Borçlar Hukuku Genel Bölüm - HÜSEYİN HATEMİ
Borçlar Hukuku Genel Bölüm - HÜSEYİN HATEMİ
Hüseyin HATEMİ / Emre GÖKYAYLA - Vedat Kitapçılık
DÖRDÜNCÜ BASI’NIN SUNUŞ’U
2011, 2012 ve 2015’te üç basısı yapılan bu ortak eserin dördünü basısını da değerli meslektaşım Prof. Dr. Emre Gökyayla ile birlikte hazırlamış olmamızın manevî hazzı içindeyiz. Bu basıda kitabın hacminin çok artmamasına özen gösterilerek özellikle yeni çıkan yayınlar belirtilmiş, ne var ki bazı konularda gereken eklemeler biraz daha geniş olmuştur. Prof. Dr. Gökyayla benim kaleme aldığım 27. paragrafın sonuna kadar olan bölümde de para borçlarında faiz konusunu ve özellikle ölüm ve bedensel zarar konusunu gözden geçirerek genişletmiştir.
İnsan elinden çıkan bütün eserler gibi elinizde bulunan kitabın da mükemmel olduğunu iddia etmiyoruz. Ancak öğrenciye yararlı olması amacını güttüğümüzü ve bundan sonraki basılarda da yine aynı amaçla kitabı gözden geçireceğimizi belirtmek istiyoruz.
Bu basıda da kitabın yayımlanması için gereken özen ve gayreti gösteren Sayın Vedat Carbaş ve Sayın Berrin Doğrul ve Vedat Kitapçılık’ın diğer mensuplarına teşekkür ve sevgilerimizi sunuyoruz.
Birinci basısında sunuşunda belirttiğimiz gibi bu pozitif hukuk kitabının hukukun evrensel ve genel değişmez ilkelerine aykırı olmaması için de özen gösterdik. Okuyuculardan gelen görüşleri memnuniyetle bekliyor ve şimdiden teşekkürlerimizi sunuyoruz.
20/07/2017
İstanbul
ÐÇÐNDEKÐLER
Dördüncü Basð’nðn Sunuþ’u............................................................................................. V
Üçüncü Basð’nðn Sunuþ’u.............................................................................................. VII
Ðkinci Basð’nðn Sunuþ’u ................................................................................................. IX
Birinci Basð’nðn Sunuþ’u ................................................................................................. XI
Kðsaltmalar.................................................................................................................... XXIX
Bi-rin-ci Bö-lüm
Gi-riş ve Borç İliş-ki-si-nin Kay-nak-la-rı
§1. Giriþ.................................................................................................................................. 1
I- Genel Olarak........................................................................................................... 1
II- Borçlar Hukuku ve Borçlar Kanunu Tarihine Kðsa Bir Bakðþ.................... 2
§2. Borç Ðliþkisi ve Borç Kavramlarð.......................................................................... 7
I- Borç Ðliþkisi Kavramð......................................................................................... 7
II- Borç Kavramð..................................................................................................... 11
III- Borçlanma Ðþlemi Kavramð............................................................................ 11
IV- Akit Kavramð...................................................................................................... 13
V- “Borçlu Taraf”ðn SayðsðAçðsðndan Akitlerin Sðnðflandðrðlmasð 16
VI- Fiilî Akit Ðliþkisi Kavramð................................................................................ 16
VII- Alacak Hakkð...................................................................................................... 17
VIII- Talep Yetkisi ve Alacak Hakkð........................................................................ 19
IX- Hatðr Ðliþkileri (Gefälligkeitsverhältnis)......................................................... 19
X- Centilmen Anlaþmalarð..................................................................................... 21
XI- Eksik (Tabiî) Borç Kavramð............................................................................. 21
1) Ahlâkî vazife (TBK 78/2)............................................................................. 22
2) Zamanaþðmðna u€rayan alacak hakkðna tekabül eden borç............ 22
3) Kumar ve bahis borçlarð(TBK 604-606).................................................. 23
4) Evlenme tellallð€ðnda (evlenme simsarlığında) karþð-edim
(TBK 524)........................................................................................................ 24
XII- Yüklenti (Obliegenheit, incombance) Kavramð............................................ 24
XIII- Kazandðrma Sebebi Kavramð......................................................................... 26
XIV- Realobligation (Nesnel borç kavramð)............................................................ 27
XV- Ba€ðmlðHak Kavramð.................................................................................... 28
XVI- “Intuitus Personae” Unsuru Olan Akitler (Borçlunun Kiþisel
VasðflarðGöz Önünde Tutularak Yapðlan Akitler)..................................... 28
§3. Borçlar Hukuku Alanðna Hakim Olan Temel Ðlkeler..................................... 29
I- “Temel Hürriyet”e Dayanan Akit Hürriyeti (Sözleþme
Serbestisi, Sözleþme Özgürlü€ü) Ðlkesi........................................................... 29
II- “Iustitia distributiva”ya (Oran Adaleti, Da€ðtðm Adaleti,
Hakkaniyet, Somut Olay Adaleti) Dayanan Alt Ðlkeler.............................. 29
§4. Sözleşme (Akit) ve Kuruluþu.................................................................................... 30
I- Genel Açðklama.................................................................................................. 30
II- Ðcap (Öneri) ve Ðcaba (Öneriye) Davet.......................................................... 30
III- Esaslð“Noktalar” ve Ðkincil (Tali) “Noktalar”............................................. 31
IV- Ðcabðn (Önerinin) ve Kabulün Hukukî Niteli€i............................................ 33
1. Önerinin hukukî niteli€i.................................................................................. 33
2. Kabulün hukukî niteli€i................................................................................. 34
V- Akdin Kurulmasð................................................................................................ 34
1. Genel açðklama............................................................................................... 34
2. Akdin kurulmasðanð..................................................................................... 36
VI- Akdin Hüküm Do€urmasðAnð........................................................................ 36
VII- Açðk Bir Kabul Gerektirmeyen Haller............................................................. 36
VIII- Ðcabðn (Önerinin) Ba€layðcðlðk Süresi......................................................... 39
IX- Ba€layðcðOlmayan Ðcaplar (Öneriler) ......................................................... 39
X- Ðcap (Öneri) ve Kabulün Geri Alðnmasð....................................................... 40
XI- İnternet Vasðtasðile Akit Kurma..................................................................... 41
XII- Vasðtalð-Vasðtasðz Beyanlar.......................................................................... 41
XIII- VarmasðGerekli Beyanlar................................................................................. 41
XIV- Ismarlanmamðþ(SipariþEdilmemiþ) Þey Gönderilmesi............................. 42
XV- Alenî Mükâfat Vaadi (Ðlân Yoluyla Ödül SözüVerme) ve
Müsabaka (Yarðþma) Ðlanð............................................................................ 43
§5. Þekil................................................................................................................................ 44
I- Genel Açðklama.................................................................................................. 44
II- Adî YazðlðÞekil................................................................................................... 49
III- Resmî YazðlðÞekil (Düzenleme)...................................................................... 51
IV- Ðhtiyarî, Rðzaî, Akitte Mahfuz Kalan Þekil (Ðradî Þekil).......................... 52
V- Þekil Kurallarðna Uymayðþðn Yaptðrðmð................................................... 52
§6. Sebep Göstermeksizin (Mücerret) Borç Tanðmasð
(Ðkrarð) ve Borç Vaadi............................................................................................... 54
I- Genel Açðklama.................................................................................................. 54
II- Kazandðrma Sebebi Ne Olabilir?..................................................................... 55
III- TBK 18’de Gerçek Anlamda Soyutluk mu Söz
Konusudur?.......................................................................................................... 55
§7. Ön Akit Kavramðve Hükümleri............................................................................. 57
I- Genel Açðklama.................................................................................................. 57
II- Ön Akdin Gerekli Olabilece€i Durumlar.......................................................... 58
III- Ön Akdin Þekli...................................................................................................... 58
IV- Ön Akitten Do€an “Yapma” Borcunun Ðfasðnðn Ðstenmesi
(Taþðnmaz SatðþVaadi Örne€i)..................................................................... 59
§8. Akit Serbestisi (Vertragsfreiheit, Ðrade Özgürlü€ü,
Sözleþme Özgürlü€ü, Autonomie de la Volonté)................................................ 60
I- Kavram................................................................................................................. 60
II- Akit Yapðp Yapmama Özgürlü€ü................................................................... 60
III- Akdin Ðçeri€ini Belirleme Özgürlü€ü............