Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi
Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi
Ahmet BOZDAĞ
SUNUŞ
Bu kitap; Dr. Ahmet Bozdağ'm "Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi" isimli doktora tezi esas alınarak meydana getirilmiştir. Müda-filik, ceza muhakemesi hukukunda sanık haklarının etkin bir şekilde sağlanması, temel hak ve özgürlüklerin korunması yönünden her geçen gün önemi artan bir müessesedir.
Elinizdeki kitapta, müdafiliğin, ceza muhakemesinin tüm safhalarında ve farklı işlem ve tedbirlerde nasıl bir görünüm arz ettiği, müdafinin görev, yetki ve sorumlulukları ile haklarının neler olduğu, şüpheli veya sanıkla ve ceza muhakemesinin diğer süjeleriyle ilişkileri ayrıntılı şekilde incelenmiştir.
Son yıllarda ülkemizde yargı kararlarında tartışılan, problem oluşturan güncel meseleler üzerinde durulmuş ve tüm bu hususlarda Dr. Bozdağ, görüşlerini çekinmeden ifade etmiştir. Muhakkak bu çalışma "müdafilik kurumu" ile ilgili ilk çalışma değildir ve son çalışma da olmayacaktır. Hukuk yaşadığımız toplumun gelişimi, değişimi ile birlikte ilerlemekte ve hukuka ait tüm müesseseler bu değişimden, gelişimden etkilenmektedir. Geçmişte hukukun somut bir alanında çalışan bilim adamları olduğu gibi, gelecekte de başka bilim adamları aynı konularda çalışacaklardır. Hedef, büyük farklılıklar yaratmak değildir, hedef hukukun gelişimini, değişimini insanlara aktarmak, imkân ölçüsünde bir adım öteye götürmektir. Bu kitabın anılan hedefe ulaştığı inancı içerisindeyim.
Bilim adamları muhakkak çalışmaları ile anılır ve iz bırakırlar. Dr. Ahmet Bozdağ bu anlamda bilim dünyasına önemli bir adım atmış oldu, ancak ondan beklentimiz, bilimsel çalışmalarının doktora tezi ile sınırlı kalmaması, her açıdan kendisini geliştirerek, hukuk camiasında belirgin bir iz bırakmasıdır. Ancak bu iz; sadece "bilim" değil, "adam" kavramıyla da yakın ilişkilidir. Bu sebeple, tüm yönleriyle "bilim adamı" kavramını özümseyecek ve yansıtacak bir insan olması dileğiyle, bu güzel eseri dolayısıyla Dr. Ahmet Bozdağ'ı tebrik eder, hukukumuza sağladığı katkı dolayısıyla kendi adıma teşekkür ederim.
Prof. Dr. Ahmet Caner YENİDÜNYA
ÖNSÖZ
"Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi" konusunda hazırlamış olduğumuz bu çalışma, müdafiin, adil yargılanma ve savunma hakkının etkin kullanılması için arz ettiği önemi ortaya koymak; müdafiin, iddia ve yargılama makamı ile şüpheli ve sanık karşısındaki hukuki statüsünü tespit etmek; müdafiin seçilmesi ve görevlendirilmesi konuları ile müdafiin yetki ve görevlerinin sınırını tespit ederek, uygulamadan ve mevzuattan kaynaklanan sorunlara çözüm önerileri üreterek, yargı mensuplarına ve yasa koyucuya bu sorunların çözümünde ve hukuka aykırı uygulamaların düzeltilmesinde bir nebze de olsa katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Çok geniş kapsamlı ve ceza hukukunun birçok konusuyla ilintili olan müdafilik konusu, bu çalışmada özellikle savunma hakkı bağlamında ele alınmış olup, uygulamada ve yargı kararlarında tartışmalı olan konular, doktrindeki görüşler ve yargı kararları ışığında detaylı incelenerek hazırlanmıştır. Böyle bir konuda söylediklerimizin elbette son söz olmadığının farkındayız. Amacımız, konuyla ilgili genel bilgileri ve hızla değişen mevzuat hükümlerini ortaya koyarak tartışmalı olan konulara bir nebze de olsa katkı sağlamaktır. Çalışmamıza yönelik akademik üslup çerçevesinde yapılabilecek her türlü eleştiriden memnun olacağımızın bilinmesini isteriz.
