Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
Cumhuriyet Dönemi Roma Vergi Sistemi
Cumhuriyet Dönemi Roma Vergi Sistemi
Duygu ÖZER SARITAŞ
Sayfa Sayısı
:
160
Kitap Ölçüleri
:
13x19 cm
Basım Yılı
:
2012
ISBN NO
:
9786055373771
1.000,00
TL
ONSOZ
\\\"Cumhuriyet Dönemi Roma Vergi Sistemi\\\" adlı bu çalışma, Anadolu Ãœniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Ana Bilim Dalında, Aralık 2010\\\′da Prof. Dr. Nüvit Gerek, Prof. Dr. Diler Tamer, Prof. Dr. Özcan Uçkan, Prof. Dr. Erhan Türker ve Doç Dr. Havva ÇokyaÅŸar Karagöz\\\′den kurulu tez jürisi önünde doktora tezi olarak savunulmuÅŸ ve oybirliÄŸi ile baÅŸarılı bulun¬muÅŸtur. Kitap haline getirilirken genel olarak tezin aslına sadık kalınmış, sadece giriÅŸ bölümünde deÄŸiÅŸiklik yapılmıştır.
Akademik hayata baÅŸladığım günden beri yakınlığını, desteÄŸini esirgemeyen, bütün metni titizlikle gözden geçiren, yapıcı eleÅŸtileriyle bana yol gösteren fiilî tez danışmanım Prof. Dr. Diler Tamer\\\′e, bilgi ve tecrübelerinden her zaman faydalan¬dığım, tez danışmanlığımı üstlenen Prof. Dr. H. Nüvit Gerek\\\′e, yararlı önerileriyle, sorduÄŸu ardı arkası kesilmeyen sorularla, kâh kafamı bulandıran kâh netleÅŸtiren Doç. Dr. Havva Karagöz\\\′e ve ne zaman ihtiyacım olsa yardımını esirgemeyen Prof. Dr. Erkan Küçükgüngör\\\′e, tezin yazım sürecinde, desteÄŸini hep yanımda hissetiÄŸim arkadaşım Dr. Kasım AkbaÅŸ\\\′a, Yrd. Doç. Dr. Neval Okan\\\′a ve Yrd. Doç. Dr. Esra Yakut\\\′a, tezin son okuması ve dü¬zeltmeleri konusunda emeÄŸi geçen Prof. Dr. Mustafa Sekmene, onca iÅŸinin arasında yazdıklarımı okuma merakını gösteren, XII Levha Yayıncılık\\\′tan Erol Öz ile irtibata geçerek tezin kitaplaÅŸ-ması yönünde ilk adımı atan, Prof. Dr. Tevfik Özcan\\\′a, tezi en iyi ÅŸekilde bitireceÄŸim inancını kaybetmeyen ancak bitirdiÄŸimi görememesinin üzüntüsünü çektiÄŸim Doç Dr. Haluk Konuralpe, lojistik destekleri sayesinde kaynaklara ulaÅŸmamı saÄŸlayan Ana¬dolu Ãœniversitesi Kütüphane çalışanlarından Uzman Halime Yörü\\\′ye ve arkadaşım Burcu AÄŸar\\\′a, namıdiÄŸer pratikanne\\\′ye ve tabiî ki evdeki en büyük desteÄŸim Okay SarıtaÅŸa, onunla ilgilen¬memi sabırla bekleyen Çınar\\\′ıma, ve son olarak tezin basımını üstlenen On Ä°ki Levha Yayınevinin tüm çalışanlarına çok teÅŸek¬kür ederim.
Eskişehir Aralık 2011 Dr. Duygu Özer Sarıtaş
I. GÄ°RÄ°Åž
Roma Devleti\\\′nin doÄŸuÅŸu ve geliÅŸimi, siyasi, sosyal ve ekonomik etkenlerle sıkı bir iliÅŸki içerisinde olmuÅŸtur. Roma, küçük bir kent devleti iken, zamanla sınırlarını karada ve deniz¬de geniÅŸletmiÅŸ ve siyasal bünyesinin son aÅŸamasında Antik ÇaÄŸ Avrupası\\\′mn o zaman bilinen ülkelerinin hemen hepsini ege¬menliÄŸi altına almayı baÅŸarmış, bu ülkelerin siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel yaÅŸamlarında silinmeyen izler bırakmıştır. Roma Devleti askeri baÅŸarıları ve siyasal örgütlenmesi sayesinde ticari zenginlikleri bünyesinde toplamış; devlet idaresinde iyi iÅŸleyen bir maliyenin önemini kavramış ve buna uygun düzen¬lemeler yapmaya çalışmıştır. Roma Devleti\\\′nde mali konular her zaman ön planda olmuÅŸtur. Verginin meÅŸruluÄŸunu savunan Roma Devleti, geniÅŸ kapsamlı ve saÄŸlam vergi sistemi kurmuÅŸtur. BaÅŸlangıçta kendi istekleri doÄŸrultusunda ve bir görev bilinci ile devlete vergi veren Romalılar, zamanla verginin \\\′zora dayalı bir alım\\\′1 olma niteliÄŸi ile yüz yüze gelmiÅŸlerdir. Kendilerine yüklenen her türlü, bedensel, ayni ve mali yükümlülükleri vergi kapsamında ödemiÅŸlerdir.
