Çevre Hukuku

Önsöz Çeşitli hukuk alanlarında olduğu gibi, ilgili kanunların ve yargı karar­larının yanısıra çevre alanındaki çok sayıda yönetmelikteki ayrıntılı ve önemli düzenlemeleri de içeren bu çalışmamızı, Çevre Kanununda ve ilgili yönetmeliklerde çok sayıda kapsamlı değişiklikler yapılması, bazı yönet­meliklerin tümüyle değiştirilmesi, Avrupa Birliği Direktiflerini esas alan yönetmelikler çıkarılması, Türk Ceza Kanunu ile Türk Borçlar Kanunu­nun yenilenmesi ve Bakanlıklar ve kamu kuruluşlarında yapı ve görev değişiklikleri öngören bir dizi Kanun Hükmünde Kararnamenin yürür­lüğe girmesi karşısında, artık yapılacak mevzuat değişikliklerinin eskiye oranla çok daha sınırlı kapsamda ve zaman itibariyle daha seyrek olacağı düşüncesiyle yayınlamaktayız. Bu yayında, 1980'li yıllardan itibaren İstanbul Teknik Üniversitesi inşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümünde, Marmara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümünde, Marmara Üniver­sitesi Hukuk Fakültesinde uzun yıllar vermiş olduğumuz ve halen Doğuş Üniversitesi Hukuk Fakültesinde vermekte olduğumuz Çevre Hukuku dersleri dolayısıyla hazırladığımız ve belirttiğimiz değişikliklerin sürekli işlendiği ders notlarımız esas alınmıştır.

Çalışmamızın basıma hazırlanması aşamasındaki desteği nedeniyle Ülkü Ayaz'a ve çalışmamızın kısa sürede özenle basımını gerçekleştiren Ötüken Neşriyat A.Ş. yetkililerine teşekkür eder, bu yayınımızın ilgilileri­ne yararlı olmasını dileriz.

İçindekiler Önsöz   .................................................................................................................................... 11 Kısaltmalar............................................................................................................................... 12

Birinci Bölüm

Temel Kavramlar ve İlkeler § 1- Çevre Hukukunun Temel Kavramları................................................................................. 15

I- Çevre Kavramı................................................................................................................. 15

II-Çevre Hakkı.................................................................................................................... 16

III- Çevre Zararı.................................................................................................................. 18

1. Çevre Zararının Kapsamı............................................................................................. 18
2. Çevre Zararının Çeşitleri............................................................................................. 19

a) Dar Anlamda Çevre Zararı (Malvarlığı Zararları ve Şahsa İlişkin Zararlar).............. 19

aa) Malvarlığı Zararları........................................................................................... 19

bb) Şahsa İlişkin Zararlar......................................................................................... 20

b)  Geniş Anlamda Çevre Zararı (Ekolojik Zarar)........................................................ 21

IV-Çevre Kirliliği................................................................................................................. 23

1. Çevre Kirliliğinin Tanımı............................................................................................ 23
2. Çevre Kirliliğinin Mevzuatta Düzenlenme Biçimi........................................................ 24

V-Kirleten........................................................................................................................... 24

VI-Atık................................................................................................................................ 25

§ 2- Çevre Hukukunun İlkeleri.................................................................................................. 26

I-Genel Olarak..................................................................................................................... 26

II-Önleme İlkesi.................................................................................................................. 26

• İşbirliği İlkesi (Katılım İlkesi)......................................................................................... 30
• Neden Olma İlkesi (Kirleten Öder İlkesi)........................................................................ 33

İkinci Bölüm

Çevre Konusunda Yetkili Kurum ve Kuruluşlar

§ 3- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı............................................................................................ 37

I-Genel Olarak..................................................................................................................... 37

II                Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Çevreye İlişkin Görevleri 37

III-               Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Çevreyle İlgili Birimleri ve Görevleri............................................................................................................................. 40

1. Genel Olarak............................................................................................................... 40
2. Çevreyle İlgili Başlıca Hizmet Birimlerinin Görevleri................................................... 41

1. Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğünün Görevleri................................................ 41
2. Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünün Görevleri...................................................... 43
3. Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünün Görevleri .45

4. Yapı İşleri Genel Müdürlüğünün Görevleri........................................................................ 46
5. Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Görevleri................................. 47
6. Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğünün Görevleri............................................................. 48
7. Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğünün Görevleri..................................................... 49

h) Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünün Görevleri.................................................. 50

IV. Çevre Korunmasına Yönelik Ödenek, Katkı Payı ve Diğer Gelirler................................................... 51

1. Bütçe Ödenekleri............................................................................................................. 51
2. Çevre Katkı Payı ve Diğer Gelirler ....................................................................................... 52

I-Genel Olarak.......................................................................................................................... 53

II-Sağlık Bakanlığının ve Bağlı Kuruluşlarının Çevreyle İlgili Görevleri............................................... 54

III-Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Çevreyle İlgili Yapısı ve Görevleri..................................... 55

IV-Orman ve Su İşleri Bakanlığının, Orman Genel Müdürlüğünün ve Devlet Su İşleri Genel
Müdürlüğünün Çevreyle İlgili Yapı ve Görevleri...................................................................... 58

V-  Kültür ve Turizm Bakanlığının Çevreyle İlgili Görevleri............................................................... 62

VI-   Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Çevreyle İlgili Yapısı ve Görevleri.................................... 63

VII-  Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Çevreyle İlgili Yapısı ve Görevleri...64

VIII-  Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının Çevreyle İlgili Görevleri................................................. 68

IX-  Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun Çevreyle İlgili Görevleri........................................................ 69

X-  Sahil Güvenlik Komutanlığının Çevreyle İlgili Görevleri.............................................................. 70

XI-  İl Özel İdarelerinin Çevreyle İlgili Görevleri.............................................................................. 70

XII-  Büyükşehir Belediyelerinin Çevreyle İlgili Görevleri................................................................. 71

1-Genel Olarak.................................................................................................................... 71

2- Büyükşehir Su ve Kanalizasyon İdarelerinin Çevreyle İlgili Görevleri........................................... 72

XIII-  Belediyelerin Çevreyle İlgili Görevleri.................................................................................. 73

Üçüncü Bölüm Çevreyle İlgili Genel Tedbir ve Yasaklar

§ 5-Mekânsal Planlama................................................................................................................... 77

I.  Genel Olarak......................................................................................................................... 77

II.  Çevre Düzeni Planlarının Hazırlanması ve Denetlenmesi................................................................ 78

§ 6- Yerleşim Merkezleriyle İlgili Tedbir ve Yasaklar............................................................................. 81

I-  Köylerle İlgili Çevre Koruma Tedbir ve Yasakları......................................................................... 81

II- Şehir ve Beldelerle İlgili Çevre Koruma Tedbir ve Yasakları........................................................... 84

§ 7- Çeşitli Tabiat Alanlarının Korunmasına Yönelik Tedbir ve Yasaklar.................................................... 87

I-  Özel Çevre Koruma Bölgeleriyle İlgili Tedbir ve Yasaklar............................................................... 87

II-  Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri ve Turizm Merkezleri.............................................. 87

• Belirli Park ve Alanlarla İlgili Tedbir ve Yasaklar....................................................................... 91
• Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunmasına Yönelik Tedbir ve Yasaklar............................ 96

V-  Ormanlarla İlgili Tedbir, Yasak ve Yükümlülükler..................................................................... 116

1. Genel Olarak................................................................................................................. 116
2. Ağaçlandırmanın Teşviki................................................................................................. 118
3. Yasaklar ve Müeyyideleri................................................................................................. 119
4. Ormanlarda Bina ve Tesis Yapılmasıyla İlgili Düzenlemeler.................................................... 121

VI-  Meralarla İlgili Tedbir ve Yasaklar........................................................................................ 124

I-Genel Olarak....................................................................................................................... 128

II.  Sulak Alanlarla İlgili Tedbir ve Yasaklar.............................................................................................. 131

3. Yeraltı Sularıyla İlgili Tedbir ve Yasaklar............................................................................................. 133
4. Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesine Karşı Tedbirler ve Mü­
   eyyideleri........................................................................................................................... 136

1-Genel Olarak.................................................................................................................. 136

2-Tedbirler...................................................................................................................... 137

3- Zararların Belirlenmesi ve Tazmini.................................................................................... 139

V- Kıyılarla İlgili Tedbir ve Yasaklar...................................................................................................... 140

1-Genel Olarak................................................................................................................. 140

2- Yapı ve Kazı Sınırlaması.......................................................................................................... 141 § 9- Toprağın Korunmasına İlişkin Tedbir ve Yasaklar....................................................................... 150

I-Genel Olarak....................................................................................................................... 150

II-   Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara İlişkin Düzenleme­
ler................................................................................................................................... 152

• Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelere İlişkin Düzenlemeler............................................................. 154
• Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilere İlişkin Düzenlemeler.............................................. 155

I-Genel Olarak....................................................................................................................... 158

II-   Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları İle İlgili Tedbir ve Yükümlülükler................................................. 160

III-   Kara Avcılığına İlişkin Tedbir ve Yasaklar............................................................................. 161

1. Genel Olarak................................................................................................................ 161
2. Avcılık Belgesi ve Av Turizmi İle İlgili Esaslar.................................................................................. 165
3. Müeyyideler ve Uygulanması........................................................................................... 165

IV-  Su Ürünlerine İlişkin Tedbir ve Yasaklar............................................................................... 169 § 11-Bitkilerle İlgili Tedbir ve Yasaklar....................................................................................................... 171

I-Genel Olarak....................................................................................................................... 171

II- Bitki Koruma Ürünleri İle İlgili Tedbir ve Yasaklar................................................................... 173 § 12-Gıdalarla İlgili Tedbir ve Yasaklar....................................................................................................... 174

I-Genel Olarak....................................................................................................................... 174

II- Gıda Güvenirliliği..................................................................................................................... 177 § 13- Tehlikeli Kimyasallara İlişkin Tedbir ve Yasaklar....................................................................................... 178

I-Genel Olarak....................................................................................................................... 178

II- Yönetmeliklerdeki Düzenlemeler........................................................................................... 179 § 14-Atıklara İlişkin Tedbir ve Yasaklar....................................................................................................... 182

I-Genel Olarak....................................................................................................................... 182

II- Tehlikeli Atıklarla İlgili Tedbir ve Yasaklar............................................................................................ 185

III-Katı Atıklarla İlgili Tedbir ve Yasaklar................................................................................................. 186

1. Genel Olarak................................................................................................................ 186
2. Katı Atıkların Kaynağında Toplanması ve Taşınması............................................................ 188

IV.   Araçlardan Kaynaklanan Atıklarla İlgili Tedbir ve Yasaklar........................................................ 189

V.  Tıbbi Atıklarla İlgili Tedbir ve Yasaklar............................................................................................... 190

VI.  Ambalaj Atıklarıyla İlgili Tedbir ve Yasaklar........................................................................................ 192

VII.   Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalarla İlgili Tedbir ve Yasaklar.............................................. 195 § 15- İklim ve Hava İle İlgili Tedbir ve Yasaklar.............................................................................................. 196

I. Genel Olarak...................................................................................................................... 196

II- Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine Dair Kyoto Protokolü .......................... 197

• Çevre Kanununda Öngörülen Tedbir ve Yasaklar....................................................................... 198
• Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde Öngörülen Tedbir ve Yasak­
  lar................................................................................................................................... 199
• Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliğinde Öngörülen Tedbir ve Yasaklar............................... 200

VI-   Sanayi Tesisleriyle İlgili Tedbir ve Yasaklar............................................................................ 200

VII-  Sera Gazı Emisyonlarıyla İlgili Tedbirler.............................................................................. 203

ı 16- Radyasyona İlişkin Tedbir ve Yasaklar...................................................................................... 205

I-Genel Olarak........................................................................................................................ 205

II-  Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğindeki Düzenlemeler.............................................................. 205

• İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerine Karşı Tedbirler....................................... 208
• Baz İstasyonlarıyla İlgili Yargı Kararlan................................................................................. 210

: 17- Kokuya İlişkin Tedbir ve Yasaklar........................................................................................... 221

ı 18- Gürültüye İlişkin Tedbir ve Yasaklar......................................................................................... 223

I-Genel Olarak........................................................................................................................ 223

II-  Kurum, Kuruluş ve İşletmelerce Alınacak Tedbirler.................................................................... 226

1. İl Özel İdarelerince Alınacak Tedbirler................................................................................ 226
2. Belediyelerce Alınacak Tedbirler....................................................................................... 227
3. Merkezi Kuruluşlarca Alınacak Tedbirler............................................................................. 229
4. İşyerleri, Eğlence Yerleri ve Ulaşımla İlgili Alınacak Tedbirler................................................. 230

• Çevresel Titreşimle İlgili Tedbirler....................................................................................... 234
• Gürültüye Hassas Kullanımların Bulunduğu Alanlarla İlgili Tedbirler.......................................... 234

V-  Planlama Aşamasında Uygulanacak Esaslar.............................................................................. 237

VI-   Stratejik Gürültü Haritaları ve Eylem Planlarıyla İlgili Esaslar.................................................... 238

VII-  Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Denetimi................................................................ 240

Dördüncü Bölüm

Çevre Sorunlarına Yolaçabılen İşletmelere Özgü Tedbir ve Yasaklar § 19- Çevresel Etki Değerlendirmesi................................................................................................. 245

I-Genel Olarak........................................................................................................................ 245

II-  Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulama Yöntemi.................................................................... 250

1. Çevresel Etki Değerlendirmesi Sürecinin Başlatılması ve Komisyonun Kuruluşu......................... 250
2. Halkın Katılımı Toplantısı............................................................................................... 251
3. Kapsam ve Özel Format Belirleme..................................................................................... 251
4. Çevresel Etki Değerlendirme Raporunun Sunulması.............................................................. 252
5. Raporun Komisyonca Değerlendirilmesi............................................................................. 253
6. Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu veya Olumsuz Kararı Verilmesi..................................... 254

III-  Seçme, Eleme Kriterleri Uygulama Yöntemi............................................................................ 255

V- İzleme ve Kontrol................................................................................................................ 256

V- Yönetmeliğe Aykırı Uygulamaların Durdurulması...................................................................... 256 § 20- İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı............................................................................................... 261 § 21- Büyük Endüstriyel Kazalara Karşı Tedbir ve Yasaklar................................................................... 264

I-Genel Olarak........................................................................................................................ 264

II- Güvenlik Raporu................................................................................................................. 267

III-Dahili Acil Durum Planı....................................................................................................... 268

IV-   Harici Acil Durum Planı..................................................................................................... 268

§ 22- İşletme ve Yerleşim Birimlerinin Atık ve Artıklarının Alıcı Ortama Verilmesiyle İlgili Tedbir

ve Yükümlülükler............................................................................................................ 270

I-Genel Olarak.................................................................................................................. 270

II- Atık Yakma Tesislerine İlişkin Düzenlemeler................................................................ 272

III-........................................................................ Atıksu Arıtımına İlişkin Düzenlemeler  275

§ 23- Çevre Sorunlarına Yolaçabilen İşletmelerin Denetimi.................................................... 277

I-Genel Olarak.................................................................................................................. 277

II- Denetime Tabi Tesis veya Faaliyetler ve Yükümlülükleri.............................................. 279

III-                                                  Çevre Görevlileri ve Çevre Danışmanlık Firmalarının Yükümlülükleri      282

IV-Denetimle İlgili Esaslar................................................................................................. 286

V-Yaptırımlar................................................................................................................... 288

Beşinci Bölüm

Çevreyle İlgili Gezai Müeyyideler ve Hukuki Sorumluluk

§ 24- Çevre Konusundaki Cezai Müeyyideler.......................................................................... 293

I- İdari Nitelikteki Müeyyideler......................................................................................... 293

1-Genel Olarak............................................................................................................. 293

2- İdari Ceza Gerektiren Fiiller ve Uygulanacak Cezalar................................................ 295

3. İdari Cezaların Uygulanması.................................... .■............................................... 301

II-Adli Nitelikteki Cezalar................................................................................................. 302

1. Genel Olarak............................................................................................................. 302
2. Çevreye Karşı Suçlar Bölümündeki Düzenlemeler...................................................... 303

1. Çevrenin Kasten Kirletilmesiyle İlgili Düzenleme................................................ 303
2. Çevrenin Taksirle Kirletilmesiyle İlgili Düzenleme.............................................. 304
3. Gürültüye Neden Olma Konusundaki Düzenleme.................................................. 306
4. İmar Kirliliğine Neden Olma Konusundaki Düzenleme......................................... 306

3. Kamunun Sağlığına Karşı Suçlar Bölümündeki Çevreyle İlgili Düzenlemeler............... 308
4. Çevreyle İlgili Genel Tehlike Suçlan ve Uygulanacak Cezalar.................................... 308

§ 25- Çevreyle İlgili Hukuki Sorumluluk................................................................................. 311

I-Genel Olarak.................................................................................................................. 311

II- Çevre Kanununa Göre Hukuki Sorumluluk..................................................................... 311

III-....................................................... Medeni Hukuka Göre Çevreyle İlgili Sorumluluk    315 Kaynakça.............................................................................................................................. 317