Bu çalışmanın ana iskeletini oluşturan doktora tezimin hazırlanmasında her daim bana destek olan, her türlü yardımını esirgemeyen ve engin bilgi birikimi ve tecrübesiyle bu çalışmaya önemli katkı sunan değerli hocam ve danışmanım Prof. Dr. Ahmet Caner YENİDÜNYA başta olmak özere Prof. Dr. Mehmet Emin Artuk'a, Prof. Dr. Ahmet Gökcen'e, Prof. Dr. Hakan Hakeri'ye, Doç. Dr. Murat Balâ'ya/ ve Yrd. Doç. Dr. Yusuf Yaşar'a sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca uzun yıllar asistanlığını yaptığım ve bilgi birikiminden ve tecrübesinden yararlandığım kıymetli hocam Prof. Dr. Hasan Hüseyin Bayraklı'ya ve hak ve adalet aşığı büyük hukukçu kıymetli üstadım ve abim Avukat Muharrem BALCI'ya en içten şükranlarımı sunuyorum.
Gaziantep-11.03.2014 Yrd. Doç. Dr. Ahmet BOZDAĞ
İÇİNDEKİLER
- GİRİŞ-1
- BİRİNCİ BÖLÜM
- MÜDAFİ KAVRAMI, MÜDAFİİN CEZA MUHAKEMESİNDEKİ ÖNEMİ, MÜDAFİLİK KURUMUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ VEMÜDAFİİN HUKUKİ STATÜSÜ
- I--MÜDAFİ KAVRAMI-5
- II--MÜDAFİİN CEZA MUHAKEMESİNDEKİ ÖNEMİ-7
- A)-Savunma Hakkı ve Müdafi İlişkisi-7
- 1. -Savunma Hakkı ve Önemi-7
- 2. -Ceza Muhakemesinde Savunma Türleri-11
- a)-Bireysel Savunma-11
- b)-Toplumsal Savunma-12
- B)-Müdafi ile Savunulmanın Ceza Muhakemesindeki Önemi-14
- 1. -Savunmanın Gerekliliği-15
- 2. -Bireysel Savunmanın Yetersizliği-18
- a)-Hukuk Bilgisi ve Tecrübesinden Yoksunluk-18
- b)-Şüpheli veya Sanık Olma Psikolojisinin Kişide Yarattığı Olumsuz Etki-21
- c)-Delillere ve Dosya İçeriğine Ulaşma İmkânının Kısıtlılığı-21
- 3. -Müdafi ile Savunulmanın Ceza Muhakemesine Katkısı-22
- III--MÜDAFİLİK KURUMUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ-23
- A)-Genel Olarak Müdafilik Kurumunun Gelişimi-23
- B)-Müdafilik Kurumunun Batı Hukukundaki Gelişimi-24
- 1. -Eski Yunan Hukukunda Müdafilik Kurumunun Gelişimi-25
- 2. -Roma Hukukunda Müdafilik Kurumunun Gelişimi-26
- 3. -Cermen Hukukunda Müdafilik Kurumunun Gelişimi-28
- C)-Müdafilik Kurumunun İslam ve Osmanlı Hukukundaki Gelişimi-29
- 1. -Müdafilik Kurumunun İslam Hukukundaki Gelişimi-29
- 2. -Müdafilik Kurumunun Osmanlı Hukukundaki Gelişimi-31
- a)-Tanzimat Dönemi Öncesi Gelişmeler-31
- b)-Tanzimat Dönemi Sonrası Gelişmeler-32
- D)-Müdafilik Kurumunun Cumhuriyet Dönemindeki Hukuki Gelişimi-34
- IV--MÜDAFİİN HUKUKİ STATÜSÜ-36
- A)-Müdafiin Hukuki Statüsüne İlişkin Görüşler-38
- 1. -Müdafiin Şüphelinin/Sanığın Temsilcisi Olduğu Görüşü-38
- 2. -Müdafiin Sanığın Yardımcısı Olduğu Görüşü-42
- 3. -Müdafiin Hem Adli Organ Olduğu Hem de Şüphelinin/Sanığın Yardımcısı Olduğu Görüşü-44
- 4. -Müdafiin Bağımsız Bir Adli Organ Olduğu Görüşü-46
- B)-Türk Hukukundaki Görüşler ve Görüşümüz-48
- 1. -Türk Hukukundaki Görüşler-48
- 2. -Görüşümüz-50
- İKİNCİ BÖLÜM
- MÜDAFİ OLABİLMENİN KOŞULLARI VEMÜDAFİDEN YARARLANMA
- I--MÜDAFİ OLABİLMENİN KOŞULLARI-59
- A)-Avukat Olmak-61
- 1. -Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı Olmak-61
- 2. -Hukuk Fakültesi Mezunu Olmak-62
- 3. -Avukatlık Stajını Yapmış Olmak-63
- 4. -Baro Bölgesinde İkametgâhı Olmak-66
- 5. -Avukat Olmaya Engel Bir Nedenin Olmaması-66
- a)-Belirli Suçlardan Mahkûm Olmak-67
- b)-Kesinleşmiş Bir Disiplin Cezası Olması-69
- c)-Avukatlık Mesleğine Yakışmayan Tutum ve Davranışlarda Bulunmak-70
- d)-Avukatlık Mesleğiyle Bağdaşmayan İşlerle Uğraşmak-71
- e)-Kısıtlı Olmak-72
- f)-İflas Etmek-73
- g)-Aciz Kararı Verilmiş Olması-73
- h)-Avukatlık Yapmaya Engel Sürekli Bir Hastalığın veya Malullüğün Olması-74
- B)-Yasaklı Olmamak-74
- 1. -Avukatlık Yapmaya Engel Bir Yasağın Olmaması-75
- a)-Avukatın Hâkim veya Savcı ile Hısımlık ya da Evlilik İlişkisi Bulunması-75
- b)-Bazı Görevlerden Ayrılmış Olmak-76
- c)-Hakkında İşten Çıkarma Cezası Verilmiş Olmak-77
- d)-Hakkında İşten Yasaklanma Kararı Verilmiş Olmak-78
- e)-Belli Meslek veya Görevleri İcra Etmek-79
- 2. -Müdafilik Yapmaya Engel Bir Yasağın Olmaması-80
- a)-Avukatın Aynı Soruşturmada Şüpheli Olması ya da Aynı Kovuşturmada Sanık Olması-81
- b)-Avukatın Aynı Soruşturmada ya da Aynı Kovuşturmada Tanık Olması-82
- c)-Avukatın Aynı Soruşturma ya da Kovuşturmada Başka Bir Sıfatla Görev Almış Olması-85
- d)-Menfaatleri Zıt Kişilerin Aynı Soruşturma veya Kovuşturmada Müdafiliğini Üstlenmiş Olmak-87
- e)- Mahkeme Kararıyla Müdafilik Görevinden Yasaklanmış Olmak-90
- II--MÜDAFİDEN YARARLANMA-92
- A)-Müdafiden Yararlanma Hakkı ve Amacı-92
- B)-Müdafiden Yararlanma Biçimleri-98
- 1. -İhtiyari Müdafilik-98
- a)-İhtiyari Müdafiin Seçilmesi-100
- aa)-İhtiyari Müdafiin Şüpheli veya Sanık Tarafından Seçilmesi-101
- bb)-İhtiyari Müdafiin Şüpheli veya Sanığın Kanuni Temsilcisi Tarafından Seçilmesi-105
- b)-İhtiyari Müdafiin Görevlendirilmesi-107
- 2. -Zorunlu Müdafilik-119
- a)-Zorunlu Müdafiliği Gerektiren Haller-123
- b)-Zorunlu Müdafiden Yararlanma-129
- aa)-Zorunlu Müdafiin Seçilmesi-129
- bb)-Zorunlu Müdafiin Görevlendirilmesi-130
- C)-Müdafi Sayısı-133
- D)-Müdafiin Ücreti-137
- 1. -Seçilmiş Müdafiin Ücreti-137
- 2. -Görevlendirilmiş Müdafiin Ücreti-138
- ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
- MÜDAFİİN YETKİ VE GÖREVLERİ İLEGÖREVİNİN SONA ERMESİ
- I--MÜDAFİİN YETKİLERİ-141
- A)-Müdafiin Şüpheli ve Sanıkla Görüşme ve Haberleşme Yetkisi-141
- 1. -Müdafiin Şüpheli ve Sanıkla Görüşme ve Haberleşme Yetkisinin Amacı-141
- 2. -Müdafiin Şüpheli ve Sanıkla Görüşme Yetkisi-142
- a)-Müdafiin Gözaltındaki Şüpheli ile Görüşme Yetkisi-142
- b)-Müdafiin Tutuklu Olan Şüpheli ve Sanık ile Görüşme Yetkisi-148
- c)-Müdafiin Kaçak Olan Sanıkla Görüşme Yetkisi-153
- 3. -Müdafiin Şüpheli ve Sanıkla Haberleşme Yetkisi-154
- a)-Müdafiin Gözaltındaki Şüpheliyle Haberleşme Yetkisi-154
- b)-Müdafiin Tutuklu Olan Şüpheli ve Sanıkla Haberleşme Yetkisi-154
- B)-Müdafiin Dosyayı İnceleme ve Dosyadan Örnek Alma Yetkisi-157
- 1. -Genel Olarak-157
- 2. -Müdafiin Soruşturma Aşamasında Dosyayı İnceleme ve Örnek Alma Yetkisi-158
- a)-Genel Olarak-158
- b)-Soruşturma Aşamasında Dosyayı İnceleme ve Örnek Alma Yetkisine Sahip Kişiler-159
- c)-Müdafiin Soruşturma Aşamasında Dosyayı İnceleme ve Örnek Alma Yetkisinin Kapsamı-166
- d)-Müdafiin Soruşturma Aşamasında Dosyayı İnceleme ve Örnek Alma Yetkisinin Sınırlandırılması-167
- 3. -Müdafiin Kovuşturma Aşamasında Dosyayı İnceleme ve Örnek Alma Yetkisi-172
- a)-Genel Olarak-172
- b)-Kovuşturma Aşamasında Dosyayı İnceleme ve Örnek Alma Yetkisine Sahip Kişiler-173
- c)-Müdafiin Kovuşturma Aşamasında Dosyayı İnceleme ve Örnek Alma Yetkisinin Kapsamı-174
- C)-Müdafiin Soruşturma ve Kovuşturma İşlemlerinde Hazır Bulunma Yetkisi-176
- 1. -Müdafiin Soruşturma İşlemlerinde Hazır Bulunma Yetkisi-176
- 2. -Müdafiin Kovuşturma İşlemlerinde Hazır Bulunma Yetkisi-181
- D)-Müdafiin Araştırma ve Delillerin Toplanmasını Talep Etme Yetkisi-185
- E)-Müdafiin Soru Sorma Yetkisi-186
- F)-Müdafiin Kendisine Bildirimlerin Yapılmasını İsteme Yetkisi-189
- G)-Müdafiin Kanun Yollarına Başvurma ve Başvurudan Vazgeçme Yetkisi-194
- II--MÜDAFİİN GÖREVLERİ-200
- A)-Genel Olarak-200
- B)-Müdafiin Savunma Yapma Görevi-200
- 1. -Savunma Görevi ve Kapsamı-201
- 2. -Savunma Görevinin Sınırı ve Sınırın Aşılmasının Sonuçları-203
- a)-Müdafiin Şüpheli ve Sanığın Sadece Lehine Savunma Yapması-203
- b)-Müdafiin Savunma Görevini Özen ve Doğruluk İçinde Yapması-205
- c)-Müdafiin Savunma Görevini Hukukun Sınırlarını Aşmadan Yapması-206
- 3. -Müdafiin Savunma Görevini Yapmaması ve Sonuçları-208
- a)-Müdafiin Azledilmesi veya Görevden Alınması-210
- b)-Müdafi Hakkında Disiplin Soruşturması Açılması-211
- c)-Müdafi Hakkında Adli Soruşturma Açılması-211
- C)-Müdafiin Sır Saklama Görevi-215
- D)-Müdafiin Maddi Gerçeğin Ortaya Çıkarılmasına Yardım Etme Görevi-218
- E)-Müdafiin Görevini Özgürce Yapmasının Güvencesi-221
- 1. -Müdafiin Savunma Dokunulmazlığından Yararlanması-221
- 2. -Müdafiin Telekomünikasyon Yoluyla Yaptığı İletişimin Denetlenmesi-224
- 3. -Müdafiin Üst, Eşya, Konut ve Bürosunun Aranması-227
- 4. -Müdafiin Yargılanması Usulü-233
- III--MÜDAFİİN GÖREVİNİN SONA ERMESİ-238
- A)-Genel Olarak-238
- B)-Müdafilik Görevinin Sona Ermesinin Sebepleri ve Sonuçları-239
- 1. -Müdafiin Ölmesi veya Müdafi Olma Koşullarını Kaybetmesi-239
- 2. -Müdafiin İstifa Etmesi-241
- a)-Seçilmiş Müdafiin İstifa Etmesi ve Sonuçları-241
- b)-Görevlendirilmiş Müdafiin İstifa Etmesi ve Sonuçları-243
- 3. -Müdafiin Azledilmesi-245
- a)-Seçilmiş Müdafiin Azledilmesi-245
- b)-Görevlendirilmiş Müdafiin Azledilmesi-246
- 4. -Başka Bir Müdafi Seçilmesi-249
- 5. -Müdafiin Yasaklanması-251
- 6. -Soruşturmanın Bitmesi veya Hükmün Kesinleşmesi-253
- SONUÇ-255
- KAYNAKÇA-265
- KISALTMALAR CETVELİ