Yürürlükteki vergi sistemininkoÅŸulları,tarihboyunca Roma Devleti\\\′nin deÄŸiÅŸiklik gösteren örgütlenme biçimi, toplumsal sınıfları, coÄŸrafi konumu, ekonomik iliÅŸki biçimleri, tarım ve ticaret hayatı gibi faktörler nedeniyle Romalılar için ağırlaÅŸtırmış veya hafifletmiÅŸtir. Bu nedenle Roma vergi sistemi belli ortak özellikler çerçevesinde yapılanmış olmakla beraber, birbirinden farklı özellikler gösteren siyasi dönemlerin toplum yapısı, devleti idare edenlerin nitelikleri, devletin idare ediliÅŸ biçimleri doÄŸrul¬tusunda önemli deÄŸiÅŸimler geçirmiÅŸtir.2
Romanın tarihsel dönemlerinin belirlenmesinde, kesin ve aksi iddia edilemeyecek bir düzenleme söz konusu deÄŸildir. Ancak genel kabul gören görüşe göre, Roma siyasi tarihi, eko¬nomik, toplumsal ve siyasal geliÅŸmelere paralel olarak Krallık, Cumhuriyet ve Ä°mparatorluk (principatus ve dominatus) olmak üzere üç ana döneme ayrılarak incelenmektedir. Ana karakteri bir tarım ekonomisi olan Roma iktisat tarihi ise siyasi tarihine paralel olarak ilkel tarım ekonomisinin egemen olduÄŸu Krallık Dönemi, Cumhuriyet Dönemi\\\′nin fetih politikasına paralel ola¬rak geliÅŸen liberal ekonomi ve liberal ekonominin emperyalizme dönüştüğü imparatorluk dönemi olmak üzere üç ana baÅŸlık al¬tında toplanabilir.
Kamu gelirlerinin en büyük bölümünü oluÅŸturan vergi ge¬lirleri ile vergilendirme üzerine çalışılan \\\"Cumhuriyet Dönemi Roma Vergi Sistemi\\\" adlı bu tezin konusu ise zaman ve içerik açısından, M.Ö. 509 civarında, Etrüsk kökenli son Roma kralı Lucius Tarquinius Superbus\\\′un (kibirli Tarquinius) tahtan indirilmesiyle baÅŸlamış olan ve Roma ÅŸehir devletinin (civitas), tamamıyla kendine özgü bir toplumsal-siyasal örgütlenme biçi¬mine kavuÅŸmuÅŸ olduÄŸu Cumhuriyet Dönemi (M.Ö. 509- M.Ö. 27) ile sınırlandırılmıştır. Bu dönemde modern devletlerin özelliklerini taşımamakla beraber, Roma toplumunun içindeki en üst siyasi otorite ile donatılmış kurum olan devletin örgüt¬lenmesinde, iktisadi, idari, siyasi ve sosyal iliÅŸkiler önemli rol oynamıştır. Özellikle Roma Devleti\\\′nin idaresi, mâli ihtiyaçlar doÄŸrultusunda ÅŸekillenmiÅŸ; devletin hukuki ve siyasi faaliyet¬leri mâli yapı temelinde gerçekleÅŸmiÅŸ; idarenin baÅŸlıca görevi devletin çeÅŸitli giriÅŸimleri ve giderleri için düzenli mâli kaynak saÄŸlamak olmuÅŸtur. Bu nedenle Roma Devleti yüklendiÄŸi mâli fonksiyonlar ve bu fonksiyonların gerçekleÅŸtirilebilmesi için çeÅŸitli mâli araçlar geliÅŸtirmek ve bu araçların iÅŸleyiÅŸlerini daha ayrıntılı düzenlemek zorunda kalmıştır. Her devlette olduÄŸu gibi Roma Devleti\\\′nde temel finansman aracı olarak gelir kaynakları¬nın önemli bir kısmını vergiler oluÅŸturmuÅŸtur. Roma Devleti\\\′nin vergiye dayalı mâli yapısı ve hukukunun daha açık ve anlaşılabilir olarak kavranabilmesi, kuruluÅŸundan Cumhuriyet Dönemi\\\′nin sonuna kadar geçen süreçteki Roma Devleti\\\′nin, siyasî, iktisadî, sosyal ve idari yapısındaki deÄŸiÅŸme ve geliÅŸmelere paralel olarak incelenebilmesine ve özellikle siyasi teÅŸkilatına ve sosyal ÅŸartla¬rını etkileyen iktisadi koÅŸullarının ortaya konulmasına baÄŸlıdır. Çünkü verginin ortaya çıkışı, oluÅŸumu, türleri bu dönemin, sosyal, siyasal ve iktisadi koÅŸullarından bağımsız gerçekleÅŸme¬miÅŸtir. Bu nedenle maliye ve hukuk alanlarındaki geliÅŸmeler tarihi olaylara baÄŸlanmaya ve tarihi olaylar ile olan yakın iliÅŸkisi gösterilmeye çalışılmıştır. Ancak verginin ortaya çıkış sebepleri, amacı ve vergi türleri, sadece Cumhuriyet Dönemi\\\′nin sosyal ve ekonomik iliÅŸkilerinin genel hatları çerçevesinde kalınarak incelenmiÅŸtir. Ä°ncelenen dönemin vergi gelirlerine iliÅŸkin güncel kaynakların aracılığıyla ulaşılan antik çaÄŸ yazarlarının eserlerin¬deki dağınık bilgilerler, Roma mâli idaresinin teÅŸkilat yapısı ve faaliyetleri göz önünde bulundurularak, bir sistem içinde bir araya toplanmaya çalışılmıştır. Bu baÄŸlamda çalışma konusunun birçok hukuk disiplini ile baÄŸlantılı olması ve verginin sosyal, siyasal ve ekonomik olmak üzere çeÅŸitli yönlerinin ele alınması gerekliliÄŸi incelemeyi zorlaÅŸtıran bir husus olmuÅŸtur.
Çalışmamızın birinci bölümünde, Roma Devleti\\\′nin ilk imparatorluÄŸa (principatus) kadar olan dönemdeki genel ve mâli idaresinin temel kurumları, devletin siyasi ve ekonomik yapısı ile birlikte bir bütün halinde ele alınmıştır. Devletin idari yapılan¬ması çeÅŸitli alt baÅŸlıklar halinde incelenmiÅŸtir. Özellikle maliyet ve gelir kaynağı olarak eyalet sisteminin temel özelliklerine ve önemine dikkat çekilmiÅŸtir. Mâli idare kapsamında yer alan mâli nitelikteki kurum ve magistralar (magistratus) ile Roma devlet hazinesi\\\′ne (aerarium) iliÅŸkin açıklamalarda bulunulmuÅŸtur.
İkinci bölümde, yine aynı dönemde devletin savunma, gü¬venlik, bayındırlık gibi hizmetlerin finansmanı için sağlanan ver¬gi çeşitleri ve diğer kamu gelirleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
Üçüncü bölümde, Roma Hukuku\\\′nda mültezimler (publi-cani) ve vergi toplama ÅŸirketlerinin (societas puhlicanorum veya vectigalis) tarihsel kökeni ve geliÅŸimine, tanımına, unsurlarına ve hükümlerine yer verilmiÅŸtir. Vergi toplama ÅŸirketlerinin toplum¬sal ve ekonomik koÅŸulların deÄŸiÅŸimi ile ortaya çıkan yeni ihti¬yaçlar doÄŸrultusunda, Roma Hukuku\\\′ndaki klasik ÅŸirket aktinin (societas) bir türü olarak ortaya çıkmış tipik bir Roma Hukuku kurumu niteliÄŸi üzerine açıklamalarda bulunulmuÅŸtur.
Ä°ncelememizin sonuç bölümünde ise Roma vergi sitemi¬nin genel bir deÄŸerlendirilmesi yapılarak, Romanın uygulamış olduÄŸu vergi politikalarının ve vergiye iliÅŸkin hukuki düzenle¬melerinin Cumhuriyet Dönemi\\\′nin siyasal, sosyal, askeri, mâli örgütlenmesi üzerindeki etkilerinin özetlenmesi amaçlanmıştır.
SUNUÅž 1
Geçerli hukuk düzenimizin yapı taşlarını oluşturan pek çok hukuk kuralının Roma hukukuna dayandığı sıklıkla tekrarlanır. Tesbit doğru olmakla birlikte bu hukuk kurallarının binlerce yıl önce Roma imparatorluğunda uygulanmış kurallar olduğunun kabulü, Roma hukuku araştırma ve çalışmalarının hukukçular için taşıdığı önemi açıklamaya yetmez.
İinsanın bilinçli olarak birarada yaşama iradesini ortaya koyup, toplu yaşamanın kurallarını belirlemeye başladığı ilk günden itibaren sosyal, ekonomik, siyasi, psikolojik, biyolojik ve daha pek çok nedene bağlı olarak kabul edilen kurallar değişim göstermiş ve bu değişim günümüze kadar devam etmiştir. Süre¬cin aynı nedenlerle devam etmesi de kaçınılmazdır.
Uygulanmakta olan hukuk kurallarının toplumsal düzeni ve adaleti sağlama temel amacına en uygun şekilde hizmet ede¬bilmesi ancak bu kuralların gerekçelerinin ve sonuçlarının doğru şekilde anlaşılabilmesiyle mümkündür ve geçmiş anlaşılmaksızın geleceğe yön verecek kuralların sağlıklı şekilde belirlenebilmesi de mümkün olamayacaktır.
Çalışmalarını yıllardan beri izlemekte olduÄŸum Duygu Özer SarıtaÅŸ\\\′ın Doktora Tezi olarak hazırlamış olduÄŸu \\\"Cumhu¬riyet Döneminde Roma Vergi Sistemi\\\" isimli eser, günümüzde ağırlıklı olarak Özel Hukuk alanında yapılmakta olan Roma Hukuku çalışmalarından farklı olarak Roma Kamu Hukukuna yöneliktir ve bu nedenle de alanındaki büyük eksikliÄŸin gideril¬mesine katkıda bulunacaktır.
