Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafi Açıdan Elverişsiz Devletlerin Hukuki Durumu
Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafi Açıdan Elverişsiz Devletlerin Hukuki Durumu
Anıl ÇAMYAMAÇ
Sayfa Sayısı
:
535
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2012
ISBN NO
:
9786055263300
2.000,00
TL
GÄ°RÄ°Åž
Uluslararası hukukun mekânsal kuralları dâhilinde bulunan ve bu dalın en eski konularından birini teÅŸkil eden deniz hukuku, günümüzde de önemini sürdüren bir uluslararası hukuk dalıdır. Deniz hukukunun önemi, dünyanın %70′ini (yaklaşık 3/4′ü) kaplayan denizlere iliÅŸkin düzenlemeler içermesinden kaynaklanmaktadır. Denizler, birçok açıdan insanlık ve devletler için önem arz etmektedir. ÖrneÄŸin; dünya ticaretinin %90′ı denizler kullanılmak suretiyle gerçekleÅŸtirilmektedir. Denizlere iliÅŸkin diÄŸer bir önemli husus ise, denizlerin çok zengin kaynaklara sahip olması ve özellikle geliÅŸen teknolojiler sayesinde bunların araÅŸtırılmasının ve iÅŸletilmesinin olanaklı hâle gelmesidir. Bilâhare, karalarda bulunan kaynakların denizlerdeki kadar zengin olmaması ve tüken¬meye baÅŸlaması, denizlerin bu açıdan da önemini ortaya koymaktadır. Bunlar dışında kalan diÄŸer önemli bir husus ise, denizlerin hava ve iklim üzerindeki etkileri olmaktadır. Denizler, iklimlerin yumuÅŸamasında ve dengelenmesinde temel belirleyici unsurlardan birini oluÅŸturmaktadırlar.′
Bu baÄŸlamda, eski çaÄŸlardan beri denizler ve onlara iliÅŸkin kurallar devlet¬lerin üzerinde en çok tartıştıkları gündem maddelerinden olmuÅŸtur. Fakat, de¬nizler bu kadar önem teÅŸkil etmelerine ve devletlerin gündeminde yer almala¬rına karşın, denizlere iliÅŸkin kurallar uzunca bir dönem uluslararası örf ve âdet kuralları niteliÄŸinden kurtulamamışlardır. 20. yüzyılın ilk yarısında Milletler Cemiyeti ÅŸemsiyesi altında, denizlere iliÅŸkin olarak bir kodifikasyon çalışması2 baÅŸlatılsa da, herhangi bir sonuca ulaşılamamıştır. Bundan sonraki ilk aÅŸama II. Dünya Savaşı sonrası BirleÅŸmiÅŸ Milletler çatısı altında "Uluslararası Hukuk Komisyonu"nca yapılan çalışmalar sonucunda Cenevre′de 1958 tarihinde toplanan I. Deniz Hukuku Konferansı (DHK) olmuÅŸtur. Katılımın yüksek olduÄŸu bu konferansın sonunda Cenevre SözleÅŸmeleri olarak adlandırılan dört sözleş¬me3 ve bir ek protokol4 imzalanmıştır. Her ne kadar, I. DHK′da olumlu sonuç alınsa ve sözleÅŸmeler yürürlüğe5 girse de, kabul edilen sözleÅŸmelerin bazı önemli konulan gerektiÄŸi gibi çözememesi6 ve bazı konuların da hiç düzenlen¬memesi7, bu sözleÅŸmelerin etkilerinin gerektiÄŸi gibi olmamasına yol açmıştır. Bunun üzerine, hemen 1960 yılında Cenevre′de II. DHK toplansa da, bu konfe¬ranstan da bir sonuç elde edilememiÅŸtir.8 Bu geliÅŸmeleri izleyen dönemde, Mal¬ta delegasyonundan Arvid Pardo′nun 1967 yılında BirleÅŸmiÅŸ Milletler Genel Kurulunda yaptığı ses getiren konuÅŸmasının ardından BirleÅŸmiÅŸ Milletler bün¬yesinde kurulan Uluslararası Deniz Yatağı Komitesinin başını çektiÄŸi çalışmalar sonucunda, 1973 yılında çok geniÅŸ katılımla ve toplam dokuz yıl sürecek olan III. DHK Venezüella′nın baÅŸkenti Caracas′ta toplanmıştır.9 Konferansın sonun¬da, 1982 yılında Jamaika′nın Montego Bay kentinde, 1982 tarihli BirleÅŸmiÅŸ Mil¬letler Deniz Hukuku SözleÅŸmesi (BMDHS) imzalanmıştır. Bu sözleÅŸmenin birok açıdan deÄŸeri vardır. Doktrinde bazı yazarların okyanusların anayasası olarak adlandırdığı bu SözleÅŸme10, tek bir metinde tüm konuları ele almış11,birçok yeni konuyu düzenlemiÅŸ12, devletlerin en başından beri sorun yaÅŸadığı karasularının geniÅŸliÄŸine iliÅŸkin kriterleri kabul etmiÅŸtir.13 Bu SözleÅŸmenin et¬kinliÄŸini arttıran en önemli hususlardan biri de, büyük denizci devletlerin dı¬şındaki yeni kurulan devletlerle14, geliÅŸmekte olan devletlerin SözleÅŸmenin ya¬pılmasında etkin rol oynamasıdır.
Bu etkinliÄŸi saÄŸlayan devletler incelendiÄŸinde, 1964 yılında kurulmuÅŸ olan ve "77′ler grubu" (Group of 77) olarak aralan grup baÅŸta gelmektedir. "77′ler Grubu", ekonomik olarak güçlü olmayan, birçoÄŸu yeni bağımsızlıklarını ka¬zanmış ve en önemlisi de denize kıyısı olmayan ve coÄŸrafî açıdan elveriÅŸsiz devletlerin de etkin olduÄŸu bir gruptur. Genelde bu devletlerin özelliÄŸi, büyük ve geliÅŸmiÅŸ denizci devletlere karşı güçsüz ve zayıf noktalan kendi açılarından bertaraf etmeye çalışmak olmuÅŸtur. Bu baÄŸlamda, bu devletler kendi konumla¬rını düzeltecek bazı hükümlerin sözleÅŸmeye eklenmesi için aralarında güç birli¬ği oluÅŸturmuÅŸlardır.
Global düzende devletleri en çok etkileyen ve ayakta kalmalarını saÄŸlayan, bu düzene uygun olarak ticaret yapabilmeleridir. Ticaret açısından ise, en önemli hususlardan biri, hattâ belki de en önemlisi ticareti yapılan malın gerekli pazarlara ulaÅŸtırılmasında yatmaktadır. Yukarıda da belirtildiÄŸi üzere, dünya ticaretinin %90′nına yakın oranı denizler üzerinden gerçekleÅŸtirilmektedir. Bu baÄŸlamda, devletlerin ekonomik kalkınmışlıklarını saÄŸlamak, ekonomilerini daha da geliÅŸtirmeleri ve dış ticaret hacimlerini yükseltebilmeleri için denizlere duyulan ihtiyaç çok açıktır.
Ticaretin yanı sıra zengin bir faunaya sahip denizlerden besin elde edilme¬si durumu da devletlerin, gerek iç piyasaları, gerek dış ticaretleri bakımından önem taşımaktadır. Beslenme ve buna bağlı ekonominin yanı sıra, özellikle karalarda tükenmekte olan cansız doğal kaynak rezervlerinin denizlerde bulu¬nanlarla telafi edilmesi, denizlerin önemini birkaç kat daha arttırmaktadır. Do¬layısıyla, tüm bu zenginliklere ulaşma ve bunlardan yararlanma, devletler için hayatî öneme sahip bir husus hâlini almaktadır.
Fakat, bazı devletler denize ulaşmakta ve denizlerden her şekilde yarar¬lanmakta, diğer devletler kadar şanslı olamamaktadırlar. Malî koşulların eksik- j ligi bir yana, günümüzde kırk beş devletin denize kıyısı bulunmamaktadır. Öte yandan, bazı devletler ise, denize kıyıları olduğu hâlde, gerek kıyılarının uzun¬luğu15, gerek kıyılarının konumu ve kendi bulundukları çevre gibi nedenlerle denizlerden gerektiği gibi yararlanamamaktadırlar. Bu tür devletlere de, "coğ- 1 rafî açıdan elverişsiz devletler" adı verilmektedir.
Çalışmada bu iki tür devlete ilişkin incelemelerde bulunulacaktır. Bu bağ¬lamda, çalışma toplam üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmada uluslararası hu¬kuk konularıyla birlikte, ele alman konunun uluslararası hukukun mekânsal kurallarına ilişkin olmasının da bir sonucu olarak, coğrafî bilgilere sıkça atıfta bulunulacaktır. Bu, konunun daha iyi anlaşılabilemesi için bir zorunluluktur. Ayrıca, günümüzde bazı bilim dalları birbiri içine girmiştir ve birbirlerinden bağımsızlaştırılmaları zordur. Bu çerçevede, konunun sadece tek taraflı olarak ele alınması doğal olarak beklenemeyecektir. Bu durumlar göz önüne alındı¬ğında, kitapta, hukuk temelinde ve fakat coğrafî, ticarî, ekonomik ve siyasî hu¬suslara da yeri geldikçe değinilecektir.
Çalışmada denize kıyısı olmayan ve coğrafî açıda elverişsiz devletler ola¬rak adlandırılan iki kategorideki devletler ve hukukî durumları, tüm yönleriyle ele alınacaktır. Üç bölüme ayrılan çalışmanın ilk bölümünde, denize kıyısı ol¬mayan ve coğrafî açıdan elverişsiz devletlerin tanımları yapılacaktır. Tanımlar¬dan çıkartılan unsurlar ise ayrıntılarıyla incelenecektir. Birinci bölümde sadece çalışmamızın dayandığı bu iki temel kavram değil, aynı zamanda bu kavram¬larla ilişkili, bu kavramlara yön veren diğer kavram ve alt kavramlar da tanım¬lanmaya çalışılacaktır. Kavramlar tanımlanıp, bu kavramlardan çıkan unsurlar irdelendikten sonra, bu devletlere ilişkin sınıflandırmalar yapılacaktır. Böylelik¬le, ayrımlar daha belirgin hâle getirilmiş olacaktır. Çünkü bu iki temel devlet grubu açısından, gerek açık, gerekse üstü kapalı olarak ortaya konulabilecek ^ birtakım sınıflandırmalar söz konusudur. Birinci bölümün sonunda ise, denize t, kıyısı olmayan ve coğrafî açıdan elverişsiz devletlerin deniz hukuku çerçeve¬sinde talep ettikleri hakların dayanaklarını oluşturduğu düşünülen bazı temel uluslararası ilkelere yer verilecektir.
İkinci bölümde ise, işlenecek konunun mahiyeti bakımından bir farklılık göze çarpmaktadır. Buna göre, çalışmanın bu aşamaya kadar olan yapısından farklı olarak, çalışma konusunun tek bir kavramına ilişkin bir inceleme yapıla¬caktır. İkinci bölümün konusu, denize ulaşımdır. Bu ulaşım, sadece karadan denize ulaşımı değil, aynı zamanda denizden karaya ulaşımı da içermektedir (access to andfrom the sea). Konunun mahiyeti gereği bu bölümde, coğrafî açıdan elverişsiz devletler ayrı bırakılarak, sadece denize kıyısı olmayan devletler ince¬lenecektir. Buna göre, öncelikle, genel olarak denize kıyısı olmayan devletlerin denize ulaşımları incelendikten sonra, komşu devletlerden ulaşım bağlamında yararlanma ve o devletlerin topraklarını kullanma hakları genel olarak değer¬lendirilecektir.
Üçüncü ve son bölümde, denize kıyısı olmayan ve coğrafî açıdan elverişsiz devletlerin deniz kaynaklarından yararlanma hakları ele alınarak incelenecek¬tir. Bu bölüm çerçevesinde, deniz alanlarına göre kıyı devletlerinin ve denize kıyısı olmayan ve coğrafî açıdan elverişsiz devletlerin yararlanmasına ilişkin haklar ve düzenlemeler incelenecektir. Bu bölüm dâhilinde, deniz hukukunda tanınan her bir deniz alanı ele alınarak genel olarak işlenecek, akabinde ele alman konuyu oluşturan devletler açısından her bir alan özel olarak değerlen¬dirilmeye çalışılacaktır.
ÖNSÖZ
Bu eser 1 Kasım 2010 tarihinde Prof. Dr. Melda Sur, Prof. Dr. Rona Aybay, Prof. Dr. Işıl Özkan, Prof Dr. Huriye Kubilay ve Yrd. Doç. Dr. Münevver AktaÅŸ′tan oluÅŸan beÅŸ kiÅŸilik jüri huzurunda savunulan ve oybirliÄŸi ile kabul edilmiÅŸ "Denize Kıyısı Olmayan ve CoÄŸrafî Bakımdan ElveriÅŸsiz Konumda Bulunan Devletlerin Hukukî Durumu" adlı doktora tez çalışmasının kitaplaÅŸtı-rılmış hâlidir. Öncelikle, kitabın adı olarak, tezin adında bir deÄŸiÅŸikliÄŸe gidile¬rek, daha kısa ve daha akılda kalıcı olduÄŸuna inandığımız "Denize Kıyısı Ol¬mayan ve CoÄŸrafî Açıdan ElveriÅŸsiz Devletlerin Hukukî Durumu" adını tercih ettiÄŸimizi belirtmeliyiz. Ayrıca, elimizden geldiÄŸince, eser tekrar gözden geçi¬rilmiÅŸ ve güncellenmiÅŸtir.
Uluslararası hukukun en temel konularından biri olan ve uzun süren bir süreçten sonra bir SözleÅŸmeyle düzenlenen deniz hukukunun önemli süjeleri arasında yer alan denize kıyısı olmayan ve coÄŸrafî açıdan elveriÅŸsiz devletlerin hukukî durumlarının incelenmesinin konu edildiÄŸi bu eserde, okuyucuya aza¬mî faydanın sunulması hedeflenmiÅŸtir. Deniz hukuku açısından kendisi de coÄŸrafî açıdan elveriÅŸsiz bir devlet olan Türkiye′nin durumunun anlaşılması bir yana, tarihî, sosyal ve kültürel baÄŸlarımızın olduÄŸu bazı devletlerin denize kıyı¬sı olmayan devletler oluÅŸu, bazı komÅŸularımızın da bu niteliÄŸi taşıması ele alı¬nan konunun önemini ortaya koymaktadır. Eserde, hiçbir devlet özel olarak incelenmemiÅŸ, sadece genel durum ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ãœmit ede¬rim, çalışma Türk Doktrinine ufak da olsa bir katkı saÄŸlar.
Bu eserin oluÅŸmasında birçok kiÅŸinin emeÄŸi bulunmaktadır. Bu kiÅŸilerin başında, hiç kuÅŸkusuz, tez danışmanım olan ve öğrencisi olmaktan ÅŸeref duy¬duÄŸum sayın hocam Prof. Dr. Melda Sur gelmektedir. Bilimsel etik anlayışı ve üslubuyla her zaman kendime örnek aldığım sayın hocam, büyük bir özveri ve sabırla hazırladığım her metni deÄŸerlendirmiÅŸ ve eÅŸsiz görüş ve öneriyle bana yol göstermiÅŸtir. Bu çalışmanın ortaya çıkışında en büyük emeÄŸi sunanların başında gelen hocam Prof. Dr. Sur′a içtenlikle teÅŸekkürlerimi sunarım.
Doktora jürimde yer alma nezaketini bana bahÅŸederek beni ihya eden sa¬yın hocam Prof. Dr. Rona Aybay′a da teÅŸekkür ederim. Öte yandan, tez izleme komitemde de bulunma nezaketini göstererek deÄŸerli görüşleriyle tezime yön veren ve desteÄŸim her daim üzerimde hissettiÄŸim sayın hocam Prof. Dr. Işıl Özkan′a da teÅŸekkürü borç bilirim. Tez izleme komitemin diÄŸer üyesi Sayın Prof. Dr. Huriye Kubilay′a da, verdiÄŸi destekten ötürü teÅŸekkürlerimi sunarım. Dokuz Eylül Ãœniversitesi uluslararası hukuk kürsüsünün deÄŸerli üyesi, hocam Münevver AktaÅŸ′ın da hiçbir zaman esirgemediÄŸi yardım ve desteÄŸi benim için her zaman önemli olmuÅŸtur. Kendisine teÅŸekkürü borç bilirim.
Tabiî ki, bu eserin ortaya çıkmasında en önemli pay benim bugünlere gel¬memde, gerek manevî yönden, gerek maddî açıdan bana en büyük desteği ve¬ren annem ve babama aittir. Onlar olmasaydı, bugünlere asla gelemezdim. Kendilerine huzurlarınızda teşekkürü borç bilirim.
Küçükyalı, İzmir Nisan 2012
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
TANIMLAR, SINIFLANDIRMALAR VE Ä°LKELER
1--TANIMLAR-7
I--DEVLET TANIMI-7
A--Genel Olarak-7
B--Çalışma Bağlamında Devlet Olarak Kabul Edilecek Birimler-8
II--DENÄ°Z-10
A--Deniz Tanımına Doğrudan Yer Vermeyen Yazarların Görüşleri-11
B--Deniz Tanımına Doğrudan Yer Veren Yazarların Görüşleri-13
C--Deniz Tanımına İlişkin Ulaşılan Sonuç-14
D--Kapalı veya Yarı - Kapalı Denizler-15
1--Genel Olarak-15
2--Kavrama İlişkin Hukuk Dışındaki Branşların Tanımları-16
3--Kavrama İlişkin Tarihsel Yaklaşımlar-18
a--19 ilâ 20. Yüzyılda Hukuk Çerçevesinde Kavrama Yaklaşımlar-18
b--SSCB’nin Kapalı Deniz Tanımı-20
4--BMDHS ve -Kapalı veya Yarı-Kapalı Deniz- Kavramı-21
5--Sonuç-24
III--DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLER-25
A--Genel Olarak-25
B--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Resmî Belgelerdeki Kavramlar-26
C--Denize Kıyısı Olmayan Devlet Kavramının Doktrinde Ele Alınışı-27
D--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Ortak Özellikleri-32
E--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Listesi-35
IV--ANKLAV-36
A--Kavramın Türkçeleştirilmesi (Terim Sorunu)-37
B--Anklav Kavramı-37
C--Anklavların Çeşitleri-38
D--Anklavların Çalışmamızla Bağlantısı-41
V--COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLET TANIMI-41
A--Doktrinde Yer Verilen Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Tanımı-42
1--Kavramın İlk Ortaya Çıkışı, Kıta Sahanlığından Yoksun Devletler Kavramı ve Genel Gelişim-42
2--Doktrinin Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Tanımları-44
B--Devletlerin -Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devlet- Tanımları-47
C--BMDHS’de Yer Alan Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere İlişkin Tanım-51
D--Sonuç-53
E--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere İlişkin Liste-54
2--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLERE DAİR SINIFLANDIRMA-56
I--COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLERE İLİŞKİN SINIFLANDIRMA-57
A--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere İlişkin Resmî Sınıflandırma-57
B--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere İlişkin Resmî Olmayan Sınıflandırma-58
1--Avantajsızlık Sebeplerine Dair Sınıflandırma-58
2--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere Eş Tutulabilecek Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-60
II--DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N SINIFLANDIRMA-63
A--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Resmî Sınıflandırmalar-63
B--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Resmî Olmayan Sınıflandırmalar-64
1--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Tarihî Kökenlerine Dayalı Sınıflandırma-65
2--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Coğrafî Konumlarına Göre Sınıflandırma-68
3--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Siyasî Sınıflandırma-69
4--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Çıkışlarının Gerçekleştiği Deniz Alanının Statüsüne Göre Sınıflandırma-71
5--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Denize Çıkış Bakımından Seçim Yapabilme Özgürlüğüne Göre Sınıflandırma-72
6--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Üye Oldukları Topluluklara Göre Sınıflandırma-73
7--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Deniz Ticaret Filosuna Sahip Olup Olmamalarına Göre Sınıflandırılması-74
8--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Resmî Olmayan Diğer Olası Sınıflandırmalar-7
3--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLERİN HAKLARI VE BU HAKLARA İLİŞKİN İLKELER-78
I--DENİZLERİN SERBESTLİĞİ İLKESİ (MARE LIBERUM)-78
II--DEVLETLERİN EGEMEN EŞİTLİĞİ İLKESİ-81
III--ULUSLARARASI SERVÄ°TÃœTLER (ULUSLARARASI Ä°RTÄ°FAK HAKLARI)-83
IV--GEÇİŞ HAKKI (RIGHT OF PASSAGE)-86
V--Ä°NSANLIÄžIN ORTAK MÄ°RASI Ä°LKESÄ° (THE PRINCIPLE OF COMMON HERITAGE OF MANKIND)-91
VI--İLKE VE KAVRAMLARA İLİŞKİN ULAŞILAN SONUÇLAR-96
İKİNCİ BÖLÜM
DENÄ°ZE VE DENÄ°ZDEN ULAÅžIM
1--DENİZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERİN TRANSİT SERBESTİSİ VE İÇERİĞİ-99
I--DENİZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERİN SAHİP OLDUKLARI TRANSİT SERBESTİSİNİN GELİŞİMİ-99
A--19. yüzyıl ve 20. yüzyılın İlk Yarısında (II. Dünya Savaşının Sonuna Denk Gelen Dönem)Yaşanan Gelişmeler-99
B--II. Dünya Savaşı Sonrası Yaşanan Gelişmeler-101
1--I. DHKÂ’ya Kadar YaÅŸanan GeliÅŸmeler-101
2--I. DHK’da ve Öncesinde Yaşanan Gelişmeler-103
3--1965 tarihli Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Ticaretine Dair Sözleşme Çerçevesinde Yaşanan Gelişmeler-106
4--BMDHS-110
a--BMDHS’nin Ortaya Çıkış Sürecinde Yaşananlar ve Talepler-110
aa--Genel Olarak-110
bb--Afrika ve Lâtin Amerika’da Yaşanan Gelişmeler-111
b--BMDHS’nin Statüsü-113
5--2000 ve Sonrasında Yaşanan Birtakım Gelişmeler-115
II--DENİZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERİN TRANSİT SERBESTİSİNİN İÇERİĞİNİN İNCELENMESİ-116
A--Transit Devlet Kavramı-116
1--Konuyla İlgili Resmî Belgelerde Yer Alan Transit Devlet Kavramı ve Unsurları-117
a--Konuyla İlgili Resmî Belgeler Çerçevesinde Transit Devlet Tanımı-117
b--Resmî Belgelerde Yer Alan Transit Devlet Kavramının Unsurları-117
2--Genel Anlamıyla Transit Devlet Kavramı-119
3--Denize Kıyısı Olmayan Devletler Açısından Transit Devlet Kavramı ve Ortaya Çıkan/Çıkabilecek Sorunlar-120
B--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisinin İçeriği-123
1--Genel Olarak Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisi-124
2--Transit Hakkı ve Uluslararası Örf ve Âdet Kuralı Olarak Değerlendirilmesi -124
a--Maddî Unsura Dair Açıklamalar-124
b---Opinio Juris-e Dair Açıklamalar-125
3--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisinin Sözleşmeler Çerçevesindeki İçeriğine İlişkin Değerlendirme-127
a--1958 CADS’deki Düzenlemelere Genel Bakış-127
b--1965 Tarihli Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Ticaretine Dair Sözleşmedeki Düzenlemelere İlişkin Genel Bakış-128
c--BMDHS’deki Düzenlemelere İlişkin Genel Bakış-128
aa--III. DHK Esnasındaki Önerilere İlişkin Değerlendirmeler-128
bb--BMDHS m. 125Â’in Ä°ncelenmesi-131
cc--BMDHS X. Bölümdeki Diğer Maddelerin İncelenmesi-136
aaa--Nakliye Araçlarının Çeşitliliği-136
bbb--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisi ve Karşılıklılık İlkesi-137
ccc--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisi ve En Çok Gözetilen Ulus Kaydı-139
ddd--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisi Çerçevesinde Gümrük Resimleri, Vergiler ve Diğer Malî Yükümlülükler Karşısındaki Durumları-141
eee--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisinin İçeriğine İlişkin Diğer Hükümler-143
i--Transit Trafik Kavramı-143
ii--Transit Serbestisine Dair Ä°lgili Devletlerin Ä°ÅŸbirliÄŸi-144
iii--Daha Geniş Transit Kolaylıkların Bahşedilmesi-144
2--LÄ°MANLAR-145
I--LİMANLARIN ÖNEMİ-145
II--LÄ°MAN VE DEMÄ°RYERLERÄ°NE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N TANIMLAR-146
A--Limanların Tanımı-146
B--Demiryerlerinin Tanımı-147
III--LİMANLARIN HUKUKÎ ÇERÇEVEDE SINIFLANDIRILMASI-148
IV--LİMANLARIN HUKUKÎ STATÜSÜ-150
V--LÄ°MANLARA GÄ°RÄ°Åž HAKKI-150
VI--LÄ°MANLARDA YABANCI DEVLETLERÄ°N DURUMU-152
A--Limanlarda Yabancı Devlet Gemileri-152
B--Limanlarda Genel Olarak Yabancı Devletler-153
VII--DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLER VE LÄ°MANLARA GÄ°RÄ°Åž HAKKI-153
3--DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERÄ°N DENÄ°ZLE OLAN Ä°LÄ°ÅžKÄ°LERÄ°NE BAKIÅž-162
I--DENİZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERİN BAYRAK HAKKI VE BU ÇERÇEVEDE GELİŞEN DENİZ FİLOLARI-162
A--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Bayrak Hakkına İlişkin Gelişmeler-162
1--I. Dünya Savaşı Öncesi Yaşanan Gelişmeler-162
2--I. Dünya Savaşından Sonra Yaşanan Gelişmeler-169
B--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Deniz Filoları-172
1--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Deniz Ticaret Filosu-172
2--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Donanmaları-182
II--ULUSLARARASI HUKUKTA GENEL OLARAK DEVLETLERİN BAYRAK HAKKININ HUKUKÎ NİTELİĞİ-189
III--HÄ°LELÄ° BAYRAK DEVLETLERÄ° VE DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERÄ°N Ä°LÄ°ÅžKÄ°LERÄ°-191
A--Hileli Bayrak Devleti Tanımı-191
B--Hileli Bayrak Devletlerinin Tarihî Gelişimi-193
C--Hileli Bayrak Devleti ve Denize Kıyısı Olmayan Devletler Arasındaki İlişkiler-196
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DENİZE KIYISI OLMAYAN VECOĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLER VEDENİZ ALANLARINDAKİ HAKLARI
1--GÄ°RÄ°Åž-201
2--DENİZ ALANLARI ÜZERİNDEKİ İDDİALARIN GENEL TARİHÎ PERSPEKTİFİ-202
I--II. DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ DURUM-202
II--II. DÃœNYA SAVAÅžI SONRASINDAKÄ° DURUM-206
III--BMDHS SONRASINDAKİ DÖNEM-208
3--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLER VE BİRİNCİ GRUP DENİZ ALANLARI-210
I--İÇ SULAR-210
A--İç Suların Sınırı ve Kapsamı-211
1--Normal Esas Hatlar-211
2--Düz Esas Hatlar-211
3--Körfezlerin Ağızlarına Çizilecek Esas Hatlar-214
a--Sayısal Kriterlerin Gerçekleşmesi-214
b--Tarihî Körfezler-215
4--Nehir Ağızlarına Çizilen Esas Hatlar -218
5--Limanlar ve Demiryerlerinin İçinde Kalan Alanlar-219
B--İç Suların Hukukî Niteliği-219
C--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler ve İç Sular-220
1--Genel Olarak-220
2--Limanlar ve Demiryerlerine İlişkin Düzenlemeler-220
3--BMDHS m. 8/2-220
4--Uluslararası Nehirlerin Ağzında Yaşanabilecek Sorunlar-220
5--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Konuya İlişkin Durumlarının Değerlendirilmesi-222
6--Bosna-Hersek ve İç Sulara İlişkin Bir Değerlendirme-223
II--TAKIMADA SULARI-225
A--GiriÅŸ-225
B--Takımada Kavramı-227
C--Takımada Devleti-229
D--Takımada Esas Hatları-231
1--Genel Olarak-231
2--Takımada Esas Hatlarına İlişkin Sayısal Kriterler-231
3--Takımada Esas Hatlarına İlişkin Sayısal Kriterler Dışındaki Kriterler-232
4--Takımada Esas Hatlarının Çizilmesine İlişkin Uygulamalar ve Olasılıklar-234
a--Takımada Devletlerinin Uygulamaları-234
b--Takımada Devleti Olmayan Ada Devletlerinin Değerlendirilmesi-235
E--Takımada Suları, Takımada Geçişi ve Takımada Sularındaki Diğer Haklar-237
1--Takımada Suları-237
2--Takımada Sularından Geçiş Hakkı-239
a--Takımada Suları Geçişi-239
b--Takımada Suları Çerçevesinde Zararsız Geçiş Hakkı-243
3--Takımada Sularında Üçüncü Devletler Lehine Tanınan Diğer Haklar-243
a--Geleneksel Balıkçılık Hakları-243
b--Takımada Sularında Tanınan Diğer Haklar-245
F--Takımada Sularının ve Bu Sulardaki Hakların Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Açısından Değerlendirilmesi-247
1--Takımada Devletleri, Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devlet Olarak Kabul Edilebilirler mi?-247
2--Takımada Sularından Geçiş Hakkı-254
3--Seyrüsefersel Haklar Dışında Olası Hakların Değerlendirilmesi-255
a--Takımada Sularındaki Geleneksel Balıkçılık Hakları-255
aa--Geleneksel Balıkçılık Hakları ve Denize Kıyısı Olmayan Devletler-255
bb--Geleneksel Balıkçılık Hakları ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-257
b--Takımada Sularındaki Kablo Döşenmesi Hakkı ve Diğer Meşrû Haklar ve Mevcut Anlaşmaların Durumları-260
III--KARASULARI-260
A--Karasularının Genişliği Sorunu-261
B--Karasularının Hukukî Statüsü-265
C--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler ve Karasularının Hukukî Durumu-268
1--Genel Olarak-268
2--Karasularındaki Seyrüsefere İlişkin Haklar-268
3--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Karasularının Genişliği Konusunda Tutumları-271
a--I. DHK-272
b--II. DHK-273
c--III. DHK-274
IV--ULUSLARARASI SEYRÃœSEFERDE KULLANILAN BOÄžAZLAR-276
A--Boğazlara İlişkin Tanımlar-277
B--Uluslararası Seyrüseferde Kullanılan Boğazlardan Geçiş Rejimine İlişkin Düzenlemeler-278
C--Uluslararası Seyrüseferde Kullanılan Boğazların Hukukî Statüsü-280
D--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler ve Uluslararası Seyrüseferde Kullanılan Boğazlar-281
1--Genel Olarak Boğazlarla Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Arasındaki İlişkiler-281
