Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Çocuk İşçilerin Korunması
Çocuk İşçilerin Korunması
Barış ŞAHİN
Sayfa Sayısı
:
231
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2010
ISBN NO
:
9789754645583
150,00
TL GİRİŞ Çalışan çocuklar son yıllarda gelişen tüm ülkelerde olduğu gibi, Türkiye′de de ciddi bir sosyal sorun olarak gündeme gelmektedir.1 Uluslararası Çalışma Örgütü′nün dünya genelinde ve Türkiye′de ise Türkiye İstatistik Kurumu ile birlikte gerçekleştirmiş olduğu çalışmalar sorunun uzun yıllar boyunca devam edeceğini göstermektedir. Bu durum ise Rönesans ile gerçek kimliklerini kazanmış olan çocukların, Sanayi Devrimi ile yitirdikleri bu kimliklerini belli bir süre daha elde ede edemeyecekleri anlamı taşımaktadır. Çalışan çocuklar sorununun kökeninde ekonomik, kültürel, ailesel ve eğitsel gibi birçok neden yatmaktadır. Bu nedenle sorunun çözümünde en önemli görev başta hükümetlere düşmekteyse de hükümet dışı kuruluşlara ve özellikle de bu kuruluşlar arasında yer alan sendikalara da önemli görevler düşmektedir. Sorunun çözümünde rol oynayan katılımcı sayısı ne kadar yüksek olursa sorunun çözümünde de başarı yakalama şansı da o derece yüksek olacaktır. Çalışan çocuklar sorunu çok kapsamlı bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma kavramının içine bağımlı ve bağımsız şekilde tüm çalışanların girdiği göz önünde bulundurulduğunda, sorunun hem işçi niteliğindeki çocukları hem de kendi hesabına çalışan çocukları ilgilendirdiği görülecektir. Bu derece geniş kapsamlı bir sorun ise bağımlı çalışma ilişkilerini konu alan İş Hukuku′nun yanı sıra, diğer hukuk dallarını ve hatta çocuklarla ilgili diğer bilimleri göz önünde bulundurmayı gerektiren bir çalışma yapılmasını zorunlu kılar. Ancak böylesine bir çalışmanın ise ucu açık ve birbirinden kopuk bir yapı taşıyacağı ileri sürülebilir. Bu nedenle çalışma yapılan konunun sınırlandırılması bir gereklilik arz etmektedir. Hazırlanan bu çalışma, çalışan çocuklar kavramı içerisinde yer a-lan ve bir işveren nezdinde, iş akdine dayanarak çalışan çocukları ele almaktadır. Çalışmada, öncelikle çocuk kavramına yer verilmiş ve bu kavramdan yola çıkılarak çocuk işçiliğinin anlamı ile bu işçilerin genç işçilerden farkı elden geldiğince açıklanmaya çalışılmıştır. Kavramların açıklanmasından sonra ise çocuk işçiliğinin ortaya çıkmasına ve günümüzde de varlığını sürdürmesine yol açan nedenlere yer verilmiş,sonrasında ise bu nedenlerin ortadan kaldırılması için sorunla alakalı kurum ve kişiler tarafından yapılanlar ve yapılabilecekler belirtilmeye çalışılmıştır. Çocuk işçilik sorununa karşı ulusal ve uluslararası platformda verilen mücadelenin başını asgari çalışma yaşının, çocuklara uygun işlerin, özel çalışma koşullan ile birlikte sağlık ve güvenlik önlemlerinin hüküm altına alındığı kanunlar ve diğer hukuki düzenlemeler çekmektedir. Bu nedenle çocuk işçilerle ilgili olan uluslararası ve ulusal düzenlemelere çalışmada geniş yer verilmiştir. Kuşkusuz çocuk işçilere ilişkin olarak öngörülen bu düzenlemeler, çocuk işçilerin haklarını da ortaya koyduğundan, iş denetimi ile birlikte işverenin borçları ve yaptırımlar konusu da çalışmada açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın son bölümü ise değerlendirmeler ve sonuç kısmına ayrılmıştır. Bu bölümde çalışmanın genelinden elde edilen sonuçlarla birlikte, Türkiye′de çocuk işçilik sorunun çözümünde ve özellikle çocuk işçilere ilişkin mevzuatta atılması gerektiği düşünülen adımlara yer verilmiştir. SUNUŞ İşçilerin sağlık ve güvenliği, çalışma yaşamında hukuksal korumaya gerek görülen ilk alandır. Zira yaşamak en kutsal haktır ve üretim için de, gelir elde etmek için de önce yaşamak gereklidir. O sebeple iş sağlığı ve güvenliği, iş hukukunda çok ayn bir alan olarak görülmüştür. Onun bu özel yapısında, multidisipliner olmasının katkısı da büyüktür. Zira konu, hukukçular kadar mühendisleri ve hekimleri de ilgilendirmektedir. Her üç disiplin de konuya büyük katkı sağlamakta ve nihayetinde insan yaşamını korumaya çalışmaktadır. Bu tarihsel derinliğine rağmen iş sağlığı ve güvenliği, son yıllara kadar Türkiye′de yeterince ciddiye alınmamıştır. Konu genelde insan sağlığını koruyan boyutu ile değil, tazmin edici yanı ile tanınmıştır. O sebeple işverenlerin konuya ilgisi olası tazminatı küçültebilmeye yönelik olarak, işçile-rinki ise aynı tazminatı artırmaya yönelik olarak derinleşmiştir. İşyerlerinde yaşanacak sorunların kaynakta engellenmesinin, ortaya çıkan zararı tazminden çok daha düşük maliyetli olacağı düşünülmemiştir. Bu bakış açısına neden olan en temel etkenin, işçi ve işveren tarafın her ikisinde de görülen ′benim işyerimde kaza olmaz′ yaklaşımı olduğunu söylemeliyiz. Bu bakış açısı, işyerlerinin çoğunda iş sağlığı ve güvenliği harcamalarının sadece bir masraf kalemi olarak görülmesine neden olmaktadır. Oysa gerçek bundan çok farklıdır. Bu alanda bir kez yapılacak yatırımlar, kısa vadede masraf olarak değerlendirilebilse de uzun vadede sağlıklı, sürdürülebilir üretim süreçleri ve kesintisiz üretim ile işletmelerin ekonomik durumuna önemli katkı sağlayacaktır. Nitekim gelişmiş bir çok ülkede güvenli ve kesintisiz üretim, bir kalite unsurudur. İşletmenin kurumsallaştığını gösterir bir nitelik olarak kabul edilmektedir. O sebeple işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği koşullan mutlak surette hayata geçirilmeli ve devamlılığı sağlanmalıdır. Son yıllarda Türkiye′de iş sağlığı ve güvenliği alanında çok önemli yenilikler yapılmaktadır. Avrupa Birliğine uyum süreci bağlamında mili mevzuat yenilenmekte ve AB standartlarına uygun, sağlıklı ve güvenli işyerlerinin oluşturulması için çaba sarf edilmektedir. Bu çabaların bir kısmının başarılı olacağını söyleyebilmek mümkün ise de diğer kısmı için aynı iyimserliğe sahip olmak güçtür. Bu alanda ülkemizde karşılaşılan en ciddi sorun, bilinçlenme eksikliğidir. İşçiler ve işverenlerin büyük çoğunluğu, iş sağlığı ve güvenliğinin neye hizmet ettiğini istenen düzeyde algılayamamıştır. İş sağlığı ve güvenliği alanındaki bu bilinç eksikliği, konunun yaşama geçirilmesini yavaşlattığı gibi bu yönde yapılması gereken çalışmalara da menfî etki etmektedir. Nitekim, multidisipliner yapısına, zengin içeriğine rağmen iş sağlığı ve güvenliği alanında yapılan çalışma sayısı çok azdır. Bu alanda yürütülen proje, düzenlenen sempozyum ve yapılan yayın sayısı diğer alanların çok gerisindedir. Oysa konu, iş hukukunu, borçlar hukukunu, anayasa hukukunu, ceza hukukunu, idare hukukunu ve sosyal güvenlik hukukunu doğrudan ilgilendiren, sorumluluk hukuku bağlamında çok ciddi çalışmalara imkân tanıyan, milli mevzuatla bağlı kalma ihtiyacı olmayan, uluslararası çok sayıda kuruluş tarafından ele alınan ve yayın yapılan çok geniş bir içeriğe sahiptir. Buna bir de daha ziyade tıp ve mühendislik bilimlerinin ilgilendiği, iş sağlığı ve güvenliğinin önleyici kısmı eklenirse, çalışma alanının ne denli genişleyeceği daha da iyi anlaşılacaktır. Gerçekten de iş sağlığı ve güvenliği, üç ayrı disiplinde aynı adla çalışmaya imkân veren ender konulardan biridir. İşte tüm bu sebeplerle anabilim dalımız, yıllar önce hocamız Prof. Dr. Sarper Süzek′in başlattığı bir geleneğin devamı olarak, iş sağlığı ve güvenliği alanındaki çalışmaları teşvik etmektedir. Aynı geleneğin ürünü olarak bu konuda yüksek lisans ve doktora dersleri açmaya, seminer ya da tez çalışmaları yaptırmaya devam ediyoruz. Bu anlayış doğrultusunda önerimiz üzerine Barış Şahin, "Çocuk İşçilerin Korunması" konusunu tez konusu olarak incelemeyi kabul etmiştir. İş sağlığı ve güvenliği alanındaki sorunlardan etkilenenler arasında çocukların da olması, onun bu karan vermesini kolaylaştırmıştır. Gerçekten de Dünya′da iş sağlığı ve güvenliği bağlamında çocukların ele alındığı çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Çoğunluğu yayın niteliğinde olan bu çahşmalann bazılan da çalışma yaşamında yer alan çocuklan korumaya yönelik projelerdir ki bunlardan biri de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde ülkemizde yürütülmüştür. Bunlar, konunun bir tez çalışmasında incelenmesinin ne kadar yararlı olacağını göstermeye yetmektedir. Barış Şahin yüksek lisans düzeyinde böyle bir konuyu incele cesaretini göstermiş, gerek Türkiye′de gerek yurt dışında konuyla ilgili bilgisini artırarak tezini başarıyla tamamlamıştır. Şahin′in kitaba dönüştürülen tez çalışması, çocuk işçiliği ve çocuk işçilerin korunması konusunda önemli tespit ve değerlendirmeler içermektedir. Bu yanı ile bilimsel bir çalışma niteliği taşımaktadır. Ancak bana göre Şahin′in bu çalışmasının asıl başarısı, her geçen gün artan çocuk işçiliğine dikkat çekecek olması ve bu alanda yapılacak yeni çalışmaları özendirmesi olacaktır. Haziran 2010 Levent AKIN ÖNSÖZ İş sözleşmesinin işçi ve işveren arasında kişisel ilişki kuran niteliği işverenlere, işçinin kişiliğini koruma, onun kişilik haklarına saygı gösterme yükümlülüğü yükler. Öğretide işverenin işçiyi gözetme (koruma) borcu olarak adlandırılan bu yükümlülük gereğince işveren, işçinin yaşamını, sağlığını, bedensel ve ruhsal bütünlüğünü, şeref ve haysiyetini, kişisel ve mesleki saygınlığını, özel yaşam alanını, ahlaki değerlerini, düşünce ve sendikal örgütlenme özgürlüğü başta olmak üzere özgürlüğünü korumakla yükümlüdür. İşverenlerin çocuk işçiler ile akdetmiş oldukları iş sözleşmelerinde ise işverenlerin anılan borcu, çocuk işçilerin fiziksel ve zihinsel açıdan gelişim içerisinde bulunmaları, eğitim ve öğretim çağında yer almaları, işyerindeki tehlikeler konusunda yeterince bilinç ve deneyime sahip olmamaları gibi nedenlerle büyük önem arz etmektedir. Zamanlarının büyük bölümünü eğitim ve öğretimleri ile aileleri ve arkadaşlarıyla olan sosyal ilişkilerine ayıran yaşıtlarının aksine çocuk işçiler, toplumun gelişim yükünü işverenlere bağımlı şekilde küçük omuzlarına yüklemişlerdir. Bu nedenle çocuk işçilerin korunması başta işverenlere yüklenen bir yükümlülük olmakla birlikte, özellikle devlete, sendikalara, sivil toplum kuruluşlarına ve üniversitelere de bu alanda önemli görevler düşmektedir. Değerli hocam ve tez danışmanım Doç. Dr. Levent Akın′ın önerisi üzerine hazırlanan bu çalışmada, çalışma hayatında yer alan çocuk işçilerin içinde bulunduğu koşullar istatistiksel verilerle değerlendirilmiş ve konuya ilişkin uluslararası alanda ve ülkemizde yürütülen çalışmalara elden geldiğince yer verilmiştir. Çocuk işçilerin korunmasına yönelik yürütülen her türlü iyiniyetli çalışmanın yanında, kanımızca bu konuyu sağlıklı ve kalıcı bir şekilde çözüme kavuşturacak olan temel etkeni hukuki düzenlemeler oluşturmaktadır. Bu nedenle çalışmamızda, konuyla ilgili ulusal ve uluslararası düzenlemelere de geniş ölçüde yer verilmiştir. Kuşkusuz bir hukuki düzenlemeyi kâğıt üzerinde kalmaktan kurtararak, günlük hayatta uygulanmasını sağlayan etkili denetim ve yaptırımlar konusu da ayrıntılı şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Eserin temelinde yer alan ve ′Çocuk İşçilerin Korunması′ başlığı altında hazırlanan tez çalışması, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı′nın değerli üyeleri Prof. Dr. Sarper Süzek, Doç. Dr. Levent Akın ile Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı′nın değerli üyesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Şuğle′den oluşan jüri karşısında savunulmuş ve jüri tarafındanyapılan değerlendirme sonucunda söz konusu çalışma oybirliği ile başanlı kabul edilmiştir. Uzun ve yorucu bir süreç sonucunda bu eserin ortaya çıkması birçok kimsenin değerli katkılarıyla mümkün olmuştur. Öncelikle ′Çocuk İşçilerin Korunması′ konusunu önererek, bu güzel alanda çalışma yapmamı sağlayan ve bu süreç boyunca da yolumu aydınlatan eleştirileri ile eseri tamamlamamda bana yardımcı olan değerli hocam Doç. Dr. Levent Akın′a, yanlarında yüksek lisans ve doktora yapma olanağı tanıyarak, beni bu günlere hazırlayan başta değerli hocam Prof. Dr. Sarper Süzek olmak üzere, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı üyesi değerli hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim. Yanında çalıştığım süre boyunca beni akademik çalışma yapma konusunda teşvik eden ve bu konuda bana her türlü desteği gösteren Av. İlyas Zeybek′e, çalışmadaki yabancı kaynaklara ulaşmamı sağlayarak, konunun uluslararası boyutunu ele almamı sağlayan Deniz Bozdağ ve Gizem Bozdağ′a, çalışmanın tashihini benimle paylaşan değerli arkadaşım Alperen Ertürk′e gönülden teşekkür ederim. Tez çalışmam süresince yanımda olan ve emekleri ile bu yorucu süreci hatırlaması zevkli bir anıya dönüştüren sevgili anne ve babama, her türlü desteklerini hayatım boyunca yanımda hissettiğim sevgili ağabey ve ablalarıma minnettar olduğumu bu vesileyle bir kez daha belirtmek isterim. Kitabın yayınlanmasında emeği geçen Yetkin Yayınevi personeli ve sahipleri Y.Ziya GÜLKÖK ve Muharrem BAŞERe teşekkür ederim. Ankara, 2010 Barış ŞAHİN İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 11 KISALTMALAR 17 GİRİŞ 19 § I. ÇOCUK KAVRAMI VE ÇOCUK İŞÇİ 21 1. Çocuk Kavramı 21 2. Çocuk İşçi Kavramı 24 A. Çocuk İşçiliğin Tanımı ve Kapsamı 24 B. Sanayi Devrimi ve Çocuk İşçiliği 26 C. Çocuk İşçi Çalışan Çocuk Ayrımı 28 D. Çocuk İşçi Genç İşçi Ayrımı 31 § II. ÇALIŞMA HAYATI VE ÇOCUK 33 1. Genel Olarak 33 2. Çocuk Emeğinin Sektörel Yapısı 34 3. Çalışma Hayatında Zararlı İş Zararlı Olmayan İş Ayrımı 36 4. Zararlı Çalışmanın Çocuk İşçi Üzerindeki Etkileri 38 A. Genel Olarak 38 B. Fiziki Gelişim Üzerindeki Etkisi 39 C. Zihinsel Gelişim Üzerindeki Etkisi 41 D. Sosyal Gelişim Üzerindeki Etkisi 43 E. Psikolojik Gelişim Üzerindeki Etkisi 44 F. Ahlaki Gelişim Üzerindeki Etkisi 45 5. Çocukları Çalışmaya İten Nedenler 47 A. Ailesel Nedenler 47 a. Yoksulluk 47 b. Ailenin Eğitim Durumu 49 c. Göçe Bağlı Nedenler 51 B. Toplumsal Nedenler 52 C. Çocuk İşgücüne Olan Talep 53 D. Eğitime Bağlı Nedenler 54 E. Yetersiz Mevzuat ve Denetim Eksikliği 57 § III. DÜNYADA VE TÜRKİYE′DE ÇOCUK İŞÇİLİK SORUNU 60 1. Genel Olarak 60 2. Uluslararası Çalışma Örgütü′nün Çocuk İşçilik Sorununa Yaklaşımı 62 3. Diğer Ülkeler Tarafından Çocuk İşçilik Sorununa Karşı Verilen Mücadeleler 63 4. Çocuk İşçilik Sorununa Karşı İzlenen Devlet Politikalarının Taşıması Gereken Özellikler 64 5. Türkiye′de Çocuk İşgücü Durumu 66 § IV. ÇOCUK İŞÇİLİĞİ İLE MÜCADELE 71 1. Türkiye′de Çocuk İşçilik Sorununa Karşı İzlenen Politikalar...71 A. Uluslararası Çalışma Örgütü - Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Programı (IPEC) 71 B. En Kötü Biçimlerdeki Çocuk Çalışmasının Ortadan Kaldırılmasına Yönelik Program ve Projeler 73 2. Eğitimin Çocuk İşçiliğini Önlemedeki Rolü 74 3. Hükümet Çalışmaları 76 4. Etkili Çocuk İşçi Mevzuatı 78 5. Etkili İş Denetimi 32 6. Sosyal Güvenlik Sistemi ve Yoksullukla Mücadele Programları 37 7. İşveren ve İşçi Örgütlerinin Faaliyetleri 89 8. Üniversite ve Gönüllü Kuruluşlann Faaliyetleri 93 9. Teknolojik Gelişmenin Etkisi 94 § V. ÇOCUK İŞÇİLERLE İLGİLİ DÜZENLEMELER 95 1. Uluslararası Düzenlemeler 95 A. Milletler Cemiyeti ve Birleşmiş Milletler Düzenlemeleri. 95 a. Cenevre Çocuk Hakları Bildirgesi 95 b. Birleşmiş Milletler Kölelik, Kölelik Ticareti ve Köleliğe Benzer Uygulama ve Geleneklerin Ortadan Kaldırılmasına Dair Ek Sözleşme 95 c. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi ve Çocuk Hakları Sözleşmesi 96 d. Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi 99 B. Avrupa Konseyi Düzenlemesi (Avrupa Sosyal Şartı) 104 C. Avrupa Birliği Düzenlemeleri 108 a. Avrupa Birliği Topluluk Çalışanlarının Temel Sosyal Haklan Şartı 108 b. 94/33/EC Sayılı Gençlerin İşyerinde Korunmasına İlişkin Yönerge 108 c. Avrupa Birliği Komisyonu 2000/581/EC Sayılı Tavsiye Kararı 112 d. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı 112 D. Uluslararası Çalışma Örgütü Düzenlemeleri 116 a. Genel Olarak 116 b. İstihdama Kabulde Asgari Yaşa İlişkin 138 Sayılı Sözleşme 118 c. Asgari Çalışma Yaşma İlişkin 146 Sayılı Tavsiye Kararı 120 d. Temel Çalışma İlke ve Haklan Deklarasyonu 122 e. En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin 182 Sayılı Acil Eylem Sözleşmesi 123 f. En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğine İlişkin 190 Sayılı Tavsiye Kararı 125 2. Ulusal Düzenlemeler 127 A. Anayasa′da Çalışan Çocukların Durumu 127 B. İş Kanunlanndaki Durum 130 a. 4857 Sayılı İş Kanunu′nda Çocuk İşçiler İçin Öngörülen Düzenlemeler 130 aa. Genel Olarak 130 bb. Çocuk İşçilere İlişkin Özel Düzenlemelerin Yer Aldığı Başlıca Yönetmelikler 136 aaa. Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (Çocuk ve Genç İşçi Yönetmeliği) 136 bbb. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği 149 ccc. Diğer Yönetmelikler 152 b. 854 Sayılı Deniz İş Kanunu 154 c. 5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun (Basın İş Kanunu) 159 C. Diğer Kanunlardaki Durum 160 a. Genel Olarak 160 b. Borçlar Kanunu 161 c. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 167 d. Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu 169 e. İlköğretim ve Eğitim Kanunu 169 § VI. ÇOCUK İŞÇİNİN HAKLARI 171 1. Asgari Çalışma Yaşı Bakımından Korunma Hakkı 171 2. Kişisel Özelliklerine Uygun İşe Yerleştirilme Hakkı 172 3. Çalışma Koşullarının Özel Olarak Düzenlenmesi Hakkı 173 A. Çalışma Süreleri 173 B. Dinlenme Süreleri 175 C. Sağlık ve Güvenliklerinin Korunması 176 a. Genel Olarak 176 b. İşverenler Tarafından Çocuk İşçilere Yönelik Risk Değerlendirmesi Yapılması 182 c. Çocuk İşçilerin İşe Giriş ve Devamlarında Sağlık Kontrolünden Geçirilmesi 184 d. Çocuk İşçilerin Sağlık ve Güvenliklerini Etkileyen Her Türlü Tehlikeye Karşı Korunması 188 e. Çocuk İşçilerin Mesleki Riskler, İş Sağlığı ve Güvenliği ile Yasal Hak ve Sorumlulukları Konusunda Eğitilmesi 189 4. Eşit İşlem Görme Hakkı 191 5. Sosyal Güvenlik Hakkı 192 6. Sendikal Haklar 195 § VII. İŞVERENİN ÇOCUK İŞÇİ KARŞISINDAKİ BORÇ VE SORUMLULUKLARI 199 1. İşverenin Borçları 199 2. Hukuki Sorumluluk 205 3. İdari Sorumluluk 210 4. Cezai Sorumluluk 216 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 219 KAYNAKÇA 223
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı