. Federal Sistemin Tanımı
B. FEDERAL SÄ°STEMÄ°N KURUCU UNSURLARININ BELÄ°RLENMESÄ°
1. Federal Sistem Teorilerinde Kurucu Unsurlara İlişkin Tartışmalar
2. Federal Sistemlerin Kurucu Unsurları
II. FEDERAL SÄ°STEMLERDE ANAYASAL YETKÄ° PAYLAÅžIMI
A. YETKÄ° PAYLAÅžIMININ YAPISI VE ÖNEMÄ°
1. Anayasal Yetki Paylaşımının Önemi
2. Yetki Paylaşımı Kataloglarının Korunması: Federal Sistemin İşleyişine İlişkin Teoriler
3. Çalışmadaki Örnek Federal Sistemlerin Belirlenmesinde Kullanılan Ölçütler
B. ANAYASAL YETKÄ° PAYLAÅžIMINDA MODELLER VE YETKÄ° TÜRLERÄ°
1. Anayasal Yetki Paylaşımının Yapısı ve Yetkilerin Paylaşımında Yöntemler
2. Anayasal Yetki Paylaşımı Modellerinin Tasnifi
3. Federal Sistem Örneklerinde Yetki Türlerinin Tasnifi
4. Genel Olarak Yetki Paylaşımının Uygulamasından DoÄŸan Federalizm Türleri
Ä°kinci Bölüm
FEDERAL SÄ°STEMLERDE YETKÄ° UYUÅžMAZLIKLARI VE YARGISAL ÇÖZÜMÜ
I. GENEL OLARAK YETKÄ° UYUÅžMAZLIÄžI
A. YETKÄ° KAVRAMI
B. UYUÅžMAZLIK KAVRAMI
II. YARGISAL ÇÖZÜM DÜZENEĞİ
A. ÇÖZÜM DÜZENEĞİ OLARAK ANAYASA YARGISI
1. Çözümü DüzeneÄŸine Ä°liÅŸkin Yaklaşımlar
2. Çözüm DüzeneÄŸi Olarak Anayasa Yargısının Kurumsal GeliÅŸimine Ä°liÅŸkin Yaklaşımlar
B. FEDERAL SÄ°STEMLERDE YÜKSEK MAHKEMELERÄ°N ÖRGÜTLENMESÄ° VE Ä°ÅžLEVÄ°
1. Yüksek Mahkemelerin Örgütlenmesi
2. Yüksek Mahkemelerin Ä°ÅŸlevleri
III. FEDERAL SÄ°STEMLERDE YETKÄ° UYUÅžMAZLIKLARINI ORTAYA ÇIKARAN FAKTÖRLER VE YETKÄ° UYUÅžMAZLIKLARININ ÇÖZÜMLERÄ°
A. FEDERAL HUKUKUN ÜSTÜNLÜÄžÜ Ä°LKESÄ°NDEN DOÄžAN UYUÅžMAZLIKLAR VE ÇÖZÜMÜ
1. Genel Olarak
2. Geçersiz Bırakma (Preemption) Doktrini (ABD)
3. Tutarsızlık (Inconsistency) Doktrini (Avustralya-Hindistan)
4. Üstünlük (Paramountcy) Doktrini (Kanada)
5. Hukuk Düzenlerinin EÅŸitliÄŸi Prensibi (Avusturya)
6. Hükümsüz Kılma (Bricht) Ä°lkesi (Almanya)
7. Federal Hukuk Düzeninin ÜstünlüÄŸüne Ä°liÅŸkin Genel DeÄŸerlendirme
B. YETKÄ° PAYLAÅžIMI KATALOÄžUNUN YAPISINDAN VE YETKÄ° TÜRLERÄ°NDEN DOÄžAN UYUÅžMAZLIKLAR VE ÇÖZÜMÜ
1. OrtaklaÅŸa Yetki Türlerine Ä°liÅŸkin UyuÅŸmazlıklar
2. Münhasır Yetki Türüne Ä°liÅŸkin UyuÅŸmazlıklar
3. Artık Yetki Türüne Ä°liÅŸkin UyuÅŸmazlıklar
4. Mali Yetkilere İlişkin Uyuşmazlıklar
C. ESNEK VEYA GENEL NÄ°TELÄ°KLÄ° ANAYASAL HÜKÜMLERDEN DOÄžAN UYUÅžMAZLIKLAR VE ÇÖZÜMÜ
1. Gerekli ve Uygun Ä°lkesi
2. Barış, Düzen ve Ä°yi Yönetim Ä°lkesi
3. OlaÄŸanüstü Yetkilere Ä°liÅŸkin Ä°lkeler
4. Ulusal Menfaatlere Ä°liÅŸkin Ä°lkeler
5. Zımni ve Yan Yetkilere (Implied/Incidental) İlişkin İlkeler
D. GENEL OLARAK YETKÄ° UYUÅžMAZLIKLARINA ETKÄ° EDEN DÄ°ÄžER FAKTÖRLER
1. Politik Mekanizmaların Etkisi
2. Siyasal Partilerin Etkisi
3. Sosyolojik Yapının Etkisi
4. Mali-Ekonomik Yapının Etkisi
5. Hükümet Sistemlerinin Etkisi
E. YETKÄ° UYUÅžMAZLIK ÇÖZÜMÜNE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N GENEL DEÄžERLENDÄ°RME
1. Yargısal Koruma Ä°ÅŸlevine ve UyuÅŸmazlığın Çözümüne Ä°liÅŸkin DeÄŸerlendirmeler
2. Yetki Paylaşımı Modellerine İlişkin Genel Değerlendirme
SONUÇ
KAYNAKÇA