Çalışma kapsamında incelenen Roma Cumhuriyet Dö¬neminde vergi, vergi toplamanın gerekçeleri, tahsil yöntemleri, tahsile yetkili kılınan kişi ve kurumlara ilişkin değerlendirmeler, bir yanıyla Roma İmparatorluğu ile iligili tarihi bilgileri sunar¬ken, bir yandan da bugün vergi hukukunda kabul edilen ilke ve yöntemlerin anlaşılabilmesine ve değerlendirilebilmesine de hizmet etmektedir.
Ãœniversitelerdeki Roma Hukuku eÄŸitiminin kaldırılmasına iliÅŸkin çabaların yoÄŸunlaÅŸtığı günlerde, özveri ve sabırla çalış¬malarını sürdürerek Roma Hukuku, Vergi Hukuku ve Tarih ile ilgilenen herkesin yararlanabileceÄŸi bir örnek eseri ortaya çıka¬ran meslekdaşım Duygu Özer SantaÅŸ\\\′ı Roma Hukuku yazınına katkısından ötürü yürekten kutlayarak teÅŸekkür ediyorum.
Prof. Dr.Diler Tamer Ä°stanbul, 15.09.2011
SUNUÅž 2
Roma Hukukunun, geçmiÅŸten günümüze kadar hukukla ilgilenenler, hukuk alanında çalışanlar ve hukuk eÄŸitimi veren kurumlar için taşıdığı önem tartışılamaz. Her ÅŸeyin deÄŸiÅŸmesi gibi hukuk anlayışında ve uygulamalarında da deÄŸiÅŸiklikler ol¬maktadır. Elbette bu deÄŸiÅŸikliklerin olumlu etki yapması, yeni ihtiyaçlara cevap verebilmesi beklenir. Bununla beraber geride kalmış hukuk sistemlerinin unutulması, artık gereksiz oldukla¬rının ve ilgilenmeye deÄŸer olmadıklarının düşünülmesi çok ya¬nıltıcı olur. Her alanda olduÄŸu gibi hukuk alanında da geçmiÅŸin iyi bilinmesi çok önemlidir. Fakültedeki öğrencilik yıllarından beri tanıdığım Duygu Özer SarıtaÅŸ, Roma Hukuku çalışmaya gönül vermiÅŸ genç bir akademisyendir. Doktora tezinde büyük bir cesaretle ve kuÅŸkusuz bu alanda uzman olan deÄŸerli hocala¬rının katkısıyla Roma Cumhuriyet Döneminde Vergi konusunu ele almıştır. Bu çabasının ilgi uyandıracağını ve bu alanda yeni akademik çalışmaları harekete geçireceÄŸini düşünüyorum. Ken¬disine destek olan deÄŸerli hocalarına teÅŸekkür ediyor ve Duygu Özer SarıtaÅŸ\\\′m baÅŸarılarının devamını diliyorum.
Prof. Dr. H. Nüvit Gerek
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ IX
SUNUÅž 1 XI
SUNUÅž 2 XIII
İÇİNDEKİLER XV
KISALTMALAR XIX
I. GÄ°RÄ°Åž 1
II. CUMHURİYET DÖNEMİ ROMA DEVLET
Ä°DARESÄ° 5
A. Genel Olarak 5
B. Ä°talya Ä°daresi 6
C. Eyalet Ä°daresi 9
1. Genel Olarak 9
2. Eyaletlerdeki Toplulukların Hukuki
Durumu 12
a. Özgür Şehirler 13
aa. Özgür ve Federe Şehirler 16
bb. Özgür ve Federe Olmayan Şehirler 19
b. Vergiye Tâbi Şehirler 20
D. Cumhuriyet Dönemi Malî İdaresi 23
1. Cumhuriyet Dönemi Roma Devlet Hazinesi 23
2. Cumhuriyet Dönemi Malî İdare Birimleri 31
a. Senatus 31
b. Consul 37
c. Ojıaestor 37
d. Censor 42
III. CUMHURİYET DÖNEMİ VERGİ
GELÄ°RLERÄ° 52
A. Tarihsel Süreçte Vergiler 52
B. Vergi Türleri 61
1. Roma Ordusunun Ä°aÅŸesini Temin Eden
Vergiler 61
a. Tributum 62
b. Stipendium 78
c. Leitourgia 81
2. Arazi Gelirleri 83
a. Öşür 84
b. OtlakResmi 86
3. DoÄŸal Kaynaklardan Elde Edilen Gelirler 89
a. Maden Vergisi 90
b. Tuz Vergisi 91
4. Liman Resmi 95
5. Azat Etme Vergisi 99
IV. CUMHURİYET DÖNEMİ VERGİ
TOPLAMA YÖNTEMİ: İLTİZAM SİSTEMİ 104
A. Tarihsel Süreç 104
1. Genel Olarak 104
2. Gracchus\\\′lar Dönemi Vergi Tahsildarları 114
3. Sulla\\\′dan Agustus\\\′a Vergi Tahsildarları 116
B. Roma Vergi Hukukunda Vergi Tahsildarları ve
Ortaklıkları 120
1. Kuruluşu ve Hukukî Satüsü 120
2. Yönetim ve Ortakları 127
3. Ortakların Sorumluluğu 132
C. Vergi Tahsildarları Ortaklıklarının Diğer
Faaliyet Alanları 136
1. Kamusal Hizmet veya Malzeme SaÄŸlama Ä°ÅŸi ... 137
a. Ordu İçin Mühimmat Sağlama İşi 138
b. Ä°nÅŸaat Faaliyetleri 139
2. Kamu Mallarının ve Arazilerinin İşletilmesi.... 141
V. SONUÇ 143
KAYNAKÇA 147
\\\"Cumhuriyet Dönemi Roma Vergi Sistemi\\\" adlı bu çalışma, Anadolu Ãœniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Ana Bilim Dalında, Aralık 2010\\\′da Prof. Dr. Nüvit Gerek, Prof. Dr. Diler Tamer, Prof. Dr. Özcan Uçkan, Prof. Dr. Erhan Türker ve Doç Dr. Havva ÇokyaÅŸar Karagöz\\\′den kurulu tez jürisi önünde doktora tezi olarak savunulmuÅŸ ve oybirliÄŸi ile baÅŸarılı bulun¬muÅŸtur. Kitap haline getirilirken genel olarak tezin aslına sadık kalınmış, sadece giriÅŸ bölümünde deÄŸiÅŸiklik yapılmıştır.
Akademik hayata baÅŸladığım günden beri yakınlığını, desteÄŸini esirgemeyen, bütün metni titizlikle gözden geçiren, yapıcı eleÅŸtileriyle bana yol gösteren fiilî tez danışmanım Prof. Dr. Diler Tamer\\\′e, bilgi ve tecrübelerinden her zaman faydalan¬dığım, tez danışmanlığımı üstlenen Prof. Dr. H. Nüvit Gerek\\\′e, yararlı önerileriyle, sorduÄŸu ardı arkası kesilmeyen sorularla, kâh kafamı bulandıran kâh netleÅŸtiren Doç. Dr. Havva Karagöz\\\′e ve ne zaman ihtiyacım olsa yardımını esirgemeyen Prof. Dr. Erkan Küçükgüngör\\\′e, tezin yazım sürecinde, desteÄŸini hep yanımda hissetiÄŸim arkadaşım Dr. Kasım AkbaÅŸ\\\′a, Yrd. Doç. Dr. Neval Okan\\\′a ve Yrd. Doç. Dr. Esra Yakut\\\′a, tezin son okuması ve dü¬zeltmeleri konusunda emeÄŸi geçen Prof. Dr. Mustafa Sekmene, onca iÅŸinin arasında yazdıklarımı okuma merakını gösteren, XII Levha Yayıncılık\\\′tan Erol Öz ile irtibata geçerek tezin kitaplaÅŸ-ması yönünde ilk adımı atan, Prof. Dr. Tevfik Özcan\\\′a, tezi en iyi ÅŸekilde bitireceÄŸim inancını kaybetmeyen ancak bitirdiÄŸimi görememesinin üzüntüsünü çektiÄŸim Doç Dr. Haluk Konuralpe, lojistik destekleri sayesinde kaynaklara ulaÅŸmamı saÄŸlayan Ana¬dolu Ãœniversitesi Kütüphane çalışanlarından Uzman Halime Yörü\\\′ye ve arkadaşım Burcu AÄŸar\\\′a, namıdiÄŸer pratikanne\\\′ye ve tabiî ki evdeki en büyük desteÄŸim Okay SarıtaÅŸa, onunla ilgilen¬memi sabırla bekleyen Çınar\\\′ıma, ve son olarak tezin basımını üstlenen On Ä°ki Levha Yayınevinin tüm çalışanlarına çok teÅŸek¬kür ederim.
Eskişehir Aralık 2011 Dr. Duygu Özer Sarıtaş
I. GÄ°RÄ°Åž
Roma Devleti\\\′nin doÄŸuÅŸu ve geliÅŸimi, siyasi, sosyal ve ekonomik etkenlerle sıkı bir iliÅŸki içerisinde olmuÅŸtur. Roma, küçük bir kent devleti iken, zamanla sınırlarını karada ve deniz¬de geniÅŸletmiÅŸ ve siyasal bünyesinin son aÅŸamasında Antik ÇaÄŸ Avrupası\\\′mn o zaman bilinen ülkelerinin hemen hepsini ege¬menliÄŸi altına almayı baÅŸarmış, bu ülkelerin siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel yaÅŸamlarında silinmeyen izler bırakmıştır. Roma Devleti askeri baÅŸarıları ve siyasal örgütlenmesi sayesinde ticari zenginlikleri bünyesinde toplamış; devlet idaresinde iyi iÅŸleyen bir maliyenin önemini kavramış ve buna uygun düzen¬lemeler yapmaya çalışmıştır. Roma Devleti\\\′nde mali konular her zaman ön planda olmuÅŸtur. Verginin meÅŸruluÄŸunu savunan Roma Devleti, geniÅŸ kapsamlı ve saÄŸlam vergi sistemi kurmuÅŸtur. BaÅŸlangıçta kendi istekleri doÄŸrultusunda ve bir görev bilinci ile devlete vergi veren Romalılar, zamanla verginin \\\′zora dayalı bir alım\\\′1 olma niteliÄŸi ile yüz yüze gelmiÅŸlerdir. Kendilerine yüklenen her türlü, bedensel, ayni ve mali yükümlülükleri vergi kapsamında ödemiÅŸlerdir.
Yürürlükteki vergi sistemininkoÅŸulları,tarihboyunca Roma Devleti\\\′nin deÄŸiÅŸiklik gösteren örgütlenme biçimi, toplumsal sınıfları, coÄŸrafi konumu, ekonomik iliÅŸki biçimleri, tarım ve ticaret hayatı gibi faktörler nedeniyle Romalılar için ağırlaÅŸtırmış veya hafifletmiÅŸtir. Bu nedenle Roma vergi sistemi belli ortak özellikler çerçevesinde yapılanmış olmakla beraber, birbirinden farklı özellikler gösteren siyasi dönemlerin toplum yapısı, devleti idare edenlerin nitelikleri, devletin idare ediliÅŸ biçimleri doÄŸrul¬tusunda önemli deÄŸiÅŸimler geçirmiÅŸtir.2
Romanın tarihsel dönemlerinin belirlenmesinde, kesin ve aksi iddia edilemeyecek bir düzenleme söz konusu deÄŸildir. Ancak genel kabul gören görüşe göre, Roma siyasi tarihi, eko¬nomik, toplumsal ve siyasal geliÅŸmelere paralel olarak Krallık, Cumhuriyet ve Ä°mparatorluk (principatus ve dominatus) olmak üzere üç ana döneme ayrılarak incelenmektedir. Ana karakteri bir tarım ekonomisi olan Roma iktisat tarihi ise siyasi tarihine paralel olarak ilkel tarım ekonomisinin egemen olduÄŸu Krallık Dönemi, Cumhuriyet Dönemi\\\′nin fetih politikasına paralel ola¬rak geliÅŸen liberal ekonomi ve liberal ekonominin emperyalizme dönüştüğü imparatorluk dönemi olmak üzere üç ana baÅŸlık al¬tında toplanabilir.
Kamu gelirlerinin en büyük bölümünü oluÅŸturan vergi ge¬lirleri ile vergilendirme üzerine çalışılan \\\"Cumhuriyet Dönemi Roma Vergi Sistemi\\\" adlı bu tezin konusu ise zaman ve içerik açısından, M.Ö. 509 civarında, Etrüsk kökenli son Roma kralı Lucius Tarquinius Superbus\\\′un (kibirli Tarquinius) tahtan indirilmesiyle baÅŸlamış olan ve Roma ÅŸehir devletinin (civitas), tamamıyla kendine özgü bir toplumsal-siyasal örgütlenme biçi¬mine kavuÅŸmuÅŸ olduÄŸu Cumhuriyet Dönemi (M.Ö. 509- M.Ö. 27) ile sınırlandırılmıştır. Bu dönemde modern devletlerin özelliklerini taşımamakla beraber, Roma toplumunun içindeki en üst siyasi otorite ile donatılmış kurum olan devletin örgüt¬lenmesinde, iktisadi, idari, siyasi ve sosyal iliÅŸkiler önemli rol oynamıştır. Özellikle Roma Devleti\\\′nin idaresi, mâli ihtiyaçlar doÄŸrultusunda ÅŸekillenmiÅŸ; devletin hukuki ve siyasi faaliyet¬leri mâli yapı temelinde gerçekleÅŸmiÅŸ; idarenin baÅŸlıca görevi devletin çeÅŸitli giriÅŸimleri ve giderleri için düzenli mâli kaynak saÄŸlamak olmuÅŸtur. Bu nedenle Roma Devleti yüklendiÄŸi mâli fonksiyonlar ve bu fonksiyonların gerçekleÅŸtirilebilmesi için çeÅŸitli mâli araçlar geliÅŸtirmek ve bu araçların iÅŸleyiÅŸlerini daha ayrıntılı düzenlemek zorunda kalmıştır. Her devlette olduÄŸu gibi Roma Devleti\\\′nde temel finansman aracı olarak gelir kaynakları¬nın önemli bir kısmını vergiler oluÅŸturmuÅŸtur. Roma Devleti\\\′nin vergiye dayalı mâli yapısı ve hukukunun daha açık ve anlaşılabilir olarak kavranabilmesi, kuruluÅŸundan Cumhuriyet Dönemi\\\′nin sonuna kadar geçen süreçteki Roma Devleti\\\′nin, siyasî, iktisadî, sosyal ve idari yapısındaki deÄŸiÅŸme ve geliÅŸmelere paralel olarak incelenebilmesine ve özellikle siyasi teÅŸkilatına ve sosyal ÅŸartla¬rını etkileyen iktisadi koÅŸullarının ortaya konulmasına baÄŸlıdır. Çünkü verginin ortaya çıkışı, oluÅŸumu, türleri bu dönemin, sosyal, siyasal ve iktisadi koÅŸullarından bağımsız gerçekleÅŸme¬miÅŸtir. Bu nedenle maliye ve hukuk alanlarındaki geliÅŸmeler tarihi olaylara baÄŸlanmaya ve tarihi olaylar ile olan yakın iliÅŸkisi gösterilmeye çalışılmıştır. Ancak verginin ortaya çıkış sebepleri, amacı ve vergi türleri, sadece Cumhuriyet Dönemi\\\′nin sosyal ve ekonomik iliÅŸkilerinin genel hatları çerçevesinde kalınarak incelenmiÅŸtir. Ä°ncelenen dönemin vergi gelirlerine iliÅŸkin güncel kaynakların aracılığıyla ulaşılan antik çaÄŸ yazarlarının eserlerin¬deki dağınık bilgilerler, Roma mâli idaresinin teÅŸkilat yapısı ve faaliyetleri göz önünde bulundurularak, bir sistem içinde bir araya toplanmaya çalışılmıştır. Bu baÄŸlamda çalışma konusunun birçok hukuk disiplini ile baÄŸlantılı olması ve verginin sosyal, siyasal ve ekonomik olmak üzere çeÅŸitli yönlerinin ele alınması gerekliliÄŸi incelemeyi zorlaÅŸtıran bir husus olmuÅŸtur.
