Federal Sistemlerde Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü
Federal Sistemlerde Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü
Demet ÇELİK ULUSOY





Federal sistemlerde anayasal yetki paylaşımının "güvenceli" olması, hem federal sistem anayasalarının yazılı ve katı olmasını, hem de yetki uyuÅŸmazlıkların çözümünde yetki paylaşımının garantörü olan yüksek mahkemelerin varlığını gerektirir. Federal sistemi güvenilir kılan bu mekanizmaların yanı sıra, sıklıkla meydana gelen yetki uyuÅŸmazlıkları ile bunların çözümü ayrı bir tartışma konusudur. Günümüzde, belirli derecelerde de olsa, yetki uyuÅŸmazlıklarının çözümü yoluyla sistemin federalizm boyutu yüksek mahkemeler aracılıyla dönüÅŸmüÅŸtür. Yargının hakemliÄŸine raÄŸmen, "anayasal" yetki paylaşımı yerine bugün, "yargısal" yetki paylaşımından söz edilmektedir. Federal sistemin tanım ve kurucu unsurları üzerinde farklı yaklaşımlar olsa da, anayasal yetki paylaşımı, bu çok merkezli yapıyı bir arada tutan bir tutkaldır. Dolayısıyla, yetki uyuÅŸmazlıklarının incelenmesinde de baÅŸlangıç noktası anayasal güvenceli yetki paylaşımı olmalıdır. Bu yönde çalışmada; Amerika, Kanada, Avustralya, Hindistan, Almanya ve Avusturya örnekleri, kurucu unsurlar ve anayasal yetki paylaşımı açısından karşılaÅŸtırılarak incelenmiÅŸtir. Böylece anayasal yetki paylaşımında, "katı yetki paylaşımı" ve "esnek yetki paylaşımı" biçiminde ikili ayırıma ulaşılmıştır. Bu ayırım, yetki paylaşımının uygulamadaki dönüÅŸümünü ortaya koymak bakımından da yararlıdır. Federal sistemdeki çok merkezli yapıda yetkilerin çatışması kaçınılmazdır. UyuÅŸmazlıkların ortaya çıkması; yetki paylaşımı modeli, ulusal politikalar aracılığıyla yetkilerini aşılması, yetki türleri ile yetkilerin paylaşılmasındaki farklı tercihler gibi birçok sebepten kaynaklanabilir. Bu nedenle ikinci bölümde, yetki uyuÅŸmazlıklarının ortaya çıkmasına neden olan faktörler ile hukuki bir uyuÅŸmazlık olarak bunların yargısal çözümü ele alınacaktır. Yüksek mahkemelerin hakemliÄŸi, anayasal yetki paylaşımına uygunluÄŸu ifade ettiÄŸinden, yüksek mahkemelerin rolü, altı federal sistemin yüksek mahkeme kararlarıyla incelenmiÅŸtir. Böylelikle yüksek mahkemelerin yetki paylaşımına iliÅŸkin belirlediÄŸi sınırları ile anayasal yetki paylaşımının sınırlarının örtüÅŸüp örtüÅŸmediÄŸi, ele alınan örnekler bakımından ortaya konulmaya çalışılmıştır.(ARKA KAPAKTAN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
Birinci Bölüm
FEDERAL SİSTEMLER VE ANAYASAL YETKİ PAYLAŞIMI
I. FEDERAL SİSTEM
A. TANIM
1. Etimolojik Köken
2. Federal Sistem ve Federalizm
3. Federal Sistemin Tanımı
B. FEDERAL SİSTEMİN KURUCU UNSURLARININ BELİRLENMESİ
1. Federal Sistem Teorilerinde Kurucu Unsurlara İlişkin Tartışmalar
2. Federal Sistemlerin Kurucu Unsurları
II. FEDERAL SİSTEMLERDE ANAYASAL YETKİ PAYLAŞIMI
A. YETKİ PAYLAÅžIMININ YAPISI VE ÖNEMİ
1. Anayasal Yetki Paylaşımının Önemi
2. Yetki Paylaşımı Kataloglarının Korunması: Federal Sistemin İşleyişine İlişkin Teoriler
3. Çalışmadaki Örnek Federal Sistemlerin Belirlenmesinde Kullanılan Ölçütler
B. ANAYASAL YETKİ PAYLAÅžIMINDA MODELLER VE YETKİ TÜRLERİ
1. Anayasal Yetki Paylaşımının Yapısı ve Yetkilerin Paylaşımında Yöntemler
2. Anayasal Yetki Paylaşımı Modellerinin Tasnifi
3. Federal Sistem Örneklerinde Yetki Türlerinin Tasnifi
4. Genel Olarak Yetki Paylaşımının Uygulamasından DoÄŸan Federalizm Türleri
İkinci Bölüm
FEDERAL SİSTEMLERDE YETKİ UYUÅžMAZLIKLARI VE YARGISAL ÇÖZÜMÜ
I. GENEL OLARAK YETKİ UYUŞMAZLIĞI
A. YETKİ KAVRAMI
B. UYUÅžMAZLIK KAVRAMI
II. YARGISAL ÇÖZÜM DÜZENEĞİ
A. ÇÖZÜM DÜZENEĞİ OLARAK ANAYASA YARGISI
1. Çözümü DüzeneÄŸine İliÅŸkin Yaklaşımlar
2. Çözüm DüzeneÄŸi Olarak Anayasa Yargısının Kurumsal GeliÅŸimine İliÅŸkin Yaklaşımlar
B. FEDERAL SİSTEMLERDE YÜKSEK MAHKEMELERİN ÖRGÜTLENMESİ VE İŞLEVİ
1. Yüksek Mahkemelerin Örgütlenmesi
2. Yüksek Mahkemelerin İşlevleri
III. FEDERAL SİSTEMLERDE YETKİ UYUÅžMAZLIKLARINI ORTAYA ÇIKARAN FAKTÖRLER VE YETKİ UYUÅžMAZLIKLARININ ÇÖZÜMLERİ
A. FEDERAL HUKUKUN ÜSTÜNLÜÄžÜ Ä°LKESİNDEN DOÄžAN UYUÅžMAZLIKLAR VE ÇÖZÜMÜ
1. Genel Olarak
2. Geçersiz Bırakma (Preemption) Doktrini (ABD)
3. Tutarsızlık (Inconsistency) Doktrini (Avustralya-Hindistan)
4. Üstünlük (Paramountcy) Doktrini (Kanada)
5. Hukuk Düzenlerinin EÅŸitliÄŸi Prensibi (Avusturya)
6. Hükümsüz Kılma (Bricht) İlkesi (Almanya)
7. Federal Hukuk Düzeninin ÜstünlüÄŸüne İliÅŸkin Genel DeÄŸerlendirme
B. YETKİ PAYLAÅžIMI KATALOÄžUNUN YAPISINDAN VE YETKİ TÜRLERİNDEN DOÄžAN UYUÅžMAZLIKLAR VE ÇÖZÜMÜ
1. OrtaklaÅŸa Yetki Türlerine İliÅŸkin UyuÅŸmazlıklar
2. Münhasır Yetki Türüne İliÅŸkin UyuÅŸmazlıklar
3. Artık Yetki Türüne İliÅŸkin UyuÅŸmazlıklar
4. Mali Yetkilere İlişkin Uyuşmazlıklar
C. ESNEK VEYA GENEL NİTELİKLİ ANAYASAL HÜKÜMLERDEN DOÄžAN UYUÅžMAZLIKLAR VE ÇÖZÜMÜ
1. Gerekli ve Uygun İlkesi
2. Barış, Düzen ve İyi Yönetim İlkesi
3. OlaÄŸanüstü Yetkilere İliÅŸkin İlkeler
4. Ulusal Menfaatlere İlişkin İlkeler
5. Zımni ve Yan Yetkilere (Implied/Incidental) İlişkin İlkeler
D. GENEL OLARAK YETKİ UYUÅžMAZLIKLARINA ETKİ EDEN DİĞER FAKTÖRLER
1. Politik Mekanizmaların Etkisi
2. Siyasal Partilerin Etkisi
3. Sosyolojik Yapının Etkisi
4. Mali-Ekonomik Yapının Etkisi
5. Hükümet Sistemlerinin Etkisi
E. YETKİ UYUÅžMAZLIK ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN GENEL DEÄžERLENDİRME
1. Yargısal Koruma İşlevine ve UyuÅŸmazlığın Çözümüne İliÅŸkin DeÄŸerlendirmeler
2. Yetki Paylaşımı Modellerine İlişkin Genel Değerlendirme
SONUÇ
KAYNAKÇA