Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Demokrasinin İşleyişinde Yargının Rolü ve Meşruiyeti
Demokrasinin İşleyişinde Yargının Rolü ve Meşruiyeti
Mehmet Fatih HÜNER
Sayfa Sayısı
:
184
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2012
ISBN NO
:
9786055336981
150,00
TL ONSOZ Bu çalışmada, demokrasinin işleyişinde yargının rolü ve meşrui¬yeti tartışılmaktadır. Demokrasinin tarihi her ne kadar iki bin beş yüz yıl öncesine dayanıyorsa da, demokrasinin neyi ifade ettiği hususu bugün dahi tartışmalıdır. Bu durum, demokrasi üzerine yapılacak çalışmaların her dönemde güncel bir ihtiyaca cevap vereceği anlamı¬na gelmektedir. İşte günümüzdeki demokrasi tartışmalarına güncel¬lik katan en önemli unsur, demokrasi ve yargı ilişkisi olmaktadır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı′ndan sonra, yargının demokrasilerdeki rolü değişime uğramıştır. Bu dönemle birlikte, siyasi iktidarları sınır¬lama ihtiyacına cevap verebilecek en uygun çözümün, yargı yoluyla denetim olduğu fikri kabul görmeye başlamıştır. Böylece Anayasa Mahkemeleri aracılığıyla, yargıya siyasi rolün biçildiği bir döneme girilmiş olmaktadır. Demokrasi-yargı ilişkisini incelemeye değer kılan tek unsur el¬bette Anayasa Mahkemelerinin varlığı değildir. Yargıda yaşanan bü¬tün sorunların bir şekilde demokratik sisteme zarar verdiği söylene¬bilir. Aynı şekilde, sağlıklı işleyen bir yargı düzeninin varlığı da, de¬mokrasinin sağlıklı biçimde işlemesi için zorunlu olmaktadır. Bu du¬rum, yargıya ilişkin kurumsal düzenlemelerin ve uygulamadan kay¬naklanan sorunların incelenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu incelemeler ışığında, demokrasilerde yaşanan yargı kaynaklı sorunla¬rın önüne geçilmesi mümkün olabilir. Öte yandan, yargı kaynaklı sorunların gerçekten yargı kaynaklı olup-olmadığının anlaşılması için de yargının geniş biçimde incelenmesi gerekmektedir. Çünkü yargı kaynaklı olduğu düşünülen bazı sorunların aslında, siyasi ikti¬darlardan veya ilgili ülkedeki siyasi kültürden kaynaklanması söz konusu olmaktadır. Bu çalışma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı′nda tamamladığım yüksek lisans çalışmamın, eleştiriler ışığında gözden geçirilmiş halidir. Bu vesileyle, danışmanlığımı yapan ve çalışmanın her aşamasında katkıları bulunan kıymet¬li hocam Doç. Dr. Reyhan Sunay′a teşekkür etmek isterim. Ayrıca tez jürimde bulunan Yrd. Doç. Dr. Murat Tumay ve Yrd. Doç. Dr. Ali Tarık Gümüş′e katkılarından dolayı teşekkür ederim. Çalışmadaki yazım hatalarının düzeltilmesi konusunda sunduğu katkı için Ar. Gör. M. Serhat Kaşıkara′ya ve son olarak, bu çalışmanın her satırında emeği bulunan sevgili aileme teşekkür etmek boynumun borcudur. Hiç şüphesiz çalışmadaki tüm eksik ve yanlışların sorumluluğu bana aittir. Bu bağlamda, çalışmaya ilişkin öneri ve eleştirileri memnuni¬yetle karşılayacağımı ifade etmek isterim. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ali Fuad Başgil Hukuk Fakültesi Genel Kamu Hukuku Anabilim Dalı GİRİŞ Demokrasi ve yargı ilişkisi, dünyadaki duruma paralel olarak son yıllarda, ülkemizde de üzerine artan sayıda incelemenin yapıldığı bir konudur. Bunun temel nedeni, son on yıllarda demokrasi ve yargı ilişkisinin yeni boyutlar kazanmış olmasıdır. Ülkemizde de özellikle son dönemde, demokrasi ve yargı arasında gerilimli bir ilişkinin var¬lığından söz edilebilir. Dolayısıyla bu gerilimin nedenleriyle ve so¬nuçlarıyla ortaya konulması bir zorunluluk olarak ortaya çıkmakta¬dır. Aynı şekilde, bu gerilimin nasıl çözülebileceğinin yollarının aranması da demokrasinin sağlıklı bir şekilde işlemesinin sağlanması için zorunludur. Bununla birlikte ülkemizde bu konuda yapılan ça¬lışmaların, dünyanın diğer demokrasilerinde yapılan çalışmalara nazaran oldukça az sayıda olduğu söylenebilir. Bu bakımdan, de¬mokrasinin işleyişinde yargının rolünün ve meşruiyetinin tartışılaca¬ğı bu çalışmanın, güncel bir ihtiyaca cevap vermesi beklenmektedir. Demokrasi ve yargı ilişkisinin incelendiği çalışmalara bakıldı¬ğında, genellikle demokrasi veya yargı kavramlarından birisine ağır¬lık verildiği görülmektedir. Bu çalışmada ise, demokrasiye ve yargıya ilişkin yapılan açıklamaların dağılımı konusunda bir denge gözetil¬meye çalışılmıştır. Bu durumun, demokrasinin işleyişinde yargının rolünün ve meşruiyetinin açıklanmasına yardımcı olması beklenmek¬tedir. Çünkü demokrasiye ve yargıya ilişkin ayrıntılı değerlendirme¬lerde bulunurken, aynı zamanda demokrasi ve yargı ilişkisinin hangi noktalarda sorunlu bir hâl aldığını görme fırsatımız olacaktır. Yine bu konuda yapılan çalışmalarda, genel olarak yargı kavramından ziyade anayasa yargısının incelenmesine ağırlık verildiği görülmektedir. Şüphesiz demokrasi-yargı ilişkisinin en sorunlu olduğu alan anayasa yargısıdır. Bununla birlikte; yargı organlarının yapısı, yargı mensup¬larının eğitimi, hâkimlerin yargılamada kullandıkları yorum yöntem¬leri, yargılamaya hâkim olan ilkeler gibi konuların da değerlendiril¬mesi, demokrasi ve yargı ilişkisinin doğru biçimde değerlendirilmesine yardımcı olacaktır. Dolayısıyla bu çalışmada, yargının geniş çap¬lı bir değerlendirmeye tabi tutulması yoluna gidilmiştir. Çalışmamızın konusu, demokrasinin işleyişinde yargının rolü ve meşruiyeti olduğundan, demokrasinin işleyiş prensiplerinin açık bir şekilde ortaya konulması aynı zamanda bir zarurettir. Bu bağlamda, demokrasiden neyi anladığımızı, demokraside yaşanan sorunları ve bu sorunlara getirilen çözüm yolları ile demokrasi anlayışındaki de¬ğişimle birlikte yargının değişen rolünün ayrıntılı olarak incelenmesi gerekecektir. Benzer şekilde, yargının görevi, yargı sistemleri gibi konularda da temel açıklamalarda bulunmak gerekecektir. Örneğin, anayasa mahkemelerinin demokrasinin işleyişindeki rolünü anlamak için, öncelikle hukuk devleti, insan hakları gibi konularda tarihsel ve kavramsal açıklamalara ihtiyacımız vardır. Bu açıklamaların ışığında da anayasa mahkemelerinin, örneğin insan haklarını korumak gibi bir görevi olup-olmadığı sorusuna verilecek yanıtların bir temele oturmuş olması sağlanabilir. Bu amaçla, çalışmamızın birinci bölü¬münde hem demokrasiye ilişkin hem de yargıya ilişkin temel açıkla¬malarda bulunulacaktır. Demokrasi, günümüzün en itibar gören kavramlarından biri ol¬makla birlikte, aynı zamanda üzerinde ortak bir tanıma ulaşılmasının mümkün görünmediği bir kavramdır. Bunun öncelikli nedeni de, demokrat olmayanlar da dâhil hemen herkesin demokrasi kavramı¬nın gücünden yararlanmaya çalışıyor olmalarıdır. Hitler ve Mussolini gibi diktatörlerin, rejimlerini demokrasi olarak tanımlamaları bu du¬ruma örnek olarak gösterilebilir.1 Bununla birlikte demokrasinin ta¬nımlanmasında, demokrasi kavramının kendisinden kaynaklanan bazı sorunlar da bulunmaktadır. Örneğin, demokrasi denilince akla ilk gelen tanım, halkın kendi kendisini yönetmesi olmaktadır. Öte yandan halkın halk tarafından yönetildiğini söylemek, Duverger′in ifadesiyle aslında hiçbir şey söylememektir.2 Kısacası demokrasi kav¬ramı, sınırları tam olarak çizilebilecek bir kavrama karşılık gelmemektedir. Ayrıca demokrasinin tarih boyunca aldığı yol demokrasi¬nin nabzının sürekli tutulması gerektiğini de göstermektedir. Bu ne¬denlerle de demokrasiyle ilgili çalışmalarda öncelikle demokrasiden ne anlaşıldığına ilişkin açıklamalara ihtiyaç duyulmaktadır. "Sözcükler sünger gibidic Rastladıklarını emer ve yüklenen an¬lama göre şişerler. Sıkılınca da içleri boşalıverir. Çok yinelendiklerin¬de de anlam ve değerleri azalabilir."3 Sami Selçuk bu alıntıyı, laikli¬ğin Türkiye′deki serüvenini açıklamak için kullanmıştır. Demokrasi kavramının küresel anlamda başına gelenleri anlamak için de bu alın¬tı oldukça uygundur. Aynı yönde, insan hakları, meşruiyet gibi kav¬ramların da zamanla içeriğinin boşalmasından, anlamsızlaşmaların¬dan söz edilebilir. Bu bakımdan bu çalışmada kullanılan kavramların neyi ifade ettiği hususunda, tarihsel ve kavramsal açıklamalara yer verilmesine özen gösterilmiştir. Şayet kavramlar yerli yerine oturur¬sa, birçok sorunun cevabının kendiliğinden ortaya çıkması beklenebilir. Çalışmamızın ikinci bölümünde, demokrasi-yargı ilişkisinde te¬mel prensipler ve düzenlemeler incelenecektir. Bu çerçevede, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı, yargı mensuplarının yeterliliği, yargının yorum tekeli gibi konular incelenerek, bir demokraside yargıya yöne¬lik temel beklentiler ele alınacaktır. Çalışmamızın üçüncü bölümünde ise, genellikle anayasa mah¬kemeleri özelinde ele alınan, yargıda meşruiyet sorunu incelenecek¬tir. Bu sorun incelenirken de öncelikle meşruiyete ilişkin temel açık¬lamalara yer verilecek, daha sonra da yargıda meşruiyet sorununun görünümleri değerlendirilecektir. Bu çalışmada demokrasi ve yargı ilişkisi, özellikle günümüzdeki demokrasi ve yargı algısı çerçevesinde ele alınmıştır. Bu bağlamda, çalışmazda özel olarak bir ülkedeki uygulamalar değerlendirilmemiş¬tir. Bunun yerine, genel olarak modern demokrasilerin ve modern demokrasilerdeki yargı anlayışının izleri sürülmeye çalışılmıştır. Bu¬nunla birlikte, çalışmamızın konusunun Türkiye açısından taşıdığı güncellik göz ardı edilemez. Dolayısıyla, çalışmamızda yeri geldikçe Türkiye′deki duruma da değinilecektir. Bu çerçevede, bazı konularda Türkiye′deki düzenlemenin nasıl olduğu ve nasıl olması gerektiği hususunda da değerlendirmelerde bulunulacaktır. Özellikle Türki¬ye′deki bazı uygulamalar, çalışmamızla ilgili olarak olması gerekene veya olmaması gerekene dair örnek teşkil etmektedirler. Özellikle son yıllarda gündemi meşgul eden bu örneklere ve konuyla ilgili tartış¬malara yeri geldiğinde kısaca değinilecektir. İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BOLUM DEMOKRASİ KAVRAMI VE GENEL OLARAK YARGI FAALİYETİ DEMOKRASİ KAVRAMI 5 A. Demokrasinin Tanımlanması 5 1. Demokrasinin Tanımlanmasında Yöntem 5 2. Demokrasinin Dinamizmi ve Kırılganlığı 7 3. Demokrasinin Moral Değerlerle İlişkisi 8 4. Demokrasiyi Alternatifleriyle Anlamak 13 B.Demokrasinin Asgari Şartlan 17 1. Siyasi Eşitlik 17 2. Çoğunluk İktidarı 20 Demokrasi Biçimleri 26 C.1. Doğrudan Demokrasi 27 2. Temsili Demokrasi 29 a. Temsil Sorunu ve Çözüm Yollan 31 b. Denetim Sorunu ve Çözüm Yollan 37 aa. Siyasi Denetim 37 bb. Kamuoyu Denetimi 38 cc. İdari Denetim 39 dd. Yargı denetimi 42 D. Anayasal Demokrasilerin Temel Özellikleri 42 1. Hukuk Devleti 45 2. İnsan Haklan 50 a. Genel Olarak 50 b. İnsan Haklarının Anayasalarda Yer Alan Tasnifi 53 aa. Negatif Statü Hakları 54 bb. Aktif Statü Hakları 55 cc. Pozitif Statü Haklan 55 3. Kuvvetler Ayrılığı 58 4. Tarafsız Devlet 61 5. Çoğulculuk 63 GENEL OLARAK YARGI FAALİYETİ 64 Yargı Organı ve Yargı Faaliyeti 64 Yargı Sistemleri 65 1. Yargı Birliği 66 2. Yargı Ayrılığı 66 Yargı Türleri 67 1. Adli Yargı 67 2. İdari Yargı 67 3. Askeri Yargı 69 4. Anayasa Yargısı 71 a. Anayasa Mahkemelerinin Ortaya Çıkışı 74 b. Anayasa Mahkemelerinin Görevleri 75 Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi 76 Anayasanın Yorumlanması 78 Diğer Görevleri 83 İKİNCİ BOLUM DEMOKRASİ - YARGI İLİŞKİSİNDE TEMEL PRENSİPLER VE DÜZENLEMELER I. YARGILAMAYA HÃKİM OLAN TEMEL İLKELER 85 A. Yargı Bağımsızlığı 86 1. Kurumsal Bağımsızlık 87 2. Kişisel Bağımsızlık 87 B. Yargı Tarafsızlığı 90 C. Aleni Yargılama İlkesi 94 D. Makul Sürede Yargılama İlkesi 95 E. Diğer İlkeler 97 II. YARGI MENSUPLARINA İLİŞKİN DÜZENLEMELER 97 A. Yargı mensuplarının Niteliksel ve Niceliksel Yeterliliği 97 B. Hâkim ve Savcıların Mesleğe Kabulü ve Yükselmeleri 100 C. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun Sağladığı Güvenceler.. 101 1. Kurulun Görevi 101 2. Kurulun Yapısı 102 III. YARGININ YORUM YETKİSİ 104 A. Yargının Yorum Tekeli 104 B. Yorum Yöntemleri 106 1. Lâfzı Yorum 107 2. Tarihsel Yorum 107 3. Amaçsal Yorum 108 4. Sistematik Yorum 109 C. Yorumun Yetkisinin Sınırları 110 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MEŞRUİYET SORUNU AÇISINDAN DEMOKRASİ - YARGI İLİŞKİSİ I. MEŞRUİYET KAVRAMI 113 A. Bir "Üst Kavram" Olarak Meşruiyet 113 1. Kanunilik - Hukukilik Ayrımı 115 2. Hukukilik - Meşruluk Ayrımı 116 B. Meşruiyetin Güncel Temelleri 118 1. Meşruiyet - Demokrasi İlişkisi 118 2. Meşruiyet - İnsan Haklan İlişkisi 119 II. YARGIDA MEŞRUİYET SORUNU 121 A. Genel Olarak 121 B. Yargıda Meşruiyet Sorununun Nedenleri 121 1. Yüksek Mahkemelerin Yapısı 126 a. Üye Profili 126 b. Üyelerin Seçilme Şekli 128 2. Yargısal Aktivizm 130 a. Yargısal Aktivizmin Nedenleri 131 aa. Mahkeme Üyelerinin Tutumları 131 bb. Yürürlükteki Anayasa/Kanunlar 134 cc. Ülkedeki Siyasi Kültür 136 b. Yargısal Aktivizmin Sonuçlan 138 aa. Siyasi Sonuçlar 138 bb. Hukuki Sonuçlar 138 SONUÇ 141 EKLER 145 Bangalor Yargı Etiği İlkeleri 145 Hâkimlerin Rolü, Etkinliği ve Bağımsızlığı Konusunda Avrupa Konseyi Üye Devlet Bakanlar Komitesi Tavsiye Kararı 161 Birleşmiş Milletler Yargı Bağımsızlığının Temel İlkeleri 169 KAYNAKÇA 173 MAHKEME KARARLARI 182 KAVRAM DİZİNİ 183
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı