Eskiçağ Aile Hukuku ( Asur, Babil ve Hitit Devletlerinin Yıkılışına Kadar )

ÖNSÖZ

  İnsanlık tarihinde önemli dönüm noktalan vardır. Bu ge­lişmelerin mühim bir kısmı ilkçağ tarih süreci içerisinde gerçek­leşmiştir. Öyle ki, önce köy daha sonra kent yaşamının ortaya çıkışı dolayısıyla üretimin yapılması ve yönetim yapısının biçim kazanması bu süreç içerisinde oluşmuştur. Ayrıca yazının icadı ve kullanılması, adelet fikrinin oluşması ve buna bağlı olarak hukuk kavramının ortaya çıkışı, yasaların çıkarılması bu sürecin eseridir. Tüm bu siyasal gelişmelere paralel olarak sosyal ilişki­lerin belirli kaidelere bağlanması ve aile kavramının ortaya çıkışı da bu dönemdedir. Bu noktada kadın ve erkeğin örf-adet ve kanunlar çerçevesinde ve şahitler huzurunda düzenlenen hukuki vesika ile bir arada bulunmaları ailenin kurulmasının başlangıcıdır. Böylece önce kan koca ve daha sonralan çocuk­ların katılmasıyla aile kavramı tamamlanmış olmaktadır. Aile­nin kuruluşundan itibaren sağlıklı bir yapının teşekkül etmesi, söz konusu kurumun bekasının sağlanması ve bu suretle toplu­mun düzen içinde yürümesi için insanlığın erken zamanlanndan itibaren sözlü ve yazılı bazı kurallann tespit edilerek işlerlik kazandınldığı bilinmektedir. Ancak en erken sözlü kuralların neler oldukları ve ne şekilde uygulandıklan hususu çok açık değildir. Buna rağmen yazılı normlann oluşturuldukları dönem­de örfi hukukun temel alınması ve bazı örfi uygulamalann yazı­lı kanunlann geçerli olduklan dönemde bile varlığını devam ettirmesi bize önemli ipuçları vermektedir. Yani örfi normlann yazılı hukuk kurallanyla son derece benzer olan taraflannı tes­pit etmemize yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte günümüze kadar ulaşan sınırlı sayıdaki çivi yazılı belge ve diğer tarihi malzeme vasıtasıyla aile kurumunun nasıl ve kimlerden oluş­tuğu, anne, baba ve kardeşler arasındaki ilişkiler öğrenilmekte­dir.  

Çalışmanın Birinci Bölümü'nde, Mezopotamya'nın kadim kavimleri olan Sümer, Akad, Babil ve Asurlulann aile hukuku ile ilgili olarak çivi yazılı vesikalara dayalı ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Bu nedenle ilk olarak Sümerliler ve onlardan sonra Mezopotamya'ya egemen olan Sami kavim Akadlılarda evlen­me, boşanma, evlatlık alma, miras ve kadınlara nafaka verilmesi konuları, ele geçen kanun metinleri ile hukukî bilgiler veren her türlü vesikadan yararlanılarak, detaylı bir şekilde incelenmiş ve yeni yorumlara gidilmiştir. Ayrıca, yine Sami kavimleri olan Babil ve Asurlulann aile hukuku da aynı metod dâhilinde tasnif edilerek, detaylarıyla ortaya konmaya çalışılmıştır. Özellikle Sümer hukukunun Sami kökenli kavimler olan Akad, Babil ve Asur halklarının hukukuna temel teşkil etmiş olduğu gerçeği de belgelerle açıklanmaya çalışılmıştır.

Çalışmanın İkinci Bölümü 'nde ise, ilk olarak Hitit Öncesi Anadolu kavimlerinin aile hukukları hakkında çivi yazılı vesi­kalara dayalı açıklayıcı bilgiler verilmiştir. Bu çerçevede olmak üzere, M. Ö. II. binyılın ilk çeyreğine tesadüf eden Asur Ticaret Kolonileri Çağı'ndan kalma ve umumiyetle "Kültepe Tabletle­ri" veya "Kapadokya Tabletleri" olarak isimlendirilen çivi yazı­lı belgelerin neşredilmiş olanlarından yararlanılmıştır. Bu belge­lerden dönemin Anadolu kavimlerinin toplum yapısı ve özellik­le de aile hukuklarını oluşturan evlenme, boşanma, evlatlık alma ve miras konularıyla ilgili olanlar derlenerek sunulmuştur. Ayrıca metinlerden elde edilen bilgiler yorumlanarak yeni so­nuçlara varılmaya çalışılmıştır. Yine bu bölümde, M.Ö. 1750 yıllannda Anadolu'nun orta bölümüne gelen ve burada ilk defa merkezî bir devlet kuran Hint-Avrupa kavmi Hititlerin aile hu­kuku da aynı tarzda tasnif edilmiş ve incelenmiştir. Hitit hukuku üzerinde yapılan çalışma neticesinde, Mezopotamya toplumla­rının hukukunda pek görülmeyen içgüveylik uygulamasının Hitit toplumundaki varlığına rastlanılmıştır. Ayrıca Mezopo­tamya hukukunun Anadolu kavimlerinin hukuklanna etkileri de ortaya konulmaya çalışılmıştır.

  Böyle bir çalışmanın yapılması konusunda bilgi ve yorum­larıyla beni yönlendiren ve her türlü konuda desteğini gördü­ğüm Sayın Hocam Prof. Dr. Sebahattin BAYRAM'a öncelikle teşekkür ederim. Yine bu çalışma sırasında ve her konuda yar­dımlarını gördüğüm Sayın Hocalarım; Prof. Dr. Hüseyin SE­VER, Prof. Dr. Cahit GÜNBATTI, Prof. Dr. Salih ÇEÇEN, Prof. Dr. Aygül SÜEL, Prof. Dr. Ayfer ÖZÇELİK, Prof. Dr. İlhami DURMUŞ'a teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, kaynakla­rın Türkçe'ye çevrilmesinde yardımlarını gördüğüm Sayın Ho­calarım; Yrd. Doç. Dr.Zülâl KELEŞ, Doç. Dr. Saadet KARAKÖSE, Prof. Dr. Milay KÖKTÜRK, Prof. Dr. İrfan ALBAYRAK'a da teşekkür ederim. Yine aynı şekilde, çalışmanın bilgisayarda dosyalanması ve düzeltilmesi konusunda yar­dımlarını gördüğüm Doç.Dr. Tahir KODAL, Yrd. Doç.Dr. Tur­gay BEYAZ ve Yrd. Doç. Dr. Yasemin YAYLA BEYAZIT'a teşekkürü bir borç bilirim. Bu çalışmanın yapılması esnasında desteğini ve sabnm gördüğüm kıymetli eşim Beyhan ve çocuk­larım Ayşe Kübra ile Hüseyin Alperen'e teşekkür ederim.

GİRİŞ............................................................................................................ 12

I. BÖLÜM....................................................................................................... 25 Mezopotamya'da Aile Hukuku................................................................. 25

1. Sümerliler Ve Akadlilarda Aile Hukuku........................................... 25

1.1.  Evlenme............................................................................................. 29

1. Ur-Nammu Kanunu'nda Evlenme........................................... 29
2. Lipit-İstar Kanunu'nda Evlenme............................................. 34
3. Esnunna Kanunu'nda Evlenme.............................................. 38

1.2.  Boşanma............................................................................................ 41

1. Ur-Nammu Kanunu'nda Boşanma.......................................... 43
2. Ana-İttisu Kanunu'nda Boşanma.......................................... 46
3. Lipit-İstar Kanunu'nda Boşanma........................................... 46
4. Esnunna Kanunu'nda Boşanma............................................. 47

1. Evlatlık Alma (Adoption)................................................................ 49
1. Miras.................................................................................................. 51

1. Urukagina Reformu'nda Miras................................................ 52
2. Ur-Nammu Kanunu'nda Miras................................................ 53
3. Lipit-İstar Kanunu'nda Miras................................................. 53
4. Esnunna Kanunu'nda Miras................................................... 55

2. Babilliler'de Aile Hukuku.................................................................... 56

2.1.  Evlenme............................................................................................. 59

2.1.1.  Hammurabi Kanunu'nda Evlenme.......................................... 59

1. Kocası Ölmüş Dul Kadınların Evlenmesi........................... 61
2. Boşanmış Dul Kadınların Evlenmesi.................................. 62
3. Kocası Gaip Kadınların Evlenmesi..................................... 63

1. Gönülsüz Yokluk (Gaiplik)................................................ 64
2. Gönüllü Yokluk (Gaiplik)................................................... 66

1. Rahibelerin Evlenmesi.......................................................... 67
2. Birden Fazla Kadınla Evlenme............................................. 68

1. Orta Babil Çağı'nda Evlenme.................................................. 71
2. Yeni Babil Kanunu'nda Evlenme............................................ 72

2.2.  Boşanma............................................................................................ 74

2.2.1.  Sebeplere Dayalı Boşanmalar................................................. 74

1. Kadının İtaatsizliği Sebebiyle Boşanma............................ 74
2. Kadının Çocuk Doğuramaması (Çocuksuz........................ 76

Evlilik) Sebebiyle Boşanma................................................................ 76

2.2.1.3.   Kadının Hastalıklı Olması Sebebiyle Boşanma................. 77

2.2.2.  Sebepsiz Boşanmalar............................................................... 78

2. Evlatlık Alma (Adoption)................................................................ 79
2. Miras.................................................................................................. 82