Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Ceza Hukukunda Hukuka Uygunluk Sebebi Olarak Bir Hakkın Kullanılması
Ceza Hukukunda Hukuka Uygunluk Sebebi Olarak Bir Hakkın Kullanılması
Uğur URUŞAK
Sayfa Sayısı
:
265
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2010
ISBN NO
:
9786054396542
1.400,00
TL GİRİŞ Bir hakkın kullanılması sırasında işlenen suçun cezalandırılmayacağına ilişkin hükümler bazı suçlar bakımından bulunmakla birlikte, mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu yürürülüğe girinceye kadar tüm suçlar için geçerli genel bir kural tanımlanmamıştı. Mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanununun 49. maddesinde yer alan düzenleme ile ilke bütün suçlara genişletilip sistemleştirilerek kesin bir adım atılmışsa da özellikle hakkı doğuran kaynaklar açısından Kanunun eksikliği hala giderilememişti. Çünkü 765 sayılı Türk Ceza Kanununun kullandığı ifadeye bakıldığında, hakkın yalnızca kanun hükmünden doğabileceği anlaşılmaktaydı. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran bir neden olarak hakkın kaynağının yalnızca kanun hükmünün değil de, onu doğuran tüm kaynaklar olduğunun ifade edilmesi, hakkın kullanılmasının ceza kanunda yer almadığını ifade edenler bakımından da hakkın kullanılmasının ceza kanununda yer alması, ancak 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile gerçekleşmiştir. Cumhuriyet dönemi öncesine bakıldığında, hakkın kullanılması ile ilgili özellikle Mecelle′nin 30. maddesinde yer alan Defi mefasid celb-i menafi′den evladır" ilkesi dikkat çekmektedir. Bir kimsenin hakkını kullanması diğeri için önemli bir zarara neden olacaksa o kişi hakkını kullanmaktan yasaklanır, çünkü diğerinin zararını önlemek, hak sahibinin hakkını kullanarak menfaat elde etmesinden daha önemlidir ve tercih edilmelidir, şeklinde anlaşılan ilke ile farklı bir bakış açısının egemen olduğu görülmektedir. Nitekim bu ilkenin batı ile doğu toplumu arasındaki farkı işaret eden bir ilke olduğu ısrarla vurgulanmaktadır. Öte yandan yine Mecelle′nin 91. maddesinde yer alan cevaz-ı şer-i zamana münafi olur şeklinde ifade edilen ilkenin, diğer bir ifade ile izin verilmişse tazminat verilmez ilkesinin Roma hukukundaki Qui iure suo utitur, neminem laedit ilkesinin karşılığı olduğu da ileri sürülmektedir. Ancak belirtilmesi gereken nokta, toplumsal yaşamın sürdürülmesi ve desteklenmesi konusunda, hakkın kullanılmasıyla ilgili duyarlılık, toplumumuzda binlerce yıldır bulunmaktadır. Bu çalışmada hakkını kullanan kişi, hakkını kullandığı sırada suç olarak tanımlanan bir fiil işlediğinde, fiilinin ceza hukuku bakımından nasıl değerlendirilmesi gerektiği incelenecektir. Hakkın kullanılması ceza hukukunda yer alan suçun unsurlarını, özellikle de bu unsurlardan manevi unsur ve hukuka aykırılık unsurunu yine unsurların dışında kalan ceza sorumluluğu gibi birçok konuyu yakından ilgilendirmektedir. Hakkın kullanılmasının bu başlıklardan herhangi birinin içinde ele alınması ceza hukuku bakımından farklı sonuçlar doğurmaktadır. Nitekim 5237 sayılı Ceza Kanunu Komisyon çalışmaları sırasında da doğabilecek bu sonuçlar üzerinde tartışmalar yapılmış ancak bu tartışmalar çözümlenememiştir. Bu nedenle de hakkın kullanılması, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda daha genel bir kavram olması nedeniyle ceza sorumluluğunu ortadan kaldıran nedenler başlığı altında düzenlenmiştir. Ancak konunun bu başlık altında düzenlenmesi var olan tartışmayı daha da derinleştirmiştir. Hakkın kullanılmasının ceza hukuku bakımından nasıl değerlendirilmesi gerektiği incelenirken, özellikle farklı gelenekten gelen iki ülke olan İtalyan ve Alman doktrininin bakış açılarından üretilen çözümler ile Anglo-Amerikan sisteminin çözümleri göz önünde bulundurulacak ve özellikle geçmişten günümüze Türk doktrinine de başvurulacaktır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu Cumhuriyet tarihimizde hakkın kullanılması başlığı altında ilk defa konuyla ilgili bir düzenleme getirmiştir. Bu çalışmada, hakkın kullanılmasına ilişkin bu düzenleme ve ilgili diğer hükümler doktrindeki görüşler göz önüne alınarak irdelenecektir. Bu çalışma sekiz bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde öncelikle kullanılacak kavram belirlenecek, İkinci bölümde hakkı açıklayan teori-ler, üçüncü bölümde hakkın kullanılmasının tarih içindeki gelişimi ve günümüzde bazı ülke düzenlemeleri irdelenecektir. Dördüncü bölümde ise, hakkın kullanılması sırasında suç tanımına uygun bir fiili gerçekleştiren kişiye ceza verilmemesinin temelini açıklayan suça ilişkin teoriler ele alınacaktır. Çalışmanın beşinci bölümünde maddi ve şekli hak ayrımı irdelenecek, altıncı bölümde ise hakkın kaynakları ve hakkın sınırları ele alınacaktır. Yedinci bölümde hakkın kullanılmasının koşulları, sekizinci bölümde hakkın kullanılmasında sübjektif unsur, hata ve sınırın aşılması konuları çözümlenmeye çalışılacaktır. Sonuç bölümünde ise hakkın kullanılması bakımından ortaya çıkan sorunlara önerdiğimiz çözümler sıralanarak çalışma bitirilecektir. öNSöZ Yürürlükten kaldırılan 765 sayılı Türk Ceza Kanunu göz önüne alındığında, doktrinin bir kısmına göre yalnızca bir hukuk kuralından kaynaklanabilen hakkın kullanımı düzenlenmiş, bir kısmına göre ise hakkın kullanımı ceza kanununda yer almamıştı. Öte yandan doktrine ve Yargıtay kararlarına bakıldığında, hakkın kullanılması hukuka aykırılık unsuru içinde ve genellikle çelişmezlik kuralı çerçevesinde, zaman zaman da kusurluluk unsuru içinde ele alınmış, fakat hakkın kullanılması söz konusu olduğunda suçun, hatta haksız fiilin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştı. 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda ise hakkın kullanılması, açıkça ve hakkın kaynağı belirtilmeden düzenlenmiş ve ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenler başlığı altında ele alınmıştır. Bu düzenleme ile diğer ülkelerde uzun süredir devam etmekte olan hakkın kullanılmasının hukuki niteliği ile ilgili tartışmalar ülkemize de taşınmıştır. Konunun güncel ve tartışmalı olması, ülkemizde monografik bir çalışmaya konu olmaması göz önüne alınarak çalışmanın konusu olarak hakkın kullanılması belirlenmiştir. Çalışma Temmuz 2008 tarihinde tamamlanmış fakat basılabilme koşullan şimdi gerçekleşmiştir. Çalışmanın orijinal hali değiştirilmek istenmediğinden bu süre içerisinde yayımlanan kaynaklar göz önüne alınmamıştır. Çalışma sırasındaki teşvik, destek ve katkıları için danışmanım Prof. Dr. Korkut Kanadoğluna, değerli hocalarım Prof. Dr. Koksal Bayraktar, Prof. Dr. Füsun Sokullu Akıncı ve Prof. Dr. Mehmet Tevfik Özcana ve değerli meslektaşım Doç. Dr. Ümit Kocasakala ve Erzincan Üniversitesine teşekkür ediyorum. Beşiktaş Kasım 2010 Yrd. Doç. Dr. Uğur Uruşak İÇİNDEKİLER : ÖNSÖZ................................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER.......................................................................................................ix KISALTMALAR...................................................................................................xv GİRİŞ..........................................................................................................................1 I. KAVRAM........................................................................................................5 A. Genel Açıklama.......................................................................................5 B. Hak Kavramı............................................................................................5 1. TCKnin 26. Maddesinde Yer Alan Hüküm..............................5 2. Hakkın Anlamı.................................................................................5 3. Hakkın Unsurları.............................................................................8 4. Hakkın Konusu..............................................................................10 5. Hak Sahipleri..................................................................................10 6. Hakların Sınıflandırılması..........................................................10 a. Özel Haklar.............................................................................10 b. Kamusal Haklar.....................................................................11 7. TCKnin 26. Maddesinde Kullanılan Hak Kavramının Kapsamı....................................................................12 C. Hakkın Kullanılması ...........................................................................13 1. Hakkın Kullanılmasının Anlamı...............................................13 2. Hakkın Kullanılmasının Ayırt Edici Özellikleri...................14 3. Hakkın Kullanılmasının Süjesi..................................................15 4. Hakkın Kullanılmasının Kapsamı ............................................16 5. Hakkın Kullanılmasının Alanı...................................................17 D. Hukuka Uygunluk Sebebi Olarak Hakkın Kullanılması Kavramı...................................................................................................17 II. HAKKI AÇIKLAYAN TEORİLER......................................................19 A. Hakkı Hukuk Düzeninden Çıkaran Teoriler.................................19 1. Doğal Hukuk Teorisi.....................................................................19 a. Kantın Eleştiricilik Teorisinde Hak.................................21 b. Hohfeldin Hak Teorisi........................................................ 28 c. John Rawlsun Hak Teorisi..................................................32 d. Robert Nozickin Hak Teorisi.............................................39 2. İrade Teorisi....................................................................................42 3. Menfaat Teorisi...............................................................................43 4. Karma Nitelikli Teori...................................................................45 B. Hakkı Reddeden Teori........................................................................45 C. Hakkı Hukukun Oluşum Süreci İçinde Açıklayan Teori............47 D. Düşüncemiz.......................................................................................... 49 III. TARİHİ GELİŞİM VE BAZI ÜLKE DÜZENLEMELERİ........... 50 A. Tarihi Gelişim...................................................................................... 50 1. Eski Toplumlar.............................................................................. 50 a. Eski Çin....................................................................................51 b. Eski Hint..................................................................................51 c. Asur...........................................................................................51 d. İbrani ........................................................................................52 e. Eti...............................................................................................52 f. Eski Yunan...............................................................................52 2. Roma Hukuku................................................................................53 3. Germen Hukuku............................................................................55 4. Kilise Hukuku............................................................................... 56 5. Birlik Öncesi İtalyadaki Bazı Prensliklerin Hukukları ...... 56 6. 18. Yüzyıl İtalyan Kanunları.......................................................57 7. İslam Hukuku.................................................................................59 a. İslam Hukukunun Yapısı......................................................59 b. Osmanlı Devletinden Önce................................................ 60 c. Osmanlı Devleti Zamanında...............................................61 (1) Başlangıçtan Tanzimata Kadar...................................61 (2) Tanzimat Dönemi...........................................................62 d. İslam Hukukunda Hakkın Kullanılması........................ 63 8. 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu.....................................................67 9. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu.................................................. 69 B. Bazı Ülke Düzenlemeleri................................................................... 69 1. Alman Ceza Kanunu.................................................................... 69 2. Fransız Ceza Kanunu....................................................................71 3. İtalyan Ceza Kanunu.................................................................... 72 4. İspanyol Ceza Kanunu..................................................................73 5. Portekiz Ceza Kanunu..................................................................74 6. İngiliz ve Amerika Birleşik Devletleri (Common Law) Sistemi..............................................................................................74 IV. HAKKIN KULLANILMASI SIRASINDA İŞLENEN SUÇ TANIMINA UYGUN FİİLİN SUÇ OLUŞTURMAMASININ TEMELİNİ AÇIKLAYAN TEORİLER.................................................................................................. 77 A. Suçu Bir Bütün Olarak Kabul Eden Teoriler................................. 77 B. Suçu Unsurlara Ayıran Teoriler ........................................................81 1. Suçun İki Unsuru Olduğunu Kabul Eden Teoriler............... 82 a. Ceza Hükümlerinin Olumsuz Kuralları Teorisi........... 84 b. Tipikliğin Olumsuz Unsurları Teorisi............................. 86 c. Cezalandırılabilir Fiil Teorisi.............................................95 d. Kusurluluğun Eksikliği Teorisi..........................................98 e. Önleme Gerekliliğinin Bulunmaması Teorisi............. 103 2. Üç Unsurlu Suç Teorisi.............................................................. 105 C. Düşüncemiz.........................................................................................110 V. MADDİ VE ŞEKLİ HAK AYRIMI..................................................... 113 A. Hakkı Maddi Olarak Kabul Eden Teoriler...................................114 1. Doğruluk Kuralı Teorisi.............................................................117 2. Uygarlık (Kültür) Kuralları Teorisi.........................................118 3. Haklı Amaç İçin Uygun Araç Teorisi .....................................119 4. Fiilin Sosyal Uygunluğu Teorisi............................................. 127 5. Üstün Menfaat Teorisi............................................................... 130 6. Çatışan Menfaatlerin Karşılaştırılması Teorisi................... 134 B. Hakkı Şekli Olarak Kabul Eden Teoriler..................................... 138 1. Hukuka Aykırılığın Eksikliği Teorisi..................................... 139 2. İzin Verilen Fiilleri Cezalandırmanın Olanaksızlığı Teorisi. .......................................................................................... 140 3. Fiilin Gerekliliği Teorisi ............................................................141 4. Çelişkiye Yer Vermeme Teorisi................................................ 142 C. Düşüncemiz........................................................................................ 148 VI. HAKKIN KAYNAĞI VE SINIRLARI...............................................161 A. Hakkın Kaynağı..................................................................................161 1. Hukuk Kuralı............................................................................... 163 2. Yargı Organlarının Kararları.................................................... 165 3. İdari Tasarruf............................................................................... 166 4. Örf ve Adet................................................................................... 168 5. Hukuki İşlemler...........................................................................171 6. Kıyas ve Yorum............................................................................ 173 7. Hukukun Genel İlkeleri.............................................................174 8. Ahlak Kuralları.............................................................................175 9. Dini Kurallar.................................................................................176 10. TCKnin 3. Maddesinde Tanımlanan Adalet ve Eşitlik İlkesi................................................................................................176 11. TCKnin 1. Maddesinde Tanımlanan Ceza Kanunun Amacı............................................................................................. 177 B. Hakkın Sınırları................................................................................. 177 xiii 1. Hakkın Kullanılmasının Sınırlarının Belirlenmesinin Önemi............................................................................................ 177 2. Kaynağı Bakımından Sınırlar.................................................. 180 a. Hakkın Doğuşunun Mahiyetinden Kaynaklanan Sınırlar................................................................................... 180 b. Hakkın İşlevinden Kaynaklanan Sınırlar......................181 c. Hakkın Kaynağından Türeyen Sınırlar........................ 183 d. Hakkı Koruyan Ceza Kuralından Kaynaklanan Sınırlar................................................................................... 183 e. Politik, Adli, Mali, Sağlık veya Askeri Nitelikli Genel veya İstisnai Kamu Hukuku Kurallarından Kaynaklanan Sınırlar......................................................... 184 3. Niteliği Bakımından Sınırlar ................................................... 186 a. Objektif Sınırlar.................................................................. 186 (1) Kişi İle İlgili Sınırlar.................................................... 187 (2) Zaman İle İlgili Sınırlar.............................................. 187 (3) Yer İle İlgili Sınırlar..................................................... 188 (4) Araç İle İlgili Sınırlar .................................................. 189 (5) Şekil İle İlgili Sınırlar ................................................. 189 b. Sübjektif Sınırlar................................................................. 190 (1) Saik İle İlgili Sınırlar................................................... 190 (2) Amaç İle İlgili Sınırlar ............................................... 190 VII. HAKKIN KULLANILMASININ KOŞULLARI.......................... 192 A. Bir Hakkın Bulunması...................................................................... 192 B. Süjenin Hakkı Kullanan Olması ................................................... 193 C. Hakkın Süje Tarafından Doğrudan Doğruya Kullanılmasının Olanaklı Olması................................................. 195 D. Süjenin Hakkını Hakkın Sınırları İçinde Kullanması..............200 E. Hak Kullanılması Sırasında İşlenen Fiilin Suçun Maddi Unsuru Olarak Tanımlanmış Olması...........................................206 F. Hakkın Kullanılması İle İşlenen Ve Suçun Maddi Unsuru Olarak Tanımlanan Fiil Arasından Bağlantı Olması................207 G. Koşulların Suçun İşlenmesinden Önce Veya Suçun İşleniş Anında Bulunması................................................................ 215 VIII. HAKKIN KULLANILMASINDA SÜBJEKTİF UNSUR HATA VE SINIRIN AŞILMASI..........................................................217 A. Hakkın Kullanılmasında Sübjektif Unsur....................................217 B. Hakkın Kullanılmasında Hata.......................................................228 1. Fiili Hata....................................................................................... 229 2. Hukuki Hata................................................................................238 C. Hakkın Kullanılmasında Sınırın Aşılması .................................244 1. Sınırın Kasten Aşılması.............................................................244 2. Sınırın Taksirle Aşılması...........................................................245 SONUÇ.................................................................................................................247 KAYNAKÇA....................................................................................................... 251
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı