Ceza Muhakemesi Hukukunda Kendini İtham Etmeme Hakkı
Ceza Muhakemesi Hukukunda Kendini İtham Etmeme Hakkı
Murat AYDIN
Ceza muhakemesinde temel amaç olan maddi gerçekliğin elde edilmesi ne pahasına olursa olsun ulaşılması gereken bir amaç olarak kabul edilemeyecektir. Bu açıdan muhakeme işlemlerine maruz kalan şüpheli ve sanığın haklarına saygı gösterilmesi gerekmekte, bunun yanında da suçtan zarar gören, mağdur, tanık gibi kişiler için de belirli hakların muhafazasını zorunlu kılmaktadır. Anayasa’mızın 38/5. maddesinde düzenlenen kendini itham etmeme hakkının da bu geniş perspektifte bir koruma sağladığını söylememiz mümkün olacaktır. Konu her ne kadar ağırlıklı olarak ceza muhakemesi sınırları içinde değerlendirmeye tabi tutulmaktaysa da sınırın daha geniş olduğu bu sınırlar dışında da kendini itham etmeme hakkının bir koruma sağladığı tespiti yapılmalıdır.
Kendini itham etmeme hakkına ilişkin bu çalışmada öncelikle, hakla bağlantılı olarak değerlendirilebilecek ve ceza muhakemesine insan hakları penceresinden bakan ilkelere yer verilmiştir. Yine konunun daha iyi anlaşılabilmesi için hem tarihi gelişimi, hem ulusal ve uluslararası boyutta hukuksal dayanakları hem de mantıksal temel bir silsile içinde ele alınmıştır. Kendini itham etmeme hakkı Anglo Sakson hukuk sistemi kaynaklı bir kurum olarak karşımıza çıktığı için özellikle mantıksal temel bu hukuk sistemi içerikli olarak değerlendirilmiştir. Son olarak bu hakkın uygulama alanı konu bakımından, metod bakımından, zaman bakımından, yer bakımından ve sosyal medya uygulamaları açısından detaylı olarak ele alınmış ve ihlali durumunda nasıl bir sonuçla karşı karşıya kalınacağı değerlendirilmiştir. Çalışmanın hukuk dünyası ve konuya ilgi duyanlar açısından faydalı olmasını temenni ederim.
ÖNSÖZ-VII
İÇİNDEKİLER-IX
KISALTMALAR CETVELİ-XV
GİRİŞ-1
BİRİNCİ BÖLÜM
CEZA MUHAKEMESİNİN AMACI,
CEZA MUHAKEMESİNDE İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN VE
KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKI İLE BAĞLANTILI İLKELER
I. CEZA MUHAKEMESİNİN AMACI-5
II. CEZA MUHAKEMESİNDE İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN VE KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKI İLE BAĞLANTILI İLKELER-10
A. Genel Olarak-10
B. Hukuk Devleti İlkesi-11
C. Adil Yargılanma Hakkı (Adil Yargılama İlkesi)15
D. İsnadı ve Hakları Öğrenme Hakkı-19
E. Savunma Hakkı-21
F. Masumiyet Karinesi-Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi-22
G. Danışma Hakkı (Müdafii Yardımından Yararlanma)28
H. Hakim Önüne Çıkarılma Hakkı-Habeas Corpus-32
İKİNCİ BÖLÜM
KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKINA İLİŞKİN TEMEL BİLGİLER,
HAKKIN HUKUKSAL VE MANTIKSAL TEMELİ
I. KAVRAM-35
II. KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKININ TARİHÇESİ-38
A. Anglo Sakson Hukuk Sisteminde Kendini İtham Etmeme Hakkının Gelişimi-38
1. İngiliz Sisteminde Gelişim-38
2. Amerikan Sisteminde Gelişim-48
B. Kıta Avrupası Hukuk Sistemlerinde Kendini İtham Etmeme Hakkının Gelişimi-52
C. İslam Hukukunda Kendini İtham Etmeme Hakkı-56
D. Türk Hukuk Sisteminde Kendini İtham Etmeme Hakkının Gelişimi-57
1. Osmanlı Dönemi-57
2. Cumhuriyet Dönemi-60
II. KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKININ HUKUKİ KAYNAĞI-61
A. Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi-61
B. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi-63
C. Amerikan Hukuk Sistemi-70
1. Genel Olarak-70
2. Hiç kimse herhangi bir cezai vakada kendisi aleyhine tanıklığa (ifade vermeye) zorlanamaz Hükmünün Açılımı-72
a)Kişi Kavramı (Hakkı kim talep edebilir?)74
b)Zorlama Kavramı-77
c)Ceza Davası Kavramı-89
