Ceza Hukukunda Meşru Savunma ve Meşru Savunmada Sınırın Aşılması

2008-2009 yılları arasında Bıçakcı&Tanverdi Hukuk Bürosu'nda avukat­lık stajını tamamlayarak kısa süre avukat olarak çalıştıktan sonra, 2009 yılı sonbaharından itibaren öğrenci-asistan olarak görev aldığı İstanbul Üni­versitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Anabilim Dalı'nda, 2010 yılı Şubat ayından itibaren araştırma görevlisi olarak çalışmaya başla­dı. 2010 yılı Eylül-Ekim aylarında Almanya'dakijustus-Liebig-Universitât Giessen Hukuk Fakültesi'nde Alexander von Humboldt Vakfı'nın sağladı­ğı bursla misafir araştırmacı olarak bulundu.

İyi derecede Almanca ve orta derecede İngilizce bilen Aykut Ersan, ulusal-uluslararası birçok akademik organizasyonda görev aldı.

Son bölümde ise, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile Türk ceza huku­kunda ilk kez ve yalnızca meşru savunma bakımından düzenlenen, Türk Ceza Kanunu md. 27/2'deki meşru savunmada sınırın mazur görülebilecek bir heyecan, korku veya telaş nedeniyle aşılmasına ilişkin açıklamalara yer verilecektir. Bu çerçevede, hukuki niteliğini mazeret nedeni olarak kabul ettiğimiz bu kurumla ilişkili olarak, mazeret nedeni kavramının ne anlama geldiği konusunda açıklamalarda bulunulacak ve meşru savunmada sınırın mazur görülebilecek bir heyecan, korku veya telaş nedeniyle aşılmasına ilişkin koşullar ortaya konacaktır. Hem 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun yürürlüğünün yakın bir geçmişe sahip olması, hem de gerek hukuka uygunluk nedenlerinde sınırın kast olmaksızın aşılması düzenlemesinin açık ve ayrıntılı bir şekilde, gerek­se meşru savunmada sınırın mazur görülebilecek bir heyecan, korku veya telaş nedeniyle aşılmasına ilişkin hükümlerin Türk Ceza Kanunu'nda ilk kez yer bulmuş olması nedeniyle, çalışmamızda Türk doktrininin yanı sıra, Alman doktrini ile ilgili kaynaklar da incelenerek, meşru savunma ve meşru savunmada sınırın aşılmasına ilişkin Alman doktrinindeki birikimler, daha özgün ve verimli bir değerlendirme ile karşılaştırmanın da oluşturulması için her bir başlık altında o konu ile ilgili olarak, bu kurumlara ilişkin yapı­lan bilimsel çalışmaya katkı sağlayacak ölçüde aktarılmıştır. 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'ndaki düzenlemeler bakımından da, ilgili başlıklar altında gerekli açıklama ve karşılaştırmalara yer verilmesi yöntemi takip edilmiştir.

Tüm bu hususların ifade edileceği çalışmamız ile amaçlanan, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu açısından meşru savunma ve meşru savunmada sınırın aşılmasına ilişkin durum konusunda gerekli tespitlerin yapılması ve bu tespitler çerçevesinde de, meşru savunma ve meşru savunmada sınırın aşılması kurumlarına, naçizane kanaatlerimizin de iletilmesi ile ışık tutula-bilmesidir.

ÖNSÖZ Meşru savunma, tarihin ilk dönemlerinden beri hayatın akışı içeri­sinde belki de en çok karşılaşılan ceza hukuku kurumlarından birisidir. Bununla birlikte, bu denli sıkça karşılaşılan meşru savunmanın, her daim tüm koşulları bakımından icap eden sınırlar içerisinde kaldığının söyle-nebilmesi son derece zordur. Bu nedenle de, meşru savunmanın doğal bir sonucu olarak, buna ilişkin sınırın aşılması da, çözümlenmesi gereken bir konu olarak karşımızdadır. Özellikle de, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun yürürlüğü, bu konulardaki incelemeyi daha anlamlı kılmaktadır. Zira henüz yeni sayıla­bilecek Türk Ceza Kanunu'nun anlamının ortaya konulabilmesi, bu gibi temel ve yeniden düzenlenen hukuki kurumların detaylı bir incelemesi ile mümkün olabilecektir. Biz de bu çerçevede hareket ederek, meşru savunma ve meşru savunmada sınırın aşılması kurumlarını, kitabın temelini oluşturan ve 7 Haziran 2012 tarihinde Prof. Dr. İzzet Özgenç, Prof. Dr. Adem Sözüer, Prof. Dr. Fatih Selami Mahmutoğlu, Prof. Dr. Mahmut Koca ve Yrd. Doç. Dr. Selman Dursun'dan oluşan jüri tarafından oybirliğiyle başarılı bulunan "Meşru Savunmada Sınırın Aşılması" başlıklı İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı bünyesinde yürütülen yüksek lisans tezimiz ile tüm yönleriyle orta­ya koymaya çalıştık. Elbette böylesi anlama sahip bir bilimsel çalışma, bu çalışmaya destek verenlere teşekkür edilmesi hususunu da beraberinde getirmek­tedir. Bu vesileyle, hayatımda verdiğim her kararda, her türlü desteklerini beraberimde hissettiğim ve aslında bu eserin gerçek sahipleri olan, her zaman doğru olan yolda cesur bir şekilde yürümem konusunda salık ve­ren değerli annem Sıdıka Ersan'a ve babam Zafer Ersan'a sonsuz sevgi, teşekkür ve hürmetlerimi sunuyorum. Bu çalışmanın ortaya çıkış süre­cinde her an yanımda olan ve ileriye doğru hep bir adım daha atmamı sağlayan, gerek hayatımı gerekse bu zorlu süreci varlığıyla anlamlı kılan Esin Haksal'a da çok teşekkür ediyorum.

Son olarak, konuyla ilgili sorularım bakımından bana ayırdıkları zaman ve değerli yardımlarından ötürü, Alman Ceza Hukukuna ilişkin ilk izlenimlerimi elde etmemi sağlayan saygıdeğer Prof. Dr. iur. Dr. phil. Dr. h.c. Kristian Kühl'e ve Prof. Dr. Dr. h.c. Walter Gropp'a da bu ve­sileyle saygı ve şükranlarımı sunuyorum.

Türk Ceza Hukukuna katkı sağlamasını umduğumuz bu kitaba iliş­kin her türlü görüş ve katkınızı aykutersan(o)hotmail.com e-posta adresi üzerinden paylaşabilirsiniz.

Aykut ERSAN

Bakırköy, 22 Temmuz 2013

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ........................................................................................... VII İÇİNDEKİLER................................................................................. IX TABLOLAR.................................................................................. XIII

KISALTMALAR............................................................................. XV

GİRİŞ................................................................................................. 1

Birinci Bölüm MEŞRU SAVUNMA VE KOŞULLARI

I.   Genel Olarak.................................................................................. 3

A.     Kavram.................................................................................. 3

B.     Hukuki Niteliği........................................................................ 5

II.  Koşullan......................................................................................... 9

A.     Saldırıya İlişkin Koşullar......................................................... 10

1. Bir Saldırının Varlığı.................................................. 10
2. Saldırının Haksızlığı................................................... 16
3. Saldırının Bir Hakka Yönelik Olması......................... 23
4. Saldırının Güncelliği ................................................. 28

B.     Savunmaya İlişkin Koşullar................................................... 35

1.          Savunmanın Saldırıya ve Bu Nedenle Saldırıyı

Gerçekleştirene Karşı Yapılması............................... 36

Savunmanın Zorunluluğu.......................................... 38

3. Haksız Saldırı ile Savunma Arasında Orantılılık.......... 42
4. Sübjektif Koşul Olarak Savunma İradesi................. 50

III. Meşru Savunmanın Koşullarının Gerçekleştiğine İlişkin

Hataya Düşülmesi......................................................................... 54

A.      Genel Olarak....................................................................... 54

B.      Hukuki Niteliği..................................................................... 56

İkinci Bölüm

MEŞRU SAVUNMADA SINIRIN KAST OLMAKSIZIN AŞILMASI I.    Genel Olarak................................................................................... 63

A.      Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Sınırın Kast

Olmaksızın Aşılması Kavramı...................................................... 63

B.      Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Sınırın Kast

Olmaksızın Aşılmasının Hukuki Niteliği................................... 67 II.   Koşulları....................................................................................... 71

A.      Objektif Koşulları................................................................. 71

1. Meşru Savunma Hâlinin Varlığı................................. 71
2. Meşru Savunmada Kast Olmaksızın Sınırın
   Aşılması ve Bunun Çeşitli İhtimallere Göre
   Değerlendirilmesi...................................................... 76

a.             Sınırın Ölçü Yönünden Aşılması................. 76

b.             Zamansal Sınırın Aşılması......................... 88

c.             Savunma Fiilinin Üçüncü Kişilere Etki
Etmesi Yönünden Sınırın Aşılması.............. 98

B.      Sübjektif Koşulları............................................................... 111

1. Sınırın Kast Olmaksızın Aşılması............................. 111
2. Sınırın Taksirli Olarak Aşılması İhtimali................... 115

Üçüncü Bölüm

MEŞRU SAVUNMADA SINIRIN

MAZUR GÖRÜLEBİLECEK BİR HEYECAN,

KORKU VEYA TELAŞ NEDENİYLE

AŞILMASI

I.   Genel Olarak.............................................................................. 123

A.     Kavram............................................................................. 123

B.      Hukuki Niteliği................................................................... 125

1. Genel Olarak......................................................... 125
2. Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Sınırın Kast
   Olmaksızın Aşılmasından Farkı................................ 134

II.  Koşullan.................................................................................... 136

A.     Objektif Koşulları............................................................... 137

1. Meşru Savunma Hâlinin Varlığı............................... 137
2. Meşru Savunmada Heyecan, Korku veya Telaş
   Nedeniyle Sınırın Aşılması ve Bunun Çeşitli
   İhtimallere Göre Değerlendirilmesi.......................... 146

a.             Sınırın Ölçü Yönünden Aşılması............... 147

b.             Zamansal Sınırın Aşılması........................ 153

c.             Savunma Fiilinin Üçüncü Kişilere Etki
Etmesi Yönünden Sınırın Aşılması............ 164

B.      Sübjektif Koşulları.............................................................. 169

1. Sınırın Kasten veya Taksirle Aşılması...................... 169
2. Sınırın Aşılmasında Mazur Görülebilecek
   Heyecan, Korku veya Telaş Etkisi........................... 174

SONUÇ.......................................................................................... 185 KAYNAKÇA.................................................................................. 197