Çalışmamızın birinci bölümünde, Roma Devleti\\\′nin ilk imparatorluÄŸa (principatus) kadar olan dönemdeki genel ve mâli idaresinin temel kurumları, devletin siyasi ve ekonomik yapısı ile birlikte bir bütün halinde ele alınmıştır. Devletin idari yapılan¬ması çeÅŸitli alt baÅŸlıklar halinde incelenmiÅŸtir. Özellikle maliyet ve gelir kaynağı olarak eyalet sisteminin temel özelliklerine ve önemine dikkat çekilmiÅŸtir. Mâli idare kapsamında yer alan mâli nitelikteki kurum ve magistralar (magistratus) ile Roma devlet hazinesi\\\′ne (aerarium) iliÅŸkin açıklamalarda bulunulmuÅŸtur.
İkinci bölümde, yine aynı dönemde devletin savunma, gü¬venlik, bayındırlık gibi hizmetlerin finansmanı için sağlanan ver¬gi çeşitleri ve diğer kamu gelirleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
Üçüncü bölümde, Roma Hukuku\\\′nda mültezimler (publi-cani) ve vergi toplama ÅŸirketlerinin (societas puhlicanorum veya vectigalis) tarihsel kökeni ve geliÅŸimine, tanımına, unsurlarına ve hükümlerine yer verilmiÅŸtir. Vergi toplama ÅŸirketlerinin toplum¬sal ve ekonomik koÅŸulların deÄŸiÅŸimi ile ortaya çıkan yeni ihti¬yaçlar doÄŸrultusunda, Roma Hukuku\\\′ndaki klasik ÅŸirket aktinin (societas) bir türü olarak ortaya çıkmış tipik bir Roma Hukuku kurumu niteliÄŸi üzerine açıklamalarda bulunulmuÅŸtur.
Ä°ncelememizin sonuç bölümünde ise Roma vergi sitemi¬nin genel bir deÄŸerlendirilmesi yapılarak, Romanın uygulamış olduÄŸu vergi politikalarının ve vergiye iliÅŸkin hukuki düzenle¬melerinin Cumhuriyet Dönemi\\\′nin siyasal, sosyal, askeri, mâli örgütlenmesi üzerindeki etkilerinin özetlenmesi amaçlanmıştır.
SUNUÅž 1
Geçerli hukuk düzenimizin yapı taşlarını oluşturan pek çok hukuk kuralının Roma hukukuna dayandığı sıklıkla tekrarlanır. Tesbit doğru olmakla birlikte bu hukuk kurallarının binlerce yıl önce Roma imparatorluğunda uygulanmış kurallar olduğunun kabulü, Roma hukuku araştırma ve çalışmalarının hukukçular için taşıdığı önemi açıklamaya yetmez.
İinsanın bilinçli olarak birarada yaşama iradesini ortaya koyup, toplu yaşamanın kurallarını belirlemeye başladığı ilk günden itibaren sosyal, ekonomik, siyasi, psikolojik, biyolojik ve daha pek çok nedene bağlı olarak kabul edilen kurallar değişim göstermiş ve bu değişim günümüze kadar devam etmiştir. Süre¬cin aynı nedenlerle devam etmesi de kaçınılmazdır.
Uygulanmakta olan hukuk kurallarının toplumsal düzeni ve adaleti sağlama temel amacına en uygun şekilde hizmet ede¬bilmesi ancak bu kuralların gerekçelerinin ve sonuçlarının doğru şekilde anlaşılabilmesiyle mümkündür ve geçmiş anlaşılmaksızın geleceğe yön verecek kuralların sağlıklı şekilde belirlenebilmesi de mümkün olamayacaktır.
Çalışmalarını yıllardan beri izlemekte olduÄŸum Duygu Özer SarıtaÅŸ\\\′ın Doktora Tezi olarak hazırlamış olduÄŸu \\\"Cumhu¬riyet Döneminde Roma Vergi Sistemi\\\" isimli eser, günümüzde ağırlıklı olarak Özel Hukuk alanında yapılmakta olan Roma Hukuku çalışmalarından farklı olarak Roma Kamu Hukukuna yöneliktir ve bu nedenle de alanındaki büyük eksikliÄŸin gideril¬mesine katkıda bulunacaktır.
Çalışma kapsamında incelenen Roma Cumhuriyet Dö¬neminde vergi, vergi toplamanın gerekçeleri, tahsil yöntemleri, tahsile yetkili kılınan kişi ve kurumlara ilişkin değerlendirmeler, bir yanıyla Roma İmparatorluğu ile iligili tarihi bilgileri sunar¬ken, bir yandan da bugün vergi hukukunda kabul edilen ilke ve yöntemlerin anlaşılabilmesine ve değerlendirilebilmesine de hizmet etmektedir.
Ãœniversitelerdeki Roma Hukuku eÄŸitiminin kaldırılmasına iliÅŸkin çabaların yoÄŸunlaÅŸtığı günlerde, özveri ve sabırla çalış¬malarını sürdürerek Roma Hukuku, Vergi Hukuku ve Tarih ile ilgilenen herkesin yararlanabileceÄŸi bir örnek eseri ortaya çıka¬ran meslekdaşım Duygu Özer SantaÅŸ\\\′ı Roma Hukuku yazınına katkısından ötürü yürekten kutlayarak teÅŸekkür ediyorum.
Prof. Dr.Diler Tamer Ä°stanbul, 15.09.2011
SUNUÅž 2
Roma Hukukunun, geçmiÅŸten günümüze kadar hukukla ilgilenenler, hukuk alanında çalışanlar ve hukuk eÄŸitimi veren kurumlar için taşıdığı önem tartışılamaz. Her ÅŸeyin deÄŸiÅŸmesi gibi hukuk anlayışında ve uygulamalarında da deÄŸiÅŸiklikler ol¬maktadır. Elbette bu deÄŸiÅŸikliklerin olumlu etki yapması, yeni ihtiyaçlara cevap verebilmesi beklenir. Bununla beraber geride kalmış hukuk sistemlerinin unutulması, artık gereksiz oldukla¬rının ve ilgilenmeye deÄŸer olmadıklarının düşünülmesi çok ya¬nıltıcı olur. Her alanda olduÄŸu gibi hukuk alanında da geçmiÅŸin iyi bilinmesi çok önemlidir. Fakültedeki öğrencilik yıllarından beri tanıdığım Duygu Özer SarıtaÅŸ, Roma Hukuku çalışmaya gönül vermiÅŸ genç bir akademisyendir. Doktora tezinde büyük bir cesaretle ve kuÅŸkusuz bu alanda uzman olan deÄŸerli hocala¬rının katkısıyla Roma Cumhuriyet Döneminde Vergi konusunu ele almıştır. Bu çabasının ilgi uyandıracağını ve bu alanda yeni akademik çalışmaları harekete geçireceÄŸini düşünüyorum. Ken¬disine destek olan deÄŸerli hocalarına teÅŸekkür ediyor ve Duygu Özer SarıtaÅŸ\\\′m baÅŸarılarının devamını diliyorum.
Prof. Dr. H. Nüvit Gerek
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ IX
SUNUÅž 1 XI
SUNUÅž 2 XIII
İÇİNDEKİLER XV
KISALTMALAR XIX
I. GÄ°RÄ°Åž 1
II. CUMHURİYET DÖNEMİ ROMA DEVLET
Ä°DARESÄ° 5
A. Genel Olarak 5
B. Ä°talya Ä°daresi 6
C. Eyalet Ä°daresi 9
1. Genel Olarak 9
2. Eyaletlerdeki Toplulukların Hukuki
Durumu 12
a. Özgür Şehirler 13
aa. Özgür ve Federe Şehirler 16
bb. Özgür ve Federe Olmayan Şehirler 19
b. Vergiye Tâbi Şehirler 20
D. Cumhuriyet Dönemi Malî İdaresi 23
1. Cumhuriyet Dönemi Roma Devlet Hazinesi 23
2. Cumhuriyet Dönemi Malî İdare Birimleri 31
a. Senatus 31
b. Consul 37
c. Ojıaestor 37
d. Censor 42
III. CUMHURİYET DÖNEMİ VERGİ
GELÄ°RLERÄ° 52
A. Tarihsel Süreçte Vergiler 52
B. Vergi Türleri 61
1. Roma Ordusunun Ä°aÅŸesini Temin Eden
Vergiler 61
a. Tributum 62
b. Stipendium 78
c. Leitourgia 81
2. Arazi Gelirleri 83
a. Öşür 84
b. OtlakResmi 86
3. DoÄŸal Kaynaklardan Elde Edilen Gelirler 89
a. Maden Vergisi 90
b. Tuz Vergisi 91
4. Liman Resmi 95
5. Azat Etme Vergisi 99
IV. CUMHURİYET DÖNEMİ VERGİ
TOPLAMA YÖNTEMİ: İLTİZAM SİSTEMİ 104
A. Tarihsel Süreç 104
1. Genel Olarak 104
2. Gracchus\\\′lar Dönemi Vergi Tahsildarları 114
3. Sulla\\\′dan Agustus\\\′a Vergi Tahsildarları 116
B. Roma Vergi Hukukunda Vergi Tahsildarları ve
Ortaklıkları 120
1. Kuruluşu ve Hukukî Satüsü 120
2. Yönetim ve Ortakları 127
3. Ortakların Sorumluluğu 132
C. Vergi Tahsildarları Ortaklıklarının Diğer
Faaliyet Alanları 136
1. Kamusal Hizmet veya Malzeme SaÄŸlama Ä°ÅŸi ... 137
a. Ordu İçin Mühimmat Sağlama İşi 138
b. Ä°nÅŸaat Faaliyetleri 139
2. Kamu Mallarının ve Arazilerinin İşletilmesi.... 141
V. SONUÇ 143
KAYNAKÇA 147
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı