Demokratik Devlet İlkesi Çerçevesinde SEÇİMLERİN YÖNETİMİ ve DENETİMİ
Demokratik Devlet İlkesi Çerçevesinde SEÇİMLERİN YÖNETİMİ ve DENETİMİ
Ümit GÜVEYİ
1984 Çanakkale-Biga doğumludur. Lisans eğitimini Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesinde tamamlamıştır. 2008 yılından itibaren İstanbul Barosu'na kayıtlı olarak serbest avukatlık yapmış, 2011 yılında öncelikle Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalında; ardından Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak görev yapmaya başlamıştır. 2013 yılında YÖK Bursu ile Oxford Üniversitesi bünyesinde yüksek lisans tezine ilişkin araştırma çalışmasında bulunmuştur. Aynı yıl Dokuz Eylül Üniversitesi Kamu Hukuku Yüksek Lisans programını tamamlayarak "Demokratik Devlet İlkesi Çerçevesinde Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi" başlıklı yüksek lisans tezini savunmuştur. Halen Dokuz Eylül Üniversitesi Kamu Hukuku Doktora programında eğitimini sürdürmektedir.
ÖNSÖZ
Yüksek nüfuslu devletlerin doğumu ile birlikte temsil, demokrasi açısından zorunlu bir hal almıştır. Bu durum ise seçim kavramının ortaya çıkmasına ve önem kazanmasına neden olmuştur. Günümüzde demokrasi, seçimler olmaksızın düşünülememektedir. Bununla birlikte seçimlerin demokrasiye hizmet edebilmeleri ancak seçimlerin özgür ve adil olması ile mümkündür. Özgür ve adil seçimlere ulaşabilmek içinse seçimlerin yönetimi ve denetimi sisteminin hatasızca işlemesi gerekmektedir.
Dünya üzerinde çok çeşitli seçim denetimi ve yönetimi uygulamaları bulunmaktadır. Zira her toplumun kendine özgü ihtiyaçları ve niteliklerine uygun bir model benimsemesinden daha doğal bir şey yoktur. Söz konusu modellerin başarısı ise uygulamalar arasında farklılık göstermektedir. Öyle ki aynı seçimlerin yönetimi ve denetimi modeli, bir toplumda olumlu sonuç verirken, bir diğer toplumda ise başarısız olabilmektedir. Dolayısıyla bir sistemin başarılı olup olmadığı konusu ancak ampirik bir değerlendirme ile gerçek anlamda anlaşılabilmektedir. Seçimlerin yönetimi ve denetimi sistemi, seçimlere olan güven ile yakından ilgilidir. Sistemin sağlıklı bir şekilde işlemesi toplumda seçimlere olan güveni artırırken; başarısız bir sistem ise güven kaybına neden olmaktadır. Bu bağlamda seçimlerin yönetimi ve denetimi sistemi, demokrasi açısından hayati bir öneme sahip olan meşruluk kavramına da doğrudan etki etmektedir. Bu nedenle seçimlerin yönetimi ve denetimi ile demokrasi arasında derin ve önemli bir ilişki mevcuttur. Çalışma kapsamında, söz konusu ilişki ampirik ve karşılaştırmalı bir yaklaşımla ele alınarak, Türkiye'de uygulanmakta olan seçimlerin yönetimi ve denetimi sistemi irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın ortaya çıkarılması sürecinde şahsıma maddi ve manevi boyutta yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım ve saygı değer hocam Doç. Dr. Oğuz ŞİMŞEK'e; eleştiri ve değerlendirmeleri ile çalışmaya büyük katkıda bulunan, aynı zamanda jüri üyeleri de olan değerli hocalarım Yrd. Doç. Dr. Tijen DÜNDAR SEZER ile Yrd. Doç. Dr. Beşir ACABEY'e; yine çalışmanın en başında, özellikle de planlama aşamasında bakış açımı genişleterek şahsıma destek olan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Serdar NARİN'e sonsuz şükranlarımı sunarım. Çalışmanın kitap olarak yayınlanmasını sağlayan On İki Levha Yayınlarına ve tüm çalışanlarına göstermiş oldukları anlayış ve vermiş olukları emeklerden dolayı çok teşekkür ederim. Son olarak, özellikle yurt dışında kendisinden ayrı bulunduğum süre zarfında şahsıma maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen, sabırlı ve fedakâr eşim ve meslektaşım Nazmiye GUVEYİ'ye sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Ümit Güveyi İzmir, Eylül 2013
İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm: Teorik Boyutuyla Genel Kavramsal Çerçeve
-
I. Demokratik Devlet İlkesinin Temel Unsurları
-
A. Demokrasiye Dair Kavramsal Karmaşa Sorunu
B. Demokraside Yaşanan Algısal Değişiklik Olgusu
C. Demokrasiyi Tanımlama Meselesi
D. Demokrasiyi Somutlaştırmada Ampirik Yaklaşım-
1. Dahl: Poliarşal Demokrasi Yaklaşımı
2. Ampirik Yaklaşımın İki Takipçisi: O'Donnell ve Powell
3. Değerlendirme: Demokratik Devlet İlkesinin Ölçütleri
-
1. Dahl: Poliarşal Demokrasi Yaklaşımı
II. Demokratik Seçimlerin Temel Unsurları-
A. Seçim Kavramı
-
1. Ortaya Çıkışı: Temsili Yönetim Anlayışının Yükselişi
2. Temsili Yönetimin (Siyasi İktidarın) Meşruluk Kaynağı-
a. Teokratik Teoriler
b. Demokratik Teoriler: Halk Egemenliği ve Milli Egemenlik Teorisi
c. Teorilerin Eleştirisi
-
a. Teokratik Teoriler
B. Oy Hakkı-
1. Oy Hakkının Kapsamı
2. Oy Hakkının Demokratik İlkeleri-
a. Genel Oy İlkesi
b. Bireysel Oy İlkesi
c. Eşit Oy İlkesi
d. Serbest Oy İlkesi
e. Gizli Oy İlkesi
f. Açık Sayım ve Döküm İlkesi
g. Hukuki Güvence İlkesi
-
a. Genel Oy İlkesi
C. Demokratik Seçimler-
1. Bireylerin ve Siyasi Partilerin Hak ve Yükümlükleri
-
a. Oy Hakkına İlişkin Şartlar
-
(1). Oy hakkının demokratik ilkeleri sağlanmalıdır.
(2). Oy hakkının fiili kullanımına ilişkin somut şartlar oluşturulmalıdır.
(3). Bireyler ve siyasi partiler söz konusu şartlara uymalı ve başkalarının hak ve özgürlüklerini ihlal etmemekle yükümlü tutulmalıdırlar.
b. Bağlı Haklara İlişkin Şartlar-
(1). Yaşam hakkı (kişinin maddi ve manevi varlığının korunması) sağlanmalıdır.
(2). Seçme, seçilme ve eşit şartlarda siyasi faaliyette bulunma hakkı sağlanmalıdır.
(3). Düşünce ve kanaat özgürlüğü ile düşünceyi açıklama ve yayma (ifade) özgürlüğü sağlanmalıdır.
(4). Dernek kurma ve toplantı özgürlüğü sağlanmalıdır.
(5). Uluslararası hukuk tarafından tanınan sair ilişkili hak ve özgürlüklerin sağlanması gerekmektedir.
-
(1). Oy hakkının demokratik ilkeleri sağlanmalıdır.
2. Devletin Hak ve Yükümlülükleri-
(1). Seçimlerin demokratik ve adil bir biçimde, düzenli ve makul aralıklarla gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.
(2). Siyasi partilere ilişkin demokratik şartların işlevsel kılınması gerekmektedir.
(3). Eğitim hakkının gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.
(4). Seçime ilişkin haklara yönelik sınırlamaların meşru olması gerekmektedir.
(5). Seçim uyuşmazlıklarının adil bir şekilde çözümlenebilmesi gerekmektedir.
3. Değerlendirme: Demokratik Seçim Ölçütleri -
a. Oy Hakkına İlişkin Şartlar
-
1. Ortaya Çıkışı: Temsili Yönetim Anlayışının Yükselişi
III. Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi-
A. Seçimlerin Yönetimi
-
1. Seçim Yönetimi Modelleri
2. Seçim Kurullarına İlişkin Temel İlkeler-
a. Bağımsızlık
b. Tarafsızlık
c. Dürüstlük
d. Şeffaflık
e. Etkinlik
f. Profesyonellik
g. Hizmet Bilinci
-
a. Bağımsızlık
B. Seçimlerin Denetimi-
1. Seçim Denetimi Modelleri
-
a. Siyasal Denetim
b. Yargısal Denetim
2. Seçimlerin Denetimine İlişkin Temel İlkeler-
a. Şikayet (Başvuru) Hakkı
b. Tarafsız ve Bağımsız Bir Çözüm Mercii
c. Etkili ve Ulaşılabilir Bir Çözüm Yolu
3. Değerlendirme: Seçimlerin Yönetimi ve Denetimine İlişkin İlkeler -
a. Siyasal Denetim
-
1. Seçim Yönetimi Modelleri
-
A. Demokrasiye Dair Kavramsal Karmaşa Sorunu
İkinci Bölüm: Teoriden Somuta Doğru: Mevzuat ve Uygulama
-
I. Seçim Hukuku Ve Kaynakları <ıl>
A. Seçim Hukuku Kavramı
B. Seçim Hukukunun Kaynakları-
1. Uluslararası Kaynaklar
-
a. Evrensel İnsan Hakları Belgeleri
-
(1). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
(2). Kadınların Siyasal Haklarına İlişkin Sözleşme
(3). Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi
(4). Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi
b. Bölgesel İnsan Hakları Belgeleri-
(1). Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Beyannamesi
(2). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
(3). Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi
(4). Afrika İnsan ve Halkların Hakları Sözleşmesi
c. Diğerleri -
(1). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
2. Türk Seçim Hukuku'nun Kaynakları-
a. Uluslararası Sözleşmeler
b. Anayasa-
(1). Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakları
(2). Siyasi Parti Özgürlüğü
(3). Bağlı Hak ve Özgürlüklere İlişkin Hükümler
c. İlgili Kanunlar
d. Yüksek Seçim Kurulu Genelgeleri, İlke Kararları ve Kararları
e. Diğer Kaynaklar -
(1). Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakları
-
a. Evrensel İnsan Hakları Belgeleri
-
1. Uluslararası Kaynaklar
II. Türkiye'de Seçim Kurulları
-
A. Yüksek Seçim Kurulu
-
1. Genel Olarak Ortaya Çıkış Süreci
2. Organik Yapısı ve Görevleri
3. Niteliği
4. Kararlarının Niteliği
B. Diğer Seçim Kurulları-
1. İl Seçim Kurulu
2. İlçe Seçim Kurulu
3. Sandık Kurulu
4. Yurtdışı İlçe Seçim Kurulu
C. Değerlendirme -
1. Genel Olarak Ortaya Çıkış Süreci
III. Türkiye'de Uygulanan Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi Sistemi Üzerine Kısa Bir Değerlendirme
-
A. Türkiye'de Uygulanan Sistemin Ana Hatları
B. Değerlendirmenin Boyutu
C. Değerlendirme-
1. Uluslararası Kuruluşlar Açısından
2. Seçimlerin Yönetimi ve Denetimine İlişkin İlkeler Açısından
3. Teknolojik Açıdan: Elektronik Oylama
-
1. Uluslararası Kuruluşlar Açısından