Borcun Dış Üstlenilmesi

GİRİŞ

Bir borç ilişkisinde, borç ilişkisi hangi borçlu ile kurulmuşsa onun­la varlığını sürdürmesi esas olmakla birlikte, belirli şartlar altında borçlunun değişmesi kabul edilmektedir. Zira borç ilişkisi kurulduktan sonra borçlunun ekonomik, kişisel veya ailevi durumlarında meydana gelen değişiklikler sebebiyle borçlunun yerine üçüncü bir kişinin yeni borçlu olarak geçmesi ihtiyacı ortaya çıkabilir. Hukukumuzda bu tür ihtiyaçları karşılamak üzere borç ilişkisinin kurulmasından sonra borç­lunun değişmesine imkân tanıyan çeşitli hukuki kurumlar bulunmak­tadır. Borcun üstlenilmesi de bu hukuki kurumlar arasında yer almak­tadır.

Borcun üstlenilmesi, dar anlamda bir borç ilişkisinin konusunu oluşturan borcun üçüncü kişi tarafından bir hukuki işlemle devralm-masıdır. Borcun üçüncü kişi tarafından üstlenilmesi ile birlikte borç ilişkisinin pasif süjesi olan borçlu taraf değişmektedir.

Borcun üstlenilmesinin; borcun iç üstlenilmesi, borcun dış üstle­nilmesi, borca katılma, bir malvarlığının veya işletmenin devri yoluyla borcun üstlenilmesi ile işletmelerin birleşmesi ve şekil değiştirmesi suretiyle borcun üstlenilmesi olmak üzere beş çeşidi bulunmaktadır. Çalışmamızın konusunu borcun üstlenilmesinin türlerinden biri olan borcun dış üstlenilmesi oluşturmaktadır.

Borcun dış üstlenilmesi konulu çalışmamız dört bölümden oluş­maktadır. Çalışmamızın ilk bölümünde, borcun üstlenilmesi ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu kapsamda, ilk olarak, borcun üstlenilmesini ifade etmek üzere kullanılan terimlere değinilmiştir. Daha sonra bor­cun üstlenilmesinin tanımı yapılmış ve doktrinde borcun üstlenilmesi-ne ilişkin olarak yapılan tanımlara yer verilmiştir. Ardından borcun üstlenilmesinin kapsamı tespit edilmeye çalışılmış, doktrinde ileri sü­rülen görüşler ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu bölümde son olarak borcun üstlenilmesine ilişkin kanuni düzenleme incelenmiş ve 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununun bu konuda getirdiği yeniliklere deği­nilmiştir.

  Çalışmamızın ikinci bölümünde, borcun dış üstlenilmesinin hukuki niteliği ve benzer kurumlardan farkları ele alınmıştır. Borcun dış üst­lenilmesi, niteliği itibariyle bir sözleşmedir. Borcun dış üstlenilmesi sözleşmesi alacaklı ile üçüncü kişi arasında yapılmaktadır. Ayrıca, borcun dış üstlenilmesi çifte hüküm ve sonuç doğuran bir hukuki iş­lemdir. Borcun dış üstlenilmesinin ilk hükmü, borçlunun borçtan kur-tulmasıdır. Borcun dış üstlenilmesinin ikinci hükmü ise, borcu üstle­nen üçüncü kişinin yeni borçlu olarak borç altına girmesidir. Diğer taraftan, borcun dış üstlenilmesi soyut (mücerret) bir hukuki işlemdir. Bu hususlarda ayrıntılı açıklamalar yapıldıktan sonra borcun dış üstle­nilmesinin benzer kurumlardan farkları üzerinde durulmuştur. Bu kap­samda borcun dış üstlenilmesi; alacağın devri, yenileme, üçüncü kişi­nin fiilini üstlenme, kefalet sözleşmesi, garanti sözleşmesi ve külli halefiyet ile karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.   Çalışmamızın üçüncü bölümünde, borcun dış üstlenilmesi sözleş­mesinin kurulması incelenmiştir. Bu bölümde ilk olarak, borcun dış üstlenilmesi sözleşmesinin, borcun iç üstlenilmesi sözleşmesi ile iliş­kisine değinilmiştir. Borcun dış üstlenilmesi soyut bir hukuki işlem olduğu için, borcun dış üstlenilmesi sözleşmesinin geçerliliği, borcun iç üstlenilmesi sözleşmesinin varlığına veya geçerliliğine bağlı değil­dir. Şayet borçlu ile üçüncü kişi arasında borcun iç üstlenilmesi söz­leşmesi yapılmış ise, borcun dış üstlenilmesi sözleşmesi, borcun iç üstlenilmesi sözleşmesinin ifası niteliğindedir. Bununla birlikte, bor­cun iç üstlenilmesi, doktrinde bir kısım yazar tarafından borcun dış üstlenilmesi sözleşmesinin yapılmasından önce gerçekleştirilmesi ge­reken ilk aşama olarak kabul edilmektedir. Borcun dış üstlenilmesi sözleşmesi açısından sahip olduğu önem nedeniyle borcun iç üstlenil­mesi sözleşmesine ilişkin açıklamalarda bulunulmuştur. Daha sonra borcun dış üstlenilmesi sözleşmesi ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bor­cun dış üstlenilmesi sözleşmesinin tarafları, konusu ve borcun dış üst­lenilmesi sözleşmesinin kurulması aşamasında özellik arzeden öneri (icap) ve kabul beyanları ile öneriyle bağlılık süresi incelenmiştir. Sonrasında borcun dış üstlenilmesi sözleşmesinin geçerlilik şartlarına değinilmiştir. Bu kapsamda, tarafların ehliyeti, borcun mevcut olması, alacaklının alacak üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması koşulları incelenmiş ve borcun dış üstlenilmesi sözleşmesinin şekline ilişkin açıklamalar yapılmıştır.  

Çalışmamızın dördüncü bölümünde borcun dış üstlenilmesi söz­leşmesinin hüküm ve sonuçları ayrıntılı olarak incelenmiştir.

ÖNSÖZ

Borçlar Hukukunun önemli hukuki müesseselerinden biri olan borcun dış üstlenilmesi, Türk hukuk doktrininde bugüne kadar ele alınmamış ve derinlemesine incelenmemiştir. Oysa, özel hukuk alanında temel figürler büyük önem arz etmektedir. Zira çoğu zaman modern kompleks ilişkiler bu yapıların ihtiyaca dönük yeniden yapılanmaları şeklinde tezahür etmektedir. Diğer yandan, bu tür hukuki müesseseler incelenmeden yeni hukuki ilişki türlerinin değerlendirilmeye tabi tutulması hukuk aklının zaaflarını oluştura­bilmektedir. Bu itibarla, Sabure Paket "Borcun Dış Üstlenilmesini" inceleme konusu yapmak yönünde yerinde bir karar vermiştir.

  Yazar bu çalışmasında, yerli ve yabancı eserleri titizlikle taramış, konu­yu bilimsel yöntemlere uyarak ele alıp doktrin ve yargı kararlan ışığında incelemiştir. Böylece söz konusu hukuki ilişki sadece mukayeselerin konusu olmaktan çıkarılmış, kendine özgü yapısıyla varlığı ortaya konulmuştur. Bu çalışmayı yönetmek ve hukukun ince mantık örgüsü içeren labirentlerinde Sayın Paket'le gezinmek benim için de akademik bir zevk haline dönüşmüş­tür. Ne de olsa başkasının yolunda onunla birlikte yürümek aşkın bir durumu ifade etmektedir.   Sabure Paket bu çalışmasıyla Türk Borçlar Hukukuna önemli bilimsel katkıda bulunmuştur. Bu düşünce ve inançla başarılı çalışmasından dolayı kendisini tebrik eder, bilimsel katkılarının devamını dilerim.