2--III. DHK Çerçevesinde Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Boğazlar Konusunda Açıklamaları-281
3--Somut Bazı Boğazların Konu Çerçevesinde Değerlendirilmesi-283
a--Adriyatik Denizi-285
b--Akdeniz-286
c--Baltık Denizi-287
d--Basra Körfezi-289
e--Güney Çin Denizi-289
f--Karadeniz ve Ege Denizi-290
g--Kızıldeniz-293
h--Konuya İlişkin Son Söz-294
V--BİTİŞİK BÖLGE-294
A--Bitişik Bölgenin Tanımı-296
B--Bitişik Bölgeye İlişkin Bazı Hususlar-298
1--Bitişik Bölgenin Hukukî Statüsü-298
2--Bitişik Bölgeye İlişkin Düzenlemenin Hukukî Etkileri-298
3--Bitişik Bölgedeki Yetkilerin Kapsamı-300
4--Bitişik Bölgenin Sınırlandırılması-302
5--1958 tarihli CKBBS ve BMDHS Arasındaki Farklar-304
6--Bitişik Bölgenin Devletler Arası Uygulamada Durumu-305
C--BMDHS’yle Getirilen Yeni Bir Kavram: Arkeolojik Bitişik Bölge (m. 303/2)-306
1--BMDHS’nin Kabulüne Kadar Yaşanan Gelişmeler-307
2--BMDHS’den Sonra Yaşanan Gelişmeler ve 2001 tarihli UNESCO Sualtı Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme-308
a--Genel Olarak-308
b--2001 tarihli UNESCO Sualtı Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme-310
D--Bitişik Bölge ve Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-311
1--Genel Olarak-311
2--Bitişik Bölge Sınırlandırması ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-312
3--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Bitişik Bölgeleri-314
4--2001 tarihli UNESCO Sualtı Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ve Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Durumları-315
5--2001 tarihli UNESCO Sualtı Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Durumları-316
4--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLER VE İKİNCİ GRUP DENİZ ALANLARI-317
I--KITA SAHANLIÄžI-318
A--Kıta Sahanlığının Tanımı-318
1--Jeolojik Olarak Kıta Sahanlığı-318
2--Hukukî Olarak Kıta Sahanlığı-319
B--Kıta Sahanlığının Tarihî Gelişimi-321
1--Truman Bildirisinin Öncesindeki Durum-321
2--Truman Bildirisi ve Sonrası (1945 ve Sonrası)-323
a--1958 Tarihli CKSS-324
b--BMDHS’deki Düzenlemeler-324
C--Kıta Sahanlığının Hukukî Statüsü-325
D--BMDHS’de Kıyı Devletlerinin Kıta Sahanlığındaki Hakları ve Yükümlülükleri-325
1--Genel Olarak-325
2--İki Yüz Deniz Miline Kadar Olan Kıta Sahanlıklarındaki Düzenlemeler-326
3--Dış Kıta Sahanlığına İlişkin BMDHS’deki Düzenlemeler-327
a--Dış Kıta Sahanlığında Öngörülen Haklar-327
b--Dış Kıta Sahanlığı İçin Devlet Başvuruları-328
E--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler ve Kıta Sahanlığına İlişkin Kurallar-329
1--Genel Olarak-329
2--İki Yüz Deniz Miline Kadar Olan Düzenleme-330
a--Doktrindeki Bazı Görüşler-330
b--III. DHKÂ’daki Talepler-331
c--BMDHS’deki Kıta Sahanlığına İlişkin Düzenlemeler, Uluslararası Örf ve Adet Hukuku Bağlamında Değerlendirmeler-334
3--Kıta Sahanlığının Sınırlandırılması ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-338
4--Dış Kıta Sahanlığına Dair BMDHS Düzenlemesinin Etkileri-341
II--MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE/MÜNHASIR BALIKÇILIK BÖLGESİ-342
A--Münhasır Ekonomik Bölge-342
1--Münhasır Ekonomik Bölgenin Tanımı ve Gelişimi-343
2--Günümüzde Münhasır Ekonomik Bölgeyi Uygulayan Devletler Açısından Bu Bölgenin Önemi-345
3--Münhasır Ekonomik Bölgenin Uluslararası Hukuktaki Statüsü-346
4--Münhasır Ekonomik Bölgede Yer Verilen Haklar ve Yükümlülükler-348
a--Kıyı Devletinin Münhasır Ekonomik Bölgedeki Hakları ve Yetkileri-349
b--Üçüncü Devletlerin Kıyı Devletinin Münhasır Ekonomik Bölgesindeki Hakları-351
5--Münhasır Ekonomik Bölgedeki Yükümlülükler-351
6--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölge Açısından Değerlendirilmesi-352
a--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgeye İlişkin Talepleri-353
aa--III. DHK Dışındaki Gelişmeler/Bölgesel Gelişmeler-353
aaa- Güney (Lâtin) Amerika Kıtası-353
bbb- Afrika Kıtası-354
bb--III. DHK Çerçevesinde Münhasır Ekonomik Bölgeye İlişkin Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Taleplerinin Gelişimi-356
aaa- III. DHKÂ’daki Konuya Ä°liÅŸkin Temel Teklifler-356
bbb- Bölgesel Ekonomik Bölge Teklifleri-360
cc--Doktrinin Konuya Yaklaşımı-361
b--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Canlı Kaynaklara İlişkin Hakları-362
aa--BMDHS m. 69 ve m. 70Â’in Paralel Ä°ncelenmesi-365
bb--BMDHS m. 71 ve m. 72-370
cc--BMDHS m. 69 ve m. 70’teki Düzenlemelerin Etkileri-371
dd--BMDHSÂ’de Belirlenmeyen Noktalar-373
aaa- Bölge ve Alt-Bölge Kavramları-373
bbb- Katılmaya İlişkin Hak Hangi Canlı Kaynaklar İçin Geçerlidir?-375
ccc- Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Devlet Kavramlarının Anlamı Bağlamında Değerlendirme-376
ddd- Hakça Temel Kavramıyla Neyin Kastedildiği?-376
eee- -Uygun Kısım- Kavramı-377
ee--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Bakımından Münhasır Ekonomik Bölge Üzerinde Örf ve Âdet Hukukuna İlişkin Değerlendirme-377
ff--Canlı Kaynakların İşletilmesine Katılma Hakkının Somut Düzenlemeleri ve Uygulamaları-381
c--Münhasır Ekonomik Bölgeler Çerçevesinde Konunun Analizi-389
aa--Genel Olarak-389
bb--Rusya’nın Durumu-391
cc--Avrupa BirliÄŸiÂ’deki Durumun Analizi-392
d--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgeye İlişkin Diğer Haklar Çerçevesindeki Durumları-394
e--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgeleri-395
f--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgeye Sahip Olabilmelerine İlişkin Öneriler-398
B--Münhasır Balıkçılık Bölgesi-400
1--Günümüzde Balıkçılık Bölgesi Uygulayan Devletler-400
2--Münhasır Balıkçılık Bölgesinin Statüsü ve İçeriği-403
3--Münhasır Balıkçılık Bölgesinin Kapsamı-404
4--Münhasır Balıkçılık Bölgelerinin Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere Etkileri-405
5--Münhasır Balıkçılık Bölgesi İlân Eden Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin İncelenmesi-407
III--AÇIK DENİZLER-408
A--Genel Olarak-408
B--Açık Deniz Serbestleri, Bağlı İlkeler ve Düzenlemeler-409
C--Açık Deniz Serbestileri-413
1--Seyrüsefer Serbestisi-413
2--Uçuş Serbestisi-417
3--Balıkçılık Serbestisi-417
4--Sualtı Kablo ve Boru Hattı Döşenmesine Dair Serbesti-420
5--Denizlerde Bilimsel Araştırma Serbestisi-420
6--Yapay Ada, Tesis ve Yapı İnşa Etme Serbestisi-421
D--Açık Denizlerdeki İstisnaî Kısıtlama ve Yasaklar-421
1--Deniz Haydutluğu Yasağı-422
2--Kölelik Yasağı-423
3--Narkotik Konularına İlişkin Kısıtlama ve Yasaklar-423
4--İzinsiz Radyo Yayınları-424
5--Deniz Çevresinin Kirlilikten Korunmasına İlişkin Yetkiler-425
6--Çifte Bayrak Taşıyan ve Bayraksız Gemilerin Durumu-425
7--Sıcak Takip-426
8--Meşrû Müdafâa Hakkı-427
9--Yasaklar ve Kısıtlamalara İlişkin Yeni Düşünceler-427
E--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Açık Denizdeki Hakları ve Durumları-429
1--Genel Olarak-429
2--Serbestiler Açısından-429
a--Seyrüsefer Serbestisi Açısından-429
b--Uçuş Serbestisi Açısından-430
c--Balıkçılık Serbestisi Açısından-430
d--Sualtı Kablo ve Boru Hatlarının Döşenmesi Açısından-432
e--Denizlerde Bilimsel Araştırmalar Açısından-432
f--Yapay Ada, Tesis ve Yapıların İnşası Açısından-432
3--Açık Denizlerdeki Kısıtlama ve Yasaklar Açısından-433
IV--DENÄ°Z YATAÄžI-434
A--GiriÅŸ-434
B--Deniz Yatağının Sınırları-436
C--Deniz Yatağındaki Kaynaklar ve Deniz Yatağının Önemi-439
D--Deniz Yatağındaki Düzenlemeye İlişkin Tarihçe-442
E--Deniz Yatağına İlişkin Düzenleme ve Bu Çerçevede Deniz Yatağının Hukuksal Statüsü-444
1--Deniz Yatağına İlişkin Temel İlkeler Çerçevesinde Statüsel Değerlendirme-444
2--Otoritenin OluÅŸumu-444
3--Deniz Yatağının İşletilmesine İlişkin Genel Çerçeve-445
4--Öncü Yatırımcılar-446
F--BMDHS’de Yer Alan Düzenlemeyle 1994 Tarihli XI. Bölümün Uygulanmasına Dair Sözleşme Arasındaki Farklar-447
G--Deniz Yatağı Çerçevesinde Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-448
1--Deniz Yatağı Düzeni Çerçevesinde Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Sınıflandırılması-449
2--Deniz Yatağındaki Faaliyetlere İştirak-450
3--Deniz Yatağı Kaynakları Üzerindeki Maddî Haklar-451
4--Deniz Yatağından Elde Edilen Kaynakların Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Kendi Ülkelerinde Elde Ettikleri Kaynaklarla Çakışması Durumu-451
5--Otoritenin Organlarındaki Temsil Durumu-452
a--Genel Olarak Otoritenin Yapısı-452
b--Deniz Yatağı Otoritesi Konseyi-454
c--Gözlemci Devletler-456
6--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Deniz Yatağındaki Kaynaklardan Yararlanmasına Muhtemel Karşı Çıkışlar-457
5--DENÄ°ZLERDE BÄ°LÄ°MSEL ARAÅžTIRMALAR-458
I--GÄ°RÄ°Åž-458
II--1958 TARİHLİ I. DHK VE CENEVRE SÖZLEŞMELERİ-459
III--BMDHS ÇERÇEVESİNDE DENİZLERDEKİ BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR-460
A--Genel Olarak-460
B--İç Sular ve Karasuları-461
C--Takımada Suları-462
D--Münhasır Ekonomik Bölge ve Kıta Sahanlığı-462
E--Açık Denizler-463
F--Deniz Yatağı-463
IV--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLER AÇISINDAN DENİZLERDE BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR-464
A--Uygulama Bağlamında Değerlendirme-464
B--BMDHS’deki Düzenleme (m. 254)-466
SONUÇ-469
KAYNAKÇA-475
Uluslararası hukukun mekânsal kuralları dâhilinde bulunan ve bu dalın en eski konularından birini teÅŸkil eden deniz hukuku, günümüzde de önemini sürdüren bir uluslararası hukuk dalıdır. Deniz hukukunun önemi, dünyanın %70′ini (yaklaşık 3/4′ü) kaplayan denizlere iliÅŸkin düzenlemeler içermesinden kaynaklanmaktadır. Denizler, birçok açıdan insanlık ve devletler için önem arz etmektedir. ÖrneÄŸin; dünya ticaretinin %90′ı denizler kullanılmak suretiyle gerçekleÅŸtirilmektedir. Denizlere iliÅŸkin diÄŸer bir önemli husus ise, denizlerin çok zengin kaynaklara sahip olması ve özellikle geliÅŸen teknolojiler sayesinde bunların araÅŸtırılmasının ve iÅŸletilmesinin olanaklı hâle gelmesidir. Bilâhare, karalarda bulunan kaynakların denizlerdeki kadar zengin olmaması ve tüken¬meye baÅŸlaması, denizlerin bu açıdan da önemini ortaya koymaktadır. Bunlar dışında kalan diÄŸer önemli bir husus ise, denizlerin hava ve iklim üzerindeki etkileri olmaktadır. Denizler, iklimlerin yumuÅŸamasında ve dengelenmesinde temel belirleyici unsurlardan birini oluÅŸturmaktadırlar.′
Bu baÄŸlamda, eski çaÄŸlardan beri denizler ve onlara iliÅŸkin kurallar devlet¬lerin üzerinde en çok tartıştıkları gündem maddelerinden olmuÅŸtur. Fakat, de¬nizler bu kadar önem teÅŸkil etmelerine ve devletlerin gündeminde yer almala¬rına karşın, denizlere iliÅŸkin kurallar uzunca bir dönem uluslararası örf ve âdet kuralları niteliÄŸinden kurtulamamışlardır. 20. yüzyılın ilk yarısında Milletler Cemiyeti ÅŸemsiyesi altında, denizlere iliÅŸkin olarak bir kodifikasyon çalışması2 baÅŸlatılsa da, herhangi bir sonuca ulaşılamamıştır. Bundan sonraki ilk aÅŸama II. Dünya Savaşı sonrası BirleÅŸmiÅŸ Milletler çatısı altında "Uluslararası Hukuk Komisyonu"nca yapılan çalışmalar sonucunda Cenevre′de 1958 tarihinde toplanan I. Deniz Hukuku Konferansı (DHK) olmuÅŸtur. Katılımın yüksek olduÄŸu bu konferansın sonunda Cenevre SözleÅŸmeleri olarak adlandırılan dört sözleş¬me3 ve bir ek protokol4 imzalanmıştır. Her ne kadar, I. DHK′da olumlu sonuç alınsa ve sözleÅŸmeler yürürlüğe5 girse de, kabul edilen sözleÅŸmelerin bazı önemli konulan gerektiÄŸi gibi çözememesi6 ve bazı konuların da hiç düzenlen¬memesi7, bu sözleÅŸmelerin etkilerinin gerektiÄŸi gibi olmamasına yol açmıştır. Bunun üzerine, hemen 1960 yılında Cenevre′de II. DHK toplansa da, bu konfe¬ranstan da bir sonuç elde edilememiÅŸtir.8 Bu geliÅŸmeleri izleyen dönemde, Mal¬ta delegasyonundan Arvid Pardo′nun 1967 yılında BirleÅŸmiÅŸ Milletler Genel Kurulunda yaptığı ses getiren konuÅŸmasının ardından BirleÅŸmiÅŸ Milletler bün¬yesinde kurulan Uluslararası Deniz Yatağı Komitesinin başını çektiÄŸi çalışmalar sonucunda, 1973 yılında çok geniÅŸ katılımla ve toplam dokuz yıl sürecek olan III. DHK Venezüella′nın baÅŸkenti Caracas′ta toplanmıştır.9 Konferansın sonun¬da, 1982 yılında Jamaika′nın Montego Bay kentinde, 1982 tarihli BirleÅŸmiÅŸ Mil¬letler Deniz Hukuku SözleÅŸmesi (BMDHS) imzalanmıştır. Bu sözleÅŸmenin birok açıdan deÄŸeri vardır. Doktrinde bazı yazarların okyanusların anayasası olarak adlandırdığı bu SözleÅŸme10, tek bir metinde tüm konuları ele almış11,birçok yeni konuyu düzenlemiÅŸ12, devletlerin en başından beri sorun yaÅŸadığı karasularının geniÅŸliÄŸine iliÅŸkin kriterleri kabul etmiÅŸtir.13 Bu SözleÅŸmenin et¬kinliÄŸini arttıran en önemli hususlardan biri de, büyük denizci devletlerin dı¬şındaki yeni kurulan devletlerle14, geliÅŸmekte olan devletlerin SözleÅŸmenin ya¬pılmasında etkin rol oynamasıdır.
Bu etkinliÄŸi saÄŸlayan devletler incelendiÄŸinde, 1964 yılında kurulmuÅŸ olan ve "77′ler grubu" (Group of 77) olarak aralan grup baÅŸta gelmektedir. "77′ler Grubu", ekonomik olarak güçlü olmayan, birçoÄŸu yeni bağımsızlıklarını ka¬zanmış ve en önemlisi de denize kıyısı olmayan ve coÄŸrafî açıdan elveriÅŸsiz devletlerin de etkin olduÄŸu bir gruptur. Genelde bu devletlerin özelliÄŸi, büyük ve geliÅŸmiÅŸ denizci devletlere karşı güçsüz ve zayıf noktalan kendi açılarından bertaraf etmeye çalışmak olmuÅŸtur. Bu baÄŸlamda, bu devletler kendi konumla¬rını düzeltecek bazı hükümlerin sözleÅŸmeye eklenmesi için aralarında güç birli¬ği oluÅŸturmuÅŸlardır.
Global düzende devletleri en çok etkileyen ve ayakta kalmalarını saÄŸlayan, bu düzene uygun olarak ticaret yapabilmeleridir. Ticaret açısından ise, en önemli hususlardan biri, hattâ belki de en önemlisi ticareti yapılan malın gerekli pazarlara ulaÅŸtırılmasında yatmaktadır. Yukarıda da belirtildiÄŸi üzere, dünya ticaretinin %90′nına yakın oranı denizler üzerinden gerçekleÅŸtirilmektedir. Bu baÄŸlamda, devletlerin ekonomik kalkınmışlıklarını saÄŸlamak, ekonomilerini daha da geliÅŸtirmeleri ve dış ticaret hacimlerini yükseltebilmeleri için denizlere duyulan ihtiyaç çok açıktır.
Ticaretin yanı sıra zengin bir faunaya sahip denizlerden besin elde edilme¬si durumu da devletlerin, gerek iç piyasaları, gerek dış ticaretleri bakımından önem taşımaktadır. Beslenme ve buna bağlı ekonominin yanı sıra, özellikle karalarda tükenmekte olan cansız doğal kaynak rezervlerinin denizlerde bulu¬nanlarla telafi edilmesi, denizlerin önemini birkaç kat daha arttırmaktadır. Do¬layısıyla, tüm bu zenginliklere ulaşma ve bunlardan yararlanma, devletler için hayatî öneme sahip bir husus hâlini almaktadır.
Fakat, bazı devletler denize ulaşmakta ve denizlerden her şekilde yarar¬lanmakta, diğer devletler kadar şanslı olamamaktadırlar. Malî koşulların eksik- j ligi bir yana, günümüzde kırk beş devletin denize kıyısı bulunmamaktadır. Öte yandan, bazı devletler ise, denize kıyıları olduğu hâlde, gerek kıyılarının uzun¬luğu15, gerek kıyılarının konumu ve kendi bulundukları çevre gibi nedenlerle denizlerden gerektiği gibi yararlanamamaktadırlar. Bu tür devletlere de, "coğ- 1 rafî açıdan elverişsiz devletler" adı verilmektedir.
Çalışmada bu iki tür devlete ilişkin incelemelerde bulunulacaktır. Bu bağ¬lamda, çalışma toplam üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmada uluslararası hu¬kuk konularıyla birlikte, ele alman konunun uluslararası hukukun mekânsal kurallarına ilişkin olmasının da bir sonucu olarak, coğrafî bilgilere sıkça atıfta bulunulacaktır. Bu, konunun daha iyi anlaşılabilemesi için bir zorunluluktur. Ayrıca, günümüzde bazı bilim dalları birbiri içine girmiştir ve birbirlerinden bağımsızlaştırılmaları zordur. Bu çerçevede, konunun sadece tek taraflı olarak ele alınması doğal olarak beklenemeyecektir. Bu durumlar göz önüne alındı¬ğında, kitapta, hukuk temelinde ve fakat coğrafî, ticarî, ekonomik ve siyasî hu¬suslara da yeri geldikçe değinilecektir.
Çalışmada denize kıyısı olmayan ve coğrafî açıda elverişsiz devletler ola¬rak adlandırılan iki kategorideki devletler ve hukukî durumları, tüm yönleriyle ele alınacaktır. Üç bölüme ayrılan çalışmanın ilk bölümünde, denize kıyısı ol¬mayan ve coğrafî açıdan elverişsiz devletlerin tanımları yapılacaktır. Tanımlar¬dan çıkartılan unsurlar ise ayrıntılarıyla incelenecektir. Birinci bölümde sadece çalışmamızın dayandığı bu iki temel kavram değil, aynı zamanda bu kavram¬larla ilişkili, bu kavramlara yön veren diğer kavram ve alt kavramlar da tanım¬lanmaya çalışılacaktır. Kavramlar tanımlanıp, bu kavramlardan çıkan unsurlar irdelendikten sonra, bu devletlere ilişkin sınıflandırmalar yapılacaktır. Böylelik¬le, ayrımlar daha belirgin hâle getirilmiş olacaktır. Çünkü bu iki temel devlet grubu açısından, gerek açık, gerekse üstü kapalı olarak ortaya konulabilecek ^ birtakım sınıflandırmalar söz konusudur. Birinci bölümün sonunda ise, denize t, kıyısı olmayan ve coğrafî açıdan elverişsiz devletlerin deniz hukuku çerçeve¬sinde talep ettikleri hakların dayanaklarını oluşturduğu düşünülen bazı temel uluslararası ilkelere yer verilecektir.
İkinci bölümde ise, işlenecek konunun mahiyeti bakımından bir farklılık göze çarpmaktadır. Buna göre, çalışmanın bu aşamaya kadar olan yapısından farklı olarak, çalışma konusunun tek bir kavramına ilişkin bir inceleme yapıla¬caktır. İkinci bölümün konusu, denize ulaşımdır. Bu ulaşım, sadece karadan denize ulaşımı değil, aynı zamanda denizden karaya ulaşımı da içermektedir (access to andfrom the sea). Konunun mahiyeti gereği bu bölümde, coğrafî açıdan elverişsiz devletler ayrı bırakılarak, sadece denize kıyısı olmayan devletler ince¬lenecektir. Buna göre, öncelikle, genel olarak denize kıyısı olmayan devletlerin denize ulaşımları incelendikten sonra, komşu devletlerden ulaşım bağlamında yararlanma ve o devletlerin topraklarını kullanma hakları genel olarak değer¬lendirilecektir.
Üçüncü ve son bölümde, denize kıyısı olmayan ve coğrafî açıdan elverişsiz devletlerin deniz kaynaklarından yararlanma hakları ele alınarak incelenecek¬tir. Bu bölüm çerçevesinde, deniz alanlarına göre kıyı devletlerinin ve denize kıyısı olmayan ve coğrafî açıdan elverişsiz devletlerin yararlanmasına ilişkin haklar ve düzenlemeler incelenecektir. Bu bölüm dâhilinde, deniz hukukunda tanınan her bir deniz alanı ele alınarak genel olarak işlenecek, akabinde ele alman konuyu oluşturan devletler açısından her bir alan özel olarak değerlen¬dirilmeye çalışılacaktır.
ÖNSÖZ
Bu eser 1 Kasım 2010 tarihinde Prof. Dr. Melda Sur, Prof. Dr. Rona Aybay, Prof. Dr. Işıl Özkan, Prof Dr. Huriye Kubilay ve Yrd. Doç. Dr. Münevver AktaÅŸ′tan oluÅŸan beÅŸ kiÅŸilik jüri huzurunda savunulan ve oybirliÄŸi ile kabul edilmiÅŸ "Denize Kıyısı Olmayan ve CoÄŸrafî Bakımdan ElveriÅŸsiz Konumda Bulunan Devletlerin Hukukî Durumu" adlı doktora tez çalışmasının kitaplaÅŸtı-rılmış hâlidir. Öncelikle, kitabın adı olarak, tezin adında bir deÄŸiÅŸikliÄŸe gidile¬rek, daha kısa ve daha akılda kalıcı olduÄŸuna inandığımız "Denize Kıyısı Ol¬mayan ve CoÄŸrafî Açıdan ElveriÅŸsiz Devletlerin Hukukî Durumu" adını tercih ettiÄŸimizi belirtmeliyiz. Ayrıca, elimizden geldiÄŸince, eser tekrar gözden geçi¬rilmiÅŸ ve güncellenmiÅŸtir.
Uluslararası hukukun en temel konularından biri olan ve uzun süren bir süreçten sonra bir SözleÅŸmeyle düzenlenen deniz hukukunun önemli süjeleri arasında yer alan denize kıyısı olmayan ve coÄŸrafî açıdan elveriÅŸsiz devletlerin hukukî durumlarının incelenmesinin konu edildiÄŸi bu eserde, okuyucuya aza¬mî faydanın sunulması hedeflenmiÅŸtir. Deniz hukuku açısından kendisi de coÄŸrafî açıdan elveriÅŸsiz bir devlet olan Türkiye′nin durumunun anlaşılması bir yana, tarihî, sosyal ve kültürel baÄŸlarımızın olduÄŸu bazı devletlerin denize kıyı¬sı olmayan devletler oluÅŸu, bazı komÅŸularımızın da bu niteliÄŸi taşıması ele alı¬nan konunun önemini ortaya koymaktadır. Eserde, hiçbir devlet özel olarak incelenmemiÅŸ, sadece genel durum ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ãœmit ede¬rim, çalışma Türk Doktrinine ufak da olsa bir katkı saÄŸlar.
Bu eserin oluÅŸmasında birçok kiÅŸinin emeÄŸi bulunmaktadır. Bu kiÅŸilerin başında, hiç kuÅŸkusuz, tez danışmanım olan ve öğrencisi olmaktan ÅŸeref duy¬duÄŸum sayın hocam Prof. Dr. Melda Sur gelmektedir. Bilimsel etik anlayışı ve üslubuyla her zaman kendime örnek aldığım sayın hocam, büyük bir özveri ve sabırla hazırladığım her metni deÄŸerlendirmiÅŸ ve eÅŸsiz görüş ve öneriyle bana yol göstermiÅŸtir. Bu çalışmanın ortaya çıkışında en büyük emeÄŸi sunanların başında gelen hocam Prof. Dr. Sur′a içtenlikle teÅŸekkürlerimi sunarım.
Doktora jürimde yer alma nezaketini bana bahÅŸederek beni ihya eden sa¬yın hocam Prof. Dr. Rona Aybay′a da teÅŸekkür ederim. Öte yandan, tez izleme komitemde de bulunma nezaketini göstererek deÄŸerli görüşleriyle tezime yön veren ve desteÄŸim her daim üzerimde hissettiÄŸim sayın hocam Prof. Dr. Işıl Özkan′a da teÅŸekkürü borç bilirim. Tez izleme komitemin diÄŸer üyesi Sayın Prof. Dr. Huriye Kubilay′a da, verdiÄŸi destekten ötürü teÅŸekkürlerimi sunarım. Dokuz Eylül Ãœniversitesi uluslararası hukuk kürsüsünün deÄŸerli üyesi, hocam Münevver AktaÅŸ′ın da hiçbir zaman esirgemediÄŸi yardım ve desteÄŸi benim için her zaman önemli olmuÅŸtur. Kendisine teÅŸekkürü borç bilirim.
Tabiî ki, bu eserin ortaya çıkmasında en önemli pay benim bugünlere gel¬memde, gerek manevî yönden, gerek maddî açıdan bana en büyük desteği ve¬ren annem ve babama aittir. Onlar olmasaydı, bugünlere asla gelemezdim. Kendilerine huzurlarınızda teşekkürü borç bilirim.
Küçükyalı, İzmir Nisan 2012
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
TANIMLAR, SINIFLANDIRMALAR VE Ä°LKELER
1--TANIMLAR-7
I--DEVLET TANIMI-7
A--Genel Olarak-7
B--Çalışma Bağlamında Devlet Olarak Kabul Edilecek Birimler-8
II--DENÄ°Z-10
A--Deniz Tanımına Doğrudan Yer Vermeyen Yazarların Görüşleri-11
B--Deniz Tanımına Doğrudan Yer Veren Yazarların Görüşleri-13
C--Deniz Tanımına İlişkin Ulaşılan Sonuç-14
D--Kapalı veya Yarı - Kapalı Denizler-15
1--Genel Olarak-15
2--Kavrama İlişkin Hukuk Dışındaki Branşların Tanımları-16
3--Kavrama İlişkin Tarihsel Yaklaşımlar-18
a--19 ilâ 20. Yüzyılda Hukuk Çerçevesinde Kavrama Yaklaşımlar-18
b--SSCB’nin Kapalı Deniz Tanımı-20
4--BMDHS ve -Kapalı veya Yarı-Kapalı Deniz- Kavramı-21
5--Sonuç-24
III--DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLER-25
A--Genel Olarak-25
B--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Resmî Belgelerdeki Kavramlar-26
C--Denize Kıyısı Olmayan Devlet Kavramının Doktrinde Ele Alınışı-27
D--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Ortak Özellikleri-32
E--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Listesi-35
IV--ANKLAV-36
A--Kavramın Türkçeleştirilmesi (Terim Sorunu)-37
B--Anklav Kavramı-37
C--Anklavların Çeşitleri-38
D--Anklavların Çalışmamızla Bağlantısı-41
V--COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLET TANIMI-41
A--Doktrinde Yer Verilen Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Tanımı-42
1--Kavramın İlk Ortaya Çıkışı, Kıta Sahanlığından Yoksun Devletler Kavramı ve Genel Gelişim-42
2--Doktrinin Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Tanımları-44
B--Devletlerin -Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devlet- Tanımları-47
C--BMDHS’de Yer Alan Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere İlişkin Tanım-51
D--Sonuç-53
E--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere İlişkin Liste-54
2--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLERE DAİR SINIFLANDIRMA-56
I--COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLERE İLİŞKİN SINIFLANDIRMA-57
A--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere İlişkin Resmî Sınıflandırma-57
B--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere İlişkin Resmî Olmayan Sınıflandırma-58
1--Avantajsızlık Sebeplerine Dair Sınıflandırma-58
2--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere Eş Tutulabilecek Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-60
II--DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N SINIFLANDIRMA-63
A--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Resmî Sınıflandırmalar-63
B--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Resmî Olmayan Sınıflandırmalar-64
1--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Tarihî Kökenlerine Dayalı Sınıflandırma-65
2--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Coğrafî Konumlarına Göre Sınıflandırma-68
3--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Siyasî Sınıflandırma-69
4--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Çıkışlarının Gerçekleştiği Deniz Alanının Statüsüne Göre Sınıflandırma-71
5--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Denize Çıkış Bakımından Seçim Yapabilme Özgürlüğüne Göre Sınıflandırma-72
6--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Üye Oldukları Topluluklara Göre Sınıflandırma-73
7--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Deniz Ticaret Filosuna Sahip Olup Olmamalarına Göre Sınıflandırılması-74
8--Denize Kıyısı Olmayan Devletlere İlişkin Resmî Olmayan Diğer Olası Sınıflandırmalar-7
3--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLERİN HAKLARI VE BU HAKLARA İLİŞKİN İLKELER-78
I--DENİZLERİN SERBESTLİĞİ İLKESİ (MARE LIBERUM)-78
II--DEVLETLERİN EGEMEN EŞİTLİĞİ İLKESİ-81
III--ULUSLARARASI SERVÄ°TÃœTLER (ULUSLARARASI Ä°RTÄ°FAK HAKLARI)-83
IV--GEÇİŞ HAKKI (RIGHT OF PASSAGE)-86
V--Ä°NSANLIÄžIN ORTAK MÄ°RASI Ä°LKESÄ° (THE PRINCIPLE OF COMMON HERITAGE OF MANKIND)-91
VI--İLKE VE KAVRAMLARA İLİŞKİN ULAŞILAN SONUÇLAR-96
İKİNCİ BÖLÜM
DENÄ°ZE VE DENÄ°ZDEN ULAÅžIM
1--DENİZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERİN TRANSİT SERBESTİSİ VE İÇERİĞİ-99
I--DENİZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERİN SAHİP OLDUKLARI TRANSİT SERBESTİSİNİN GELİŞİMİ-99
A--19. yüzyıl ve 20. yüzyılın İlk Yarısında (II. Dünya Savaşının Sonuna Denk Gelen Dönem)Yaşanan Gelişmeler-99
B--II. Dünya Savaşı Sonrası Yaşanan Gelişmeler-101
1--I. DHKÂ’ya Kadar YaÅŸanan GeliÅŸmeler-101
2--I. DHK’da ve Öncesinde Yaşanan Gelişmeler-103
3--1965 tarihli Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Ticaretine Dair Sözleşme Çerçevesinde Yaşanan Gelişmeler-106
4--BMDHS-110
a--BMDHS’nin Ortaya Çıkış Sürecinde Yaşananlar ve Talepler-110
aa--Genel Olarak-110
bb--Afrika ve Lâtin Amerika’da Yaşanan Gelişmeler-111
b--BMDHS’nin Statüsü-113
5--2000 ve Sonrasında Yaşanan Birtakım Gelişmeler-115
II--DENİZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERİN TRANSİT SERBESTİSİNİN İÇERİĞİNİN İNCELENMESİ-116
A--Transit Devlet Kavramı-116
1--Konuyla İlgili Resmî Belgelerde Yer Alan Transit Devlet Kavramı ve Unsurları-117
a--Konuyla İlgili Resmî Belgeler Çerçevesinde Transit Devlet Tanımı-117
b--Resmî Belgelerde Yer Alan Transit Devlet Kavramının Unsurları-117
2--Genel Anlamıyla Transit Devlet Kavramı-119
3--Denize Kıyısı Olmayan Devletler Açısından Transit Devlet Kavramı ve Ortaya Çıkan/Çıkabilecek Sorunlar-120
B--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisinin İçeriği-123
1--Genel Olarak Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisi-124
2--Transit Hakkı ve Uluslararası Örf ve Âdet Kuralı Olarak Değerlendirilmesi -124
a--Maddî Unsura Dair Açıklamalar-124
b---Opinio Juris-e Dair Açıklamalar-125
3--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisinin Sözleşmeler Çerçevesindeki İçeriğine İlişkin Değerlendirme-127
a--1958 CADS’deki Düzenlemelere Genel Bakış-127
b--1965 Tarihli Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Ticaretine Dair Sözleşmedeki Düzenlemelere İlişkin Genel Bakış-128
c--BMDHS’deki Düzenlemelere İlişkin Genel Bakış-128
aa--III. DHK Esnasındaki Önerilere İlişkin Değerlendirmeler-128
bb--BMDHS m. 125Â’in Ä°ncelenmesi-131
cc--BMDHS X. Bölümdeki Diğer Maddelerin İncelenmesi-136
aaa--Nakliye Araçlarının Çeşitliliği-136
bbb--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisi ve Karşılıklılık İlkesi-137
ccc--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisi ve En Çok Gözetilen Ulus Kaydı-139
ddd--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisi Çerçevesinde Gümrük Resimleri, Vergiler ve Diğer Malî Yükümlülükler Karşısındaki Durumları-141
eee--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Transit Serbestisinin İçeriğine İlişkin Diğer Hükümler-143
i--Transit Trafik Kavramı-143
ii--Transit Serbestisine Dair Ä°lgili Devletlerin Ä°ÅŸbirliÄŸi-144
iii--Daha Geniş Transit Kolaylıkların Bahşedilmesi-144
2--LÄ°MANLAR-145
I--LİMANLARIN ÖNEMİ-145
II--LÄ°MAN VE DEMÄ°RYERLERÄ°NE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N TANIMLAR-146
A--Limanların Tanımı-146
B--Demiryerlerinin Tanımı-147
III--LİMANLARIN HUKUKÎ ÇERÇEVEDE SINIFLANDIRILMASI-148
IV--LİMANLARIN HUKUKÎ STATÜSÜ-150
V--LÄ°MANLARA GÄ°RÄ°Åž HAKKI-150
VI--LÄ°MANLARDA YABANCI DEVLETLERÄ°N DURUMU-152
A--Limanlarda Yabancı Devlet Gemileri-152
B--Limanlarda Genel Olarak Yabancı Devletler-153
VII--DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLER VE LÄ°MANLARA GÄ°RÄ°Åž HAKKI-153
3--DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERÄ°N DENÄ°ZLE OLAN Ä°LÄ°ÅžKÄ°LERÄ°NE BAKIÅž-162
I--DENİZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERİN BAYRAK HAKKI VE BU ÇERÇEVEDE GELİŞEN DENİZ FİLOLARI-162
A--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Bayrak Hakkına İlişkin Gelişmeler-162
1--I. Dünya Savaşı Öncesi Yaşanan Gelişmeler-162
2--I. Dünya Savaşından Sonra Yaşanan Gelişmeler-169
B--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Deniz Filoları-172
1--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Deniz Ticaret Filosu-172
2--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Donanmaları-182
II--ULUSLARARASI HUKUKTA GENEL OLARAK DEVLETLERİN BAYRAK HAKKININ HUKUKÎ NİTELİĞİ-189
III--HÄ°LELÄ° BAYRAK DEVLETLERÄ° VE DENÄ°ZE KIYISI OLMAYAN DEVLETLERÄ°N Ä°LÄ°ÅžKÄ°LERÄ°-191
A--Hileli Bayrak Devleti Tanımı-191
B--Hileli Bayrak Devletlerinin Tarihî Gelişimi-193
C--Hileli Bayrak Devleti ve Denize Kıyısı Olmayan Devletler Arasındaki İlişkiler-196
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DENİZE KIYISI OLMAYAN VECOĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLER VEDENİZ ALANLARINDAKİ HAKLARI
1--GÄ°RÄ°Åž-201
2--DENİZ ALANLARI ÜZERİNDEKİ İDDİALARIN GENEL TARİHÎ PERSPEKTİFİ-202
I--II. DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ DURUM-202
II--II. DÃœNYA SAVAÅžI SONRASINDAKÄ° DURUM-206
III--BMDHS SONRASINDAKİ DÖNEM-208
3--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLER VE BİRİNCİ GRUP DENİZ ALANLARI-210
I--İÇ SULAR-210
A--İç Suların Sınırı ve Kapsamı-211
1--Normal Esas Hatlar-211
2--Düz Esas Hatlar-211
3--Körfezlerin Ağızlarına Çizilecek Esas Hatlar-214
a--Sayısal Kriterlerin Gerçekleşmesi-214
b--Tarihî Körfezler-215
4--Nehir Ağızlarına Çizilen Esas Hatlar -218
5--Limanlar ve Demiryerlerinin İçinde Kalan Alanlar-219
B--İç Suların Hukukî Niteliği-219
C--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler ve İç Sular-220
1--Genel Olarak-220
2--Limanlar ve Demiryerlerine İlişkin Düzenlemeler-220
3--BMDHS m. 8/2-220
4--Uluslararası Nehirlerin Ağzında Yaşanabilecek Sorunlar-220
5--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Konuya İlişkin Durumlarının Değerlendirilmesi-222
6--Bosna-Hersek ve İç Sulara İlişkin Bir Değerlendirme-223
II--TAKIMADA SULARI-225
A--GiriÅŸ-225
B--Takımada Kavramı-227
C--Takımada Devleti-229
D--Takımada Esas Hatları-231
1--Genel Olarak-231
2--Takımada Esas Hatlarına İlişkin Sayısal Kriterler-231
3--Takımada Esas Hatlarına İlişkin Sayısal Kriterler Dışındaki Kriterler-232
4--Takımada Esas Hatlarının Çizilmesine İlişkin Uygulamalar ve Olasılıklar-234
a--Takımada Devletlerinin Uygulamaları-234
b--Takımada Devleti Olmayan Ada Devletlerinin Değerlendirilmesi-235
E--Takımada Suları, Takımada Geçişi ve Takımada Sularındaki Diğer Haklar-237
1--Takımada Suları-237
2--Takımada Sularından Geçiş Hakkı-239
a--Takımada Suları Geçişi-239
b--Takımada Suları Çerçevesinde Zararsız Geçiş Hakkı-243
3--Takımada Sularında Üçüncü Devletler Lehine Tanınan Diğer Haklar-243
a--Geleneksel Balıkçılık Hakları-243
b--Takımada Sularında Tanınan Diğer Haklar-245
F--Takımada Sularının ve Bu Sulardaki Hakların Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Açısından Değerlendirilmesi-247
1--Takımada Devletleri, Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devlet Olarak Kabul Edilebilirler mi?-247
2--Takımada Sularından Geçiş Hakkı-254
3--Seyrüsefersel Haklar Dışında Olası Hakların Değerlendirilmesi-255
a--Takımada Sularındaki Geleneksel Balıkçılık Hakları-255
aa--Geleneksel Balıkçılık Hakları ve Denize Kıyısı Olmayan Devletler-255
bb--Geleneksel Balıkçılık Hakları ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-257
b--Takımada Sularındaki Kablo Döşenmesi Hakkı ve Diğer Meşrû Haklar ve Mevcut Anlaşmaların Durumları-260
III--KARASULARI-260
A--Karasularının Genişliği Sorunu-261
B--Karasularının Hukukî Statüsü-265
C--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler ve Karasularının Hukukî Durumu-268
1--Genel Olarak-268
2--Karasularındaki Seyrüsefere İlişkin Haklar-268
3--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Karasularının Genişliği Konusunda Tutumları-271
a--I. DHK-272
b--II. DHK-273
c--III. DHK-274
IV--ULUSLARARASI SEYRÃœSEFERDE KULLANILAN BOÄžAZLAR-276
A--Boğazlara İlişkin Tanımlar-277
B--Uluslararası Seyrüseferde Kullanılan Boğazlardan Geçiş Rejimine İlişkin Düzenlemeler-278
C--Uluslararası Seyrüseferde Kullanılan Boğazların Hukukî Statüsü-280
D--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler ve Uluslararası Seyrüseferde Kullanılan Boğazlar-281
1--Genel Olarak Boğazlarla Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Arasındaki İlişkiler-281
2--III. DHK Çerçevesinde Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Boğazlar Konusunda Açıklamaları-281
3--Somut Bazı Boğazların Konu Çerçevesinde Değerlendirilmesi-283
a--Adriyatik Denizi-285
b--Akdeniz-286
c--Baltık Denizi-287
d--Basra Körfezi-289
e--Güney Çin Denizi-289
f--Karadeniz ve Ege Denizi-290
g--Kızıldeniz-293
h--Konuya İlişkin Son Söz-294
V--BİTİŞİK BÖLGE-294
A--Bitişik Bölgenin Tanımı-296
B--Bitişik Bölgeye İlişkin Bazı Hususlar-298
1--Bitişik Bölgenin Hukukî Statüsü-298
2--Bitişik Bölgeye İlişkin Düzenlemenin Hukukî Etkileri-298
3--Bitişik Bölgedeki Yetkilerin Kapsamı-300
4--Bitişik Bölgenin Sınırlandırılması-302
5--1958 tarihli CKBBS ve BMDHS Arasındaki Farklar-304
6--Bitişik Bölgenin Devletler Arası Uygulamada Durumu-305
C--BMDHS’yle Getirilen Yeni Bir Kavram: Arkeolojik Bitişik Bölge (m. 303/2)-306
1--BMDHS’nin Kabulüne Kadar Yaşanan Gelişmeler-307
2--BMDHS’den Sonra Yaşanan Gelişmeler ve 2001 tarihli UNESCO Sualtı Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme-308
a--Genel Olarak-308
b--2001 tarihli UNESCO Sualtı Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme-310
D--Bitişik Bölge ve Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-311
1--Genel Olarak-311
2--Bitişik Bölge Sınırlandırması ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-312
3--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Bitişik Bölgeleri-314
4--2001 tarihli UNESCO Sualtı Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ve Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Durumları-315
5--2001 tarihli UNESCO Sualtı Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Durumları-316
4--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLER VE İKİNCİ GRUP DENİZ ALANLARI-317
I--KITA SAHANLIÄžI-318
A--Kıta Sahanlığının Tanımı-318
1--Jeolojik Olarak Kıta Sahanlığı-318
2--Hukukî Olarak Kıta Sahanlığı-319
B--Kıta Sahanlığının Tarihî Gelişimi-321
1--Truman Bildirisinin Öncesindeki Durum-321
2--Truman Bildirisi ve Sonrası (1945 ve Sonrası)-323
a--1958 Tarihli CKSS-324
b--BMDHS’deki Düzenlemeler-324
C--Kıta Sahanlığının Hukukî Statüsü-325
D--BMDHS’de Kıyı Devletlerinin Kıta Sahanlığındaki Hakları ve Yükümlülükleri-325
1--Genel Olarak-325
2--İki Yüz Deniz Miline Kadar Olan Kıta Sahanlıklarındaki Düzenlemeler-326
3--Dış Kıta Sahanlığına İlişkin BMDHS’deki Düzenlemeler-327
a--Dış Kıta Sahanlığında Öngörülen Haklar-327
b--Dış Kıta Sahanlığı İçin Devlet Başvuruları-328
E--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler ve Kıta Sahanlığına İlişkin Kurallar-329
1--Genel Olarak-329
2--İki Yüz Deniz Miline Kadar Olan Düzenleme-330
a--Doktrindeki Bazı Görüşler-330
b--III. DHKÂ’daki Talepler-331
c--BMDHS’deki Kıta Sahanlığına İlişkin Düzenlemeler, Uluslararası Örf ve Adet Hukuku Bağlamında Değerlendirmeler-334
3--Kıta Sahanlığının Sınırlandırılması ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-338
4--Dış Kıta Sahanlığına Dair BMDHS Düzenlemesinin Etkileri-341
II--MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE/MÜNHASIR BALIKÇILIK BÖLGESİ-342
A--Münhasır Ekonomik Bölge-342
1--Münhasır Ekonomik Bölgenin Tanımı ve Gelişimi-343
2--Günümüzde Münhasır Ekonomik Bölgeyi Uygulayan Devletler Açısından Bu Bölgenin Önemi-345
3--Münhasır Ekonomik Bölgenin Uluslararası Hukuktaki Statüsü-346
4--Münhasır Ekonomik Bölgede Yer Verilen Haklar ve Yükümlülükler-348
a--Kıyı Devletinin Münhasır Ekonomik Bölgedeki Hakları ve Yetkileri-349
b--Üçüncü Devletlerin Kıyı Devletinin Münhasır Ekonomik Bölgesindeki Hakları-351
5--Münhasır Ekonomik Bölgedeki Yükümlülükler-351
6--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölge Açısından Değerlendirilmesi-352
a--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgeye İlişkin Talepleri-353
aa--III. DHK Dışındaki Gelişmeler/Bölgesel Gelişmeler-353
aaa- Güney (Lâtin) Amerika Kıtası-353
bbb- Afrika Kıtası-354
bb--III. DHK Çerçevesinde Münhasır Ekonomik Bölgeye İlişkin Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Taleplerinin Gelişimi-356
aaa- III. DHKÂ’daki Konuya Ä°liÅŸkin Temel Teklifler-356
bbb- Bölgesel Ekonomik Bölge Teklifleri-360
cc--Doktrinin Konuya Yaklaşımı-361
b--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Canlı Kaynaklara İlişkin Hakları-362
aa--BMDHS m. 69 ve m. 70Â’in Paralel Ä°ncelenmesi-365
bb--BMDHS m. 71 ve m. 72-370
cc--BMDHS m. 69 ve m. 70’teki Düzenlemelerin Etkileri-371
dd--BMDHSÂ’de Belirlenmeyen Noktalar-373
aaa- Bölge ve Alt-Bölge Kavramları-373
bbb- Katılmaya İlişkin Hak Hangi Canlı Kaynaklar İçin Geçerlidir?-375
ccc- Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Devlet Kavramlarının Anlamı Bağlamında Değerlendirme-376
ddd- Hakça Temel Kavramıyla Neyin Kastedildiği?-376
eee- -Uygun Kısım- Kavramı-377
ee--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler Bakımından Münhasır Ekonomik Bölge Üzerinde Örf ve Âdet Hukukuna İlişkin Değerlendirme-377
ff--Canlı Kaynakların İşletilmesine Katılma Hakkının Somut Düzenlemeleri ve Uygulamaları-381
c--Münhasır Ekonomik Bölgeler Çerçevesinde Konunun Analizi-389
aa--Genel Olarak-389
bb--Rusya’nın Durumu-391
cc--Avrupa BirliÄŸiÂ’deki Durumun Analizi-392
d--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgeye İlişkin Diğer Haklar Çerçevesindeki Durumları-394
e--Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgeleri-395
f--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgeye Sahip Olabilmelerine İlişkin Öneriler-398
B--Münhasır Balıkçılık Bölgesi-400
1--Günümüzde Balıkçılık Bölgesi Uygulayan Devletler-400
2--Münhasır Balıkçılık Bölgesinin Statüsü ve İçeriği-403
3--Münhasır Balıkçılık Bölgesinin Kapsamı-404
4--Münhasır Balıkçılık Bölgelerinin Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlere Etkileri-405
5--Münhasır Balıkçılık Bölgesi İlân Eden Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin İncelenmesi-407
III--AÇIK DENİZLER-408
A--Genel Olarak-408
B--Açık Deniz Serbestleri, Bağlı İlkeler ve Düzenlemeler-409
C--Açık Deniz Serbestileri-413
1--Seyrüsefer Serbestisi-413
2--Uçuş Serbestisi-417
3--Balıkçılık Serbestisi-417
4--Sualtı Kablo ve Boru Hattı Döşenmesine Dair Serbesti-420
5--Denizlerde Bilimsel Araştırma Serbestisi-420
6--Yapay Ada, Tesis ve Yapı İnşa Etme Serbestisi-421
D--Açık Denizlerdeki İstisnaî Kısıtlama ve Yasaklar-421
1--Deniz Haydutluğu Yasağı-422
2--Kölelik Yasağı-423
3--Narkotik Konularına İlişkin Kısıtlama ve Yasaklar-423
4--İzinsiz Radyo Yayınları-424
5--Deniz Çevresinin Kirlilikten Korunmasına İlişkin Yetkiler-425
6--Çifte Bayrak Taşıyan ve Bayraksız Gemilerin Durumu-425
7--Sıcak Takip-426
8--Meşrû Müdafâa Hakkı-427
9--Yasaklar ve Kısıtlamalara İlişkin Yeni Düşünceler-427
E--Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Açık Denizdeki Hakları ve Durumları-429
1--Genel Olarak-429
2--Serbestiler Açısından-429
a--Seyrüsefer Serbestisi Açısından-429
b--Uçuş Serbestisi Açısından-430
c--Balıkçılık Serbestisi Açısından-430
d--Sualtı Kablo ve Boru Hatlarının Döşenmesi Açısından-432
e--Denizlerde Bilimsel Araştırmalar Açısından-432
f--Yapay Ada, Tesis ve Yapıların İnşası Açısından-432
3--Açık Denizlerdeki Kısıtlama ve Yasaklar Açısından-433
IV--DENÄ°Z YATAÄžI-434
A--GiriÅŸ-434
B--Deniz Yatağının Sınırları-436
C--Deniz Yatağındaki Kaynaklar ve Deniz Yatağının Önemi-439
D--Deniz Yatağındaki Düzenlemeye İlişkin Tarihçe-442
E--Deniz Yatağına İlişkin Düzenleme ve Bu Çerçevede Deniz Yatağının Hukuksal Statüsü-444
1--Deniz Yatağına İlişkin Temel İlkeler Çerçevesinde Statüsel Değerlendirme-444
2--Otoritenin OluÅŸumu-444
3--Deniz Yatağının İşletilmesine İlişkin Genel Çerçeve-445
4--Öncü Yatırımcılar-446
F--BMDHS’de Yer Alan Düzenlemeyle 1994 Tarihli XI. Bölümün Uygulanmasına Dair Sözleşme Arasındaki Farklar-447
G--Deniz Yatağı Çerçevesinde Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletler-448
1--Deniz Yatağı Düzeni Çerçevesinde Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Sınıflandırılması-449
2--Deniz Yatağındaki Faaliyetlere İştirak-450
3--Deniz Yatağı Kaynakları Üzerindeki Maddî Haklar-451
4--Deniz Yatağından Elde Edilen Kaynakların Denize Kıyısı Olmayan ve Coğrafî Açıdan Elverişsiz Devletlerin Kendi Ülkelerinde Elde Ettikleri Kaynaklarla Çakışması Durumu-451
5--Otoritenin Organlarındaki Temsil Durumu-452
a--Genel Olarak Otoritenin Yapısı-452
b--Deniz Yatağı Otoritesi Konseyi-454
c--Gözlemci Devletler-456
6--Denize Kıyısı Olmayan Devletlerin Deniz Yatağındaki Kaynaklardan Yararlanmasına Muhtemel Karşı Çıkışlar-457
5--DENÄ°ZLERDE BÄ°LÄ°MSEL ARAÅžTIRMALAR-458
I--GÄ°RÄ°Åž-458
II--1958 TARİHLİ I. DHK VE CENEVRE SÖZLEŞMELERİ-459
III--BMDHS ÇERÇEVESİNDE DENİZLERDEKİ BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR-460
A--Genel Olarak-460
B--İç Sular ve Karasuları-461
C--Takımada Suları-462
D--Münhasır Ekonomik Bölge ve Kıta Sahanlığı-462
E--Açık Denizler-463
F--Deniz Yatağı-463
IV--DENİZE KIYISI OLMAYAN VE COĞRAFÎ AÇIDAN ELVERİŞSİZ DEVLETLER AÇISINDAN DENİZLERDE BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR-464
A--Uygulama Bağlamında Değerlendirme-464
B--BMDHS’deki Düzenleme (m. 254)-466
SONUÇ-469
KAYNAKÇA-475
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı