Denize İlişkin Bilimsel Araştırmalar ( MSR ) ve Türkiye
Denize İlişkin Bilimsel Araştırmalar ( MSR ) ve Türkiye
Fevzi TOPSOY
Sayfa Sayısı
:
357
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2011
ISBN NO
:
9786055593537
ÖNSÖZ Bu eser, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Özel Hukuk (Deniz Huku¬ku) Ana Bilim Dalı doktora programı çerçevesinde hazırlanan ve Prof. Dr. Asuman TURANBOY, Prof. Dr. Erkan KÜÇÜKGÜNGÖR, Prof. Dr. Kemal ŞENOCAK, Doç. Dr. Mertol CAN ve Doç. Dr. Hakan KARAN′dan oluşan jüri üyeleri önünde 03 Şubat 2011 tarihinde savunularak oybirliği ile kabul edilen aynı başlıklı doktora tezinin çok küçük değişiklik içeren basımıdır. Deniz alanlarında yürütülen bilimsel araştırma faaliyetlerinin hukukî sta¬tüsünün belirlenmesine yönelik çalışmaların çok eskilere uzanmasına ve konu¬nun uluslararası doktrinde yoğun bir şekilde incelenmesine rağmen maalesef ulusal seviyede konuyla ilgili yeterli seviyede çalışma bulunmamaktadır. Ayrıca üç yanı denizlerle çevrili olan ülkemizin, deniz egemen ve yetki alanlarındaki yabancı bilimsel araştırma faaliyetlerinin hukukî statüsünü belirleyen ulusal bir düzenlemesi de bulunmamaktadır. Bu nedenle eserin temel amacını; doktrindeki mevcut bu boşlulıığun, bir nebze de olsa, doldurulması ve devam eden ulusal mevzuat çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla somut önerilerin sunulması oluşturmaktadır. Bu açıdan eser, deniz hukuku yanında diğer disiplinlerle ilgile¬nen akademisyen ve uygulayıcılar açısından da faydalı olacaktır. Bu vesile ile doktora tez izleme komitesinin sayın üyeleri Prof. Dr. Asu¬man TURANBOY ve Prof. Dr. Metin FEYZİOGLU′na teşekkürlerimi sunarım. Özellikle çalışma konusunun seçilmesi, eserin tamamlanması ve yayımlanma¬sında yardım ve desteklerini esirgemeyen, öğrencisi olmaktan büyük bir onur duyduğum saygıdeğer hocam Doç. Dr. Hakan KARAN′a şükran duygularımı sunmayı bir borç addediyorum. Ayrıca eserin tamamlanmasında bana büyük bir sabırla katlanan ve ma¬nevi desteğini hep arkamda hissettiğim eşim ve çocuklarıma teşekkür ederim. Son olarak eserin basımı ve yayımlanmasında emeği geçen Turhan Kitabevi′nin tüm çalışanlarına teşekkürlerimi sunuyorum. Temmuz 2011 Dr. Fevzi TOPSOY İÇİNDEKİLER Önsöz v Kısaltmalar xv GİRİŞ 1 I. KONU VE AMAÇ 1 II. KAPSAM VE PLAN 6 III. METOD VE YAKLAŞIM 8 BİRİNCİ BOLUM DENİZE İLİŞKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMA KAVRAMI, HUKUKà NİTELİĞİ VE TARİHSEL SÜREÇ I. DENİZE İLİŞKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMA (MSR) KAVRAMI VE HUKUKà NİTELİĞİ 11 A) KAVRAMSAL ÇERÇEVE 12 1- Bilimsel Araştırma 12 2-Deniz Çevresi 13 3- MSR Teriminin Ortaya Çıkışı 16 B) MSR′NİN TANIMI SORUNU 17 1- MSR Tanımına Yönelik Çalışmalar 18 a) Deniz Yatağı Komitesi Çalışmaları 18 b) UNCLOS Dönemi 20 2-MSR′nin Tanımı 24 C) MSR′NİN ÖNEMİ 25 1- Deniz Çevresinin Korunması 26 2- İklim Değişimlerinin İzlenmesi 27 3- Deniz Canlı Kaynaklarının Korunması ve İşletilmesi 29 4- Deniz Cansız Kaynaklarının Korunması ve İşletilmesi 30 D) MSR′NİN ALT DİSİPLİNLERİ 32 1- Deniz Fiziği 32 2- Deniz Kimyası *. 33 3- Deniz Biyolojisi 33 4- Deniz Jeoloji ve Jeofiziği 34 E) MSR VE BENZER KAVRAMLAR 34 1- MSR ve Bilimsel Araştırma 35 2- MSR ve Hidrografik Ölçümler 36 3- MSR ve Keşif Amaçlı Araştırma 39 4- MSR ve Deniz Arkeolojisi 41 5- MSR ve Askerî Amaçlı Araştırma 44 II. TARİHSEL GELİŞİM 47 A) 19. YÜZYILA KADAR OLAN DÖNEM -. 47 1- 15. Yüzyıla Kadar 47 2- Deniz Araştırmaları Örf ve Ãdet Hukukunun Oluşumu 48 B) 1958 CENEVRE DENİZ HUKUKU KONFERANSINA KADAR OLAN DÖNEM 53 1- Deniz Biliminin Gelişimi 53 2- Deniz Bilimine Yönelik Uluslararası Hukukun Gelişimi 55 a) Denizlerde Bilimsel Araştırma Serbestliği İlkesi 57 b)Kıt′a Sahanlığını Kapsayan Su Kütlesinde Bilimsel Araştırmanın Sınırlı Serbestliği İlkesi 58 c) Kıt′a Sahanlığında Bilimsel Araştırmanın Sınırlı Serbestliği İlkesi 60 d) Karasularından Zararsız Geçiş Esnasında Bilimsel Araştırmanın Sınırlı Serbestliği İlkesi 60 C) 1958 CENEVRE DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMELERİNDE MSR′NİN HUKUKà REJİMİ 61 1- 1958 Cenevre Karasuları ve Bitişik Bölge Sözleşmesi 64 a) İçsular ve Karasuları 64 b) Bitişik Bölge 69 2- 1958 Cenevre Kıt′a Sahanlığı Sözleşmesi 70 a) 1958 CKSS′nin 5. Maddesinin Tarihsel Gelişimi 72 aa) Uluslararası Hukuk Komisyonunda (ILC) Yaşanan Gelişmeler 72 bb) 1958 Cenevre Deniz Hukuku Konferansında Yaşanan Gelişmeler 74 b) Temel Oşinografik veya Diğer Bilimsel Araştırmaya Müdahalenin Yasaklanması 78 aa) Temel Oşinografik veya Diğer Bilimsel Araştırma 79 bb) Kıyı Devletinin Bilimsel Araştırmaya Müdahalesi 81 cc) Sonuçları Kamuya Açıklama Niyeti 82 c) Kıt′a Sahanlığında MSR′nin Sınırlı Serbestliği Kuralı 83 aajKıt′a Sahanlığıyla İlgili ve Orada Yürütülen Araştırma .84 aa) Kıyı Devletinin Rızasını Esirgememe Yükümlülüğü 86 aaa) Yetkili Kuruluş 87 bbb) Araştırmanın Tamamen Bilimsel Amaçlı Yürütülmesi 88 ccc) Kıyı Devletinin Araştırmaya Katılma veya Temsil Edilme Hakkı 89 ddd) Araştırma Sonuçlarının Yayınlanması 91 3- 1958 Cenevre Açık Denizler Sözleşmesi 91 a) 1958 CADS′nin 2. Maddesinin Tarihsel Gelişimi 92 aa )Uluslararası Hukuk Komisyonunda Yaşanan Gelişmeler 92 bb)1958 Cenevre Deniz Hukuku Konferansında Yaşanan Gelişmeler 95 b) Açık Denizlerde MSR Serbestliği İlkesi 96 4- 1958 Cenevre Balıkçılık ve Açık Denizlerin Canlı Kaynaklarının Korunması Sözleşmesi 97 D) 1958 CENEVRE DENİZ HUKUKU KONFERANSINDAN GÜNÜMÜZE KADAR OLAN DÖNEM 98 1- Birleşmiş Milletler Deniz Yatağı Komitesi Çalışmaları 98 2- Üçüncü Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Konferansı Çalışmaları 104 3- UNCLOS′tan Günümüze Kadar Gelişmeler 111 İKİNCİ BÖLÜM 1982 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ I. GENEL KURALLAR 117 A) MSR YÜRÜTME HAKKI 118 1- Genel Olarak 118 2- Kapsam ve Niteliği 119 3- Süjeler 120 a) Devletler 120 b) Yetkili Uluslararası Kuruluşlar 122 aa) Hükümetlerarası Kuruluşlar 125 bb) Hükümet Dışı Uluslararası Kuruluşlar 132 B) MSR FAALİYETİNİ DESTEKLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ 134 C) GENEL İLKELER 135 1- Genel Olarak 135 2- Barışçıl Amaçlar 136 3- Uygun Bilimsel Yöntem ve Araçlar 140 4- Denizlerin Diğer Meşru Kullanımına Haksız Müdahale 141 5- Hukuka Uygunluk 142 D) HAK İDDİASI İÇİN HUKUKà BİR TEMEL TEŞKİL ETMEME 143 II. FARKLI DENİZ ALANLARINDA MSR 145 A) KIYI DEVLETİNİN EGEMENLİĞİ ALTINDAKİ DENİZ ALANLARI 145 1- İçsular 145 2- Karasuları 147 a) Genel Olarak 147 b)Zararsız Geçiş Esnasında MSR 150 3- Boğazlar 153 4- Takımada Suları 156 B) KIYI DEVLETİNİN BELİRLİ EGEMEN HAKLARA SAHİP OLDUĞU DENİZ ALANLARI 158 1- Bitişik Bölge 159 2- Münhasır Balıkçılık Bölgesi 160 3- Kıt′a Sahanlığı ve Münhasır Ekonomik Bölge 160 a) Genel Olarak 160 b) Kıyı Devletlerinin Hak ve Yükümlülükleri 166 aa) MSR′yi Düzenleme, İzin Verme ve Yürütme Hakkı ...166 bb) Araştırmaya Katılma veya Temsil Edilme Hakkı 169 bb) İzin Vermekten Kaçınmaya Yönelik Takdir Hakkı 171 dd) Faaliyetlerinin Haksız Şekilde Engellenmemesi 175 ee) Normal Şartlarda İzin Verme Yükümlülüğü 175 aaa) "Normal Şartlar" İfadesinin Anlamı 176 bbb) İzin Verme Yükümlüğünün Şartlan 177 ccc) İznin Geciktirilmemesi veya Haksız Olarak Reddedilmesi 178 ff) MSR Faaliyetlerinin Yürütülmesini Kolaylaştırma ve Destekleme Yükümlülüğü 179 aaa) Genel İlke ve Kuralların Belirlemesine Katkı Sağlama 180 bbb) MSR′yi Kolaylaştırma ve Araştırma Gemilerine Yardım Etme 180 c) Araştırmacıların Yükümlülükleri 182 aa) Kıyı Devletine Bilgi Sağlama 182 bb) Kıyı Devletine Araştırmanın Bütün Bulgu ve Sonuçlarını Sağlama 184 cc) Kıyı Devletine Bütün Veri ve Örnekleri Sağlama 185 dd) Araştırma Sonuçlarını Yayınlama 186 ee) Araştırma Tesis ve Teçhizatlarını Kaldırma 188 d) Kapalı veya Coğrafî Açıdan Dezavantajlı Komşu Devletlerin Hakları 189 e) MSR Projeleriyle İlgili İletişim 191 f) Zımnî İzin 192 aa) Genel Zımnî İzin 192 bb) Uluslararası Kuruluşlar Tarafından veya Onların Himayesinde Yürütülen Araştırmalar 194 g) MSR Faaliyetlerinin Askıya Alınması veya Durdurulması 195 h) Kit′a Sahanlığının 200 Deniz Mili Ötesinde Kalan Kesiminde MSR 197 C) AÇIK DENİZ VE ULUSLARARASI DENİZ YATAĞI (BÖLGE) 198 1- Açık Deniz 198 2- Bölge 201 III. BİLİMSEL ARAŞTIRMA TESİS VE TEÇHİZATI 206 A) YERLEŞTİRME VE KULLANMA 210 B) HUKUKà STATÜ 212 C) GÜVENLİK BÖLGELERİ 212 D) ULUSLARARASI DENİZ ULAŞIMA ENGEL OLMAMA 213 E) TANITMA VE İKAZ İŞARETLERİ 214 IV. UZAKTAN ALGILAMA YÖNTEMİYLE YÜRÜTÜLEN MSR 215 A) UZAKTAN ALGILAMA PLATFORMLARI 217 B) HAVA ARAÇLARI 218 C) UYDULAR 220 1- Uzay Antlaşması 221 2- Uzaydan Yerin Algılanmasına İlişkin İlkeler 223 V. KÜRESEL VE BÖLGESEL İŞBİRLİĞİ 225 A) ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİNİN DESTEKLENMESİ 226 B) UYGUN KOŞULLARIN TESİSİ 228 C) ELDE EDİLEN BİLGİNİN YAYINI VE DAĞITIMI 228 D) BÖLGE′DE ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ 229 E) KAPALI VEYA YARI KAPALI DENİZLERE KIYISI BULUNAN DEVLETLER ARASINDA İŞBİRLİĞİ 229 VI. SORUMLULUK VE TAZMİN 230 A) ŞARTLARI 231 1- Hukuka Aykırı Fiil veya Zarar Doğuran Faaliyet 231 2- Uluslararası Hukuk Kişisi 231 3- Zarar 232 4- Kusur 233 5- İlliyet Bağı 234 B) SORUMLULUĞUN ORTADAN KALKMASI 234 C) SONUÇLARI 234 VII. UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ VE İHTİYATà TEDBİRLER 235 A) GENEL KURALLAR 236 B) UZLAŞTIRMA 238 C) İHTİYATà TEDBİRLER 239 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 241 ULUSLARARASI UYGULAMA VE TÜRKİYE 241 I. YABANCI ULUSAL DÜZENLEME VE UYGULAMALAR 241 A) AVRUPA DEVLETLERİ 242 1- Norveç 242 2- İspanya 244 3- Polonya 246 4- Rusya Federasyonu 248 B) UZAKDOĞU VE ASYA DEVLETLERİ 251 1- Malezya 251 2- Endonezya 252 3- Çin 253 4- Güney Kore 258 5- Tayland 260 6- Japonya 263 C) GÜNEY PASİFİK DEVLETLERİ 265 1- Avustralya 265 2- Papua Yeni Gine 267 3- Yeni Zelanda 270 D) LATİN AMERİKA DEVLETLERİ 271 1- Arjantin 271 2- Brezilya 272 3- Kolombiya 275 4- Venezüella 277 E) ORTA VE KUZEY AMERİKA DEVLETLERİ 280 1- Meksika 280 2- Amerika Birleşik Devletleri 282 F) KARAYİP ADA DEVLETLERİ 285 II. TÜRKİYE′DE MSR 286 A) OSMANLI DEVLETİ ′NDEN GÜNÜMÜZE TÜRK DENİZ ARAŞTIRMALARININ TARİHSEL GELİŞİMİ 286 B) TÜRK DENİZ YETKİ ALANLARINDA MSR 290 1- Genel Olarak 290 2- İçsular ve Karasuları 293 3- Türk Boğazlan 295 4- Münhasır Ekonomik Bölge ve Kıt′a Sahanlığı 298 C) ULUSAL MSR DÜZENLEMESİ HAKKINDA ÖNERİLER 300 1- Genel Olarak 300 2- Öneriler 301 SONUÇ 309 ÖZET 317 KAYNAKÇA 319 ABSTRACT 359