Prof. Dr. Hasan AYRANCI

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER...................................................................................... 9 KISALTMALAR................................................................................. 13 GİRİŞ................................................................................................... 15     BİRİNCİ BÖLÜM   BORCUN ÜSTLENİLMESİ KAVRAMI, TANIM, KAPSAM VE KANUNİ DÜZENLEME      

1. TERMİNOLOJİ........................................................................... 19

II. TANIM........................................................................................ 21

III.  KAPSAM................................................................................... 22

A.   Borcun İç Üstlenilmesi............................................................ 25

B.   Borcun Dış Üstlenilmesi.......................................................... 26

C.   Borca Katılma........................................................................ 26

D.   Bir Malvarlığının veya İşletmenin Devri Yoluyla Borcun
Üstlenilmesi............................................................................ 29

E.   İşletmelerin Birleşmesi ve Şekil Değiştirmesi Suretiyle

Borcun Üstlenilmesi................................................................ 33

IV.  KANUNİ DÜZENLEME............................................................ 33

  İKİNCİ BOLUM   BORCUN DIŞ ÜSTLENİLMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE BENZER HUKUKİ KURUMLARDAN FARKLARI       I. HUKUKİ NİTELİĞİ.................................................................... 35

A.  Sözleşme Olması..................................................................... 35

B.   Borcun Dış Üstlenilmesinin Çifte Hüküm ve Sonuç Doğuran Bir
Hukuki İşlem Olması............................................................... 36

C.   Borcun Dış Üstlenilmesinin Soyut (Mücerret)

Hukuki İşlem Olması............................................................... 37

II. BENZER HUKUKİ KURUMLARDAN FARKLARI................... 39

A.   Alacağın Devri....................................................................... 39

B.   Halefiyet................................................................................ 41

C.   Yenileme............................................................................... 42

D.   Üçüncü Kişinin Fiilini Üstlenme............................................... 44

E.   Kefalet Sözleşmesi................................................................. 45

F.   Garanti Sözleşmesi.................................................................. 47

  ÜÇÜNCÜ BÖLÜM   BORCUN DIŞ ÜSTLENİLMESİ SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI      

I.   GENEL OLARAK..................................................................... 49

II. BORCUN İÇ ÜSTLENİLMESİ SÖZLEŞMESİ............................. 50

A.   Sözleşmenin Tarafları............................................................. 50

B.   Sözleşmenin Konusu............................................................... 51

C.   Sözleşmenin Kurulması ve Geçerlilik Şartları............................ 52

D.   Sözleşmenin Hüküm ve Sonuçları............................................ 53

1. Genel Olarak.................................................................... 53
2. Borçlunun Üçüncü Kişiden Teminat İsteme Hakkı.............. 56

III. BORCUN DIŞ ÜSTLENİLMESİ SÖZLEŞMESİ.......................... 57

A.  Sözleşmenin Tarafları............................................................. 57

B.  Sözleşmenin Konusu.......................................................... 58

C.  Sözleşmenin Kurulması........................................................... 58

1.    Öneri (İcap)..................................................................... 59

a.   Genel Olarak............................................................... 59

b.   Üçüncü Kişinin Öneriyle (İcapla) Bağlılık Süresi............ 61

2.    Kabul............................................................................... 63

D.   Sözleşmenin Geçerlilik Şartları................................................. 64

1. Tarafların Ehliyeti.............................................................. 64
2. Borcun Mevcut Olması...................................................... 65
3. Alacaklının Alacak Üzerinde Tasarruf Yetkisine

Sahip Olması.................................................................... 66

a.   Tasarruf Yetkisi Kavramı............................................ 66

b.   Borcun Dış Üstlenilmesi Sözleşmesinde
Alacaklının Alacak Üzerinde Tasarruf Yetkisine Sahip
Olması Gereği............................................................. 67

4.    Sözleşmenin Şekli.............................................................. 69