d)Tanıklık Kavramı (Beyansal Delil-Beyansal Olmayan-Maddi-Delil Ayrımı)93
e)Kendisine Karşı Kavramı-99
D. İngiliz Hukuk Sistemi-100
1. Yargıç Kuralları-100
2. Polis ve Cezai Delil Yasası (Police and Criminal Evidence Act 1984-PACE)102
3. Ceza Adaleti ve Kamu Düzeni Kanunu 1994 (Criminal Justice and Public Order Act-CRIMPO)105
4. Saunders Davasına İlişkin AİHM Kararından Sonraki Durum-107
E. Türk Hukuk Sistemi-111
III. KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKININ MANTIKSAL TEMELİ-GEREKÇELERİ-119
A. Genel Olarak-119
B. Sisteme İlişkin Gerekçeler-120
1. Suçluları Mahkûm Etmek-120
2. Masumiyetin Korunmasını Sağlamak-121
3. Devletle Sanık Arasındaki Adil Dengeyi Korumak (Devlet İktidarının Kötüye Kullanılmasının Önlenmesi)125
4. Yargılama Sisteminde Güvenliğin Sağlanması (Ceza Yargılamasında İtham Sisteminin Korunması)130
5. Delil Güvenliğinin Sağlanması-132
C. Bireye İlişkin Gerekçeler-133
1. Genel Olarak-133
2. Acımasızlık/Zulüm Savunması-135
3. Mahremiyet Savunması-145
a)Genel Olarak-145
b)Mahremiyet İddiasıyla İlgili Temel Zorluklar-147
aa)Niçin Yalnızca Kendini Suçlama?-147
bb)Niçin Yalnızca Suçlamaya İlişkin Bir Koruma?-153
cc)Mahremiyetin Ağır Basması Sorunu-155
4. Özerklik ve Mahremiyetin Kontrolü-159
5. Durumsal Mazeret Teorisi-165
C. Pratik Dinamikler ve Kendini İtham Etmeme Hakkı-173
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKININ KAPSAMI,
SINIRLARI VE İHLALİN SONUÇLARI
I. KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKININ KAPSAMI VE SINIRLARI-181
A. Konu Bakımından-181
1. Şüpheli veya Sanık-181
a)Common Law Sistemi Açısından Konunun Değerlendirilmesi-181
aa)Suçlamalar Karşısında Sessizlik-182
bb)Suçluluk Bilinci İle Hareket Etmek-183
cc)Polis Sorgusu Sırasında Verilen Cevapların Suçluluk Bilincini Göstermesi (Woon Prensibi)187
b)Türk Hukuku Açısından Konunun Değerlendirilmesi-188
2. Tanık-198
a)Genel Olarak-198
b)Tanığın Beyan Yükümlülüğünün Nemo Tenetur İlkesi Kapsamında Kalkması-199
aa)Amerikan Hukukundaki Durum-199
bb)Türk Hukukundaki Durum-202
3. Tüzel Kişiler-207
a)Common Law Sistemi-207
b)Türk Hukuk Sistemi-212
c)AİHM’nin Konuya Bakışı-216
4. Belge Niteliğindeki Deliller-216
a)Common Law Sistemi-216
aa)Genel Olarak-216
bb)Zorunlu Kayıtlar Doktrini-221
b)Türk Hukukundaki Durum-223
aa)Vergi Hukuku Açısından Konunun Değerlendirilmesi-224
bb)Ceza Muhakemesi Hukuku Açısından Konunun Değerlendirilmesi-230
5. Kimlik Bilgileri-233
a)Amerikan Hukukundaki Durum-233
b)Türk Hukukundaki Durum-235
c)AİHM Kararlarındaki Durum-239
6. Parmak İzleri-241
7. Kendiliğinden Yapılan Açıklamalar-246
8. Kamu Güvenliğinin Gerektirdiği Durumlardaki İstisnalar-248
B. Metod Bakımından-249
1. İfade ve Sorgu-250
a)Kavram-250
b)İtiraf-253
aa)Genel Olarak-253
bb)İtirafın Gönüllülüğü-255
c)Yasak Sorgu/İfade Alma Yöntemleri-260
aa)Kötü Davranma-261
bb)İşkence-263
cc)İlaç Verme-269
dd)Yorma-271
ee)Aldatma-273
ff)Cebir veya Tehditte Bulunma-278
gg)Kanuna Aykırı Vaatte Bulunma-279
hh)Bazı Araçlar Kullanma-280
ii)Diğer Yasak Yöntemler-283
2. Koruma Tedbirleri-284
a)Beden Muayenesi-Vücuttan Örnek Alınması-284
b)Muhafaza Altına Alma-292
c)Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi-294
d)Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi-304
C. Zaman Bakımından-309
D. Yer Bakımından-314
E. Sosyal Medya Açısından-316
1. Ceza Yargılamasında Sosyal Medya-316
2. Soruşturma ve Kovuşturma Makamları Sosyal Medya Bilgilerini Nasıl Elde Edebilir?-319
3. Kimlik Doğrulama Sorunu-320
4. Kendini İtham Etmeme Hakkının Sosyal Medya Bilgileri Açısından Uygulanabilirliği-320
II. KENDİNİ İTHAM ETMEME HAKKININ İHLALİNİN SONUÇLARI-325
SONUÇ-337
KAYNAKÇA-349