Devlet Kuramı - CEMAL BAKİ AKAL

Cemal Bâli Akal (1949)

Modem Düşüncenin Doğuşu, İktidarın Üç Yüzü, Varolma Direnci ve Özerklik, Özgürlüğün Geleceği Yoktur adlı kitapların, yazarıdır. DurkheimdanSosyolojik Yöntemin Kurallan'm çevirmiştir.Ayrıca Spinoza'nın Teolojik-Politik İnceleme 'sinin iki çevirmeninden biridir.      

ÖNSÖZ

Bu derleme özerk bir "devlet kuramı" için kaynak oluşturma amacı taşı­yor. İlki 1900'de sonuncusu da 1997'de yayınlanmış olan metinlerin seçiminde birkaç ölçüte bağlı kalındı: Önce, üstünde düşünülen alan beş yüzyıllık bir süreci içerse de, derleme yalnızca XX. yüzyıl metinleriyle sınırlandı. Sonra, metinler henüz çevrilmemiş olanlardan seçildi. Bu yüz­den, daha önce çevrildiği ya da şu sırada çevrilmekte olduğu için, der­lemede yer alabilecek birçok metinden vazgeçildi. Bu arada, seçildiği hal­de, çeşitli nedenlerle zamanında çevrilemediği için dışarıda kalan me­tinler de oldu.Bunların ötesinde, derlemeyi öznel kılan bir ölçüt de, "devlet ku­ramının düşünülmesine yönelik kişisel bir seçimin ürünü olmasıdır. Bu seçim, devleti bir kavram olarak zaman ve mekân açısından sınırlama kaygısını yansıtıyor. Tarihi ve antropolojik yaklaşımın daha belirgin ol­duğu metinlerde, kavramların düşünsel süreç içinde nasıl evrildikleri anlatılarak, modern düşüncenin oluşumu inceleniyor; başta skolastik yapılanmaya özgü zihniyet olmak üzere, modern zihniyetten farklı zihniyetler ele alınıyor; siyasi-hukuki düşüncenin yaratıcı adlarına gönderme­ler yapılıyor; devlet kavramının modern hukuki çerçevesi çiziliyor: Marcel Gauchet'nin "Anlam Borcu ve devletin kökenleri. İlkellerde din ve siyaset" adlı makalesi, tüm toplumlar için, yöneten/yönetilen ayrı­mının ve devletin ortak mantığını arıyor. Arthur Maurice Hocart'm Krallar ve danışmanları adlı kitabının "Yasa" başlıklı bölümü, önderliğin köklerini eski toplumların iktidarsızlaşmış önderlerinde buluyor. Emma-nuel Terray'nin "Devlet, rastlantı ve zorunluluk"uysa, özneyi sistem ardına yerleştiren yaklaşımlara karşı, öznel iradenin devletin oluşumundaki belir­leyiciliğine, eski toplumlardan örneklerle değiniyor. Ernst Kantorowicz, "Orta Çağ siyasi düşüncesinde vatan için ölmek- pro patria morf'de, modern vatan ve vatan için ölüm düşüncesinin hangi eskil zihniyetleri ne ölçüde sürdürdüğünü, ne ölçüde farklılaştırdığını anlatıyor. Otto Gierke, Orta Çağda siyasi kuramlar adlı kitabın "Devlet ve Hukuk" başlıklı bölümünde,"hukuku düşünme"deki farklılaşmayı anlatarak, modern dü­şünceye nasıl geçildiğini gösteriyor. Louis Dumont'un "Doğuş. XIII. yüzyıl­dan başlayarak siyaset kategorisi ve devlet"iyse, aynı süreç ve farklı­laşmada, devlet düşüncesinin atomlaşmış birimi olarak birey kavramının oluşumunu izliyor. Jean-Pierre Brancourt, "Estat'lardan devlete. Bir söz­cüğün evrimi"nde, devlet sözcüğünün, uğradığı bir dönüşümle bugünkü anlamına kavuştuğunu gösterip, kavramın ne denli yeni olduğunu vurgu­luyor. Alessandro Passerin d'Entreves Devlet kavramı adlı kitabından alman üç bölümde, aynı modern evrimi, bu kez sorunun merkezine Machiavelli düşüncesini oturtarak sunuyor. Gerard Mairet "Padovalı Marsilius'dan Louis XIV'e laik devletin doğuşu"nda, egemenlik kavra­mını, devleti düşünmeyi mümkün kılan dünyevi meşruiyet ilişkisi olarak tanımlıyor. Cari Sçhmitt "Somut ve çağa bağlı bir kavram olarak dev-let"te, devlet düşüncesinin modern niteliğine bir kez daha değinerek, bu modernliğin, devletlerin oluşturduğu yeni bir bütüne kapı araladığını belirtiyor. Peter Haggenmacher "Vitoria'dan Vattel'e uluslararası hukuk kişisi olarak egemen devlet"te, devlet zihniyetinin, uluslararası modern zihniyeti nasıl belirlediğini açıklıyor. Leo Strauss, Tabii hak ve tarih adlı kitabının iki bölümünde, sözleşmeci modern düşüncenin gelişimini izle­yerek, Hobbes ve Rousseau düşüncelerini gözden geçiriyor. Otfried Höffe'yse "Bir şeytan halkının bile devlete ihtiyacı vardır"da, Hobbesçu göndermeleri inkâr edilemeyecek bir yaklaşımla, devletin modern man-tıksallığını kanıtlamaya çalışıyor.

Bundan sonra, daha tarihi ve antropolojik nitelikli bölümden, modern devleti özgül hukukiliği içinde ele alan bölüme geçiliyor: Michel Troper "Hukuki bir devlet kuramı ıçin"de, diğer disiplinlerden bağımsız bir "huku­ki devlet kuramı" oluşturmayı hedefliyor. Philippe Braud'un Devlet adlı kitabının bir bölümü olan "Hukuki öğretinin ikilemleri", bu kez antro­polojik ve tarihi yaklaşımlara eklenebilecek hukuki yaklaşımın sınırlarını sorguluyor. Duguit, modern düşüncenin özgül hukukiliği çerçevesinde, yüzyıl başlarında Amerika'da verdiği konferansların üçünde, egemenlik kuramına salt bir dogma olarak yaklaşıyor. Lucien Sfez'in "Duguit ve devlet kuramı. Temsil ve iletişim"i, bu devlet düşüncesinin, sordurduğu sorularla güncel kalan yanlarını felsefi, epistemolojik ve dilbilimsel açıdan inceliyor. Hans Kelsen'in, Saf hukuk kuramının "Devlet ve Hukuk özdeş­liği" adlı bölümü, "görece merkezileşmiş bir hukuki düzen olarak modern devlet"ın "saf'-hukuki bir tanımını veriyor. Norberto Bobbio'nun "Kel-sen'de hukukun kaynaklan" da, devlet ve hukuku özdeşleştiren pozitivist düşüncenin kaynaklarını bir kez daha aydınlatıyor. Son olarak, Eugene Enriquez'in "Savaş ve ölüm. Genelleştirilmiş bir savaşın simgesi olarak devlet"i, "dürtüleri bastıran bir güç olarak Freudçu devlet" düşüncesine, tarihi, antropolojik ve hukuki yaklaşımların ötesinde, özgül bir konum sunuyor.

Bu kitabı oluşturan yirmi metnin çevrilmesi ve düzeltilmesi için iki yıl süren ortak bir çaba gerekti. Galatasaray Üniversitesi, İstanbul Üniver­sitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi ve Bilgi Üniversitesi öğrencilerinden, mezunlarından, araştırma görevlilerinden ve öğretim üyelerinden oluşan otuzdan fazla katılımcı bir takım çalışmasının üstesinden başarıyla geldi. Bu tür bir çalışmada kaçınılmaz olarak yapılan hataları en aza indirebilmek amacıyla, herkes, her aşamada, özenle çalıştı. Bu amacı gerçekleştirdik­lerine inandığım ve böyle bir işbirliğinin de mümkün olduğunu kanıtla­yan arkadaşlarımı kutlarım. Ayrıca, tüm katılımcılar adına, bu iki yıllık çalışma boyunca desteğini aldığımız Dost Kitabevi Yayınları eski yayın yönetmeni Raul Mansur'a ve metin içindeki Latince bölümlerin çevirisini üstlenerek bize yardımcı olan Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Belgin Erdoğ-muş'a ve Claudia Mattalucci'ye teşekkür ederim.   Cemal Bâli Akal

İÇİNDEKİLER

Önsöz

Bir Devlet Kuramı için Giriş 1.   Marcel Gauchet

Anlam Borcu ve devletin kökenleri. İlkellerde din ve siyaset

2. Arthur Maurice Hocan
   Krallar ve danışmanları: Yasa
3. Emmanuel Terray

Devlet, rastlantı ve zorunluluk. Bir tarih üzerine düşünceler 4.   Emst Kantoroıuıcz

Orta Çağ siyasi düşüncesinde "vatan için ölmek - pro patria mori" 5.   Otto Gıerke

Orta Çağ'da siyasi kuramlar: Devlet ve hukuk 6.  Louis Dumont

Bireycilik üzerine denemeler: Doğuş. XIII. yüzyıldan başlayarak siyaset kategorisi ve devlet

7.   Jean-Pierre Brancourt

Estat'lardan devlete. Bir sözcüğün evrimi

8.Alessandro Passerin d'Entreves                                                                   193

Devlet kavramı                                                                                                  193
1. Devlet. Yeni bir sözcük 193 / 2. 'Yeni hükümdarlık ve etkili gerçeklik'
yöntemi 200/ 3. 'Devletmantığı' vegüç-devlet 205

9. Gerard Mairet                                                                                                  215

Padovalı Marsilius'dan Louis XIV'e laik devletin doğuşu                                215 lO.CarlSchmitt                                                                                                 245

Somut ve çağa bağlı bir kavram olarak devlet                                                   245 J J. Peter Haggenmacher                                                                                      257

Vitoria'dan Vattel'e uluslararası hukuk kişisi olarak egemen devlet                  257

12.Leo Strauss                                                                                                       269

Tabii hak ve tarih                                                                                              269
1. Hobbes 269 / 2. Rousseau 291

B.OtfriedHöffe                                                                        323

Bir şeytan halkının bile devlete ihtiyacı vardır. Tabii adaletin ikilemi            323

14. MichelTroper                                                                                                 341

Hukuki devlet kuramı üstüne                                                                           341

15.PhilippeBraud                                                                                               359

Devlet: Hukuki öğretinin ikilemleri                                                                 359

16. Le'on Duguit                                                                                                    379
Egemenlik ve özgürlük                                                                                    379

1. Egemenlik nedir? 379

2. Egemenliğin hukuki kaynağı olarak ulus 387

3. Dış ilişkilerde ulusal egemenlik 395

17. Lucien Sfez                                                                                                     403
    Duguit ve devlet kuramı: Temsil ve iletişim                                                    403
18. Hans Kelsen                                                                                                    425
    Saf hukuk kuramı: Devlet ve hukuk özdeşliği                                                 425
19. Norberto Bobbio                                                                                             459
    Kelsen ve hukukun kaynakları                                                                        459
20. Eugene Enrkluez                                                                                           473
    Sürüden devlete: Savaş ve ölüm.

Genelleştirilmiş bir savaşın simgesi olarak devlet                                           473

Notlar                                                                                                             491

Dizin                                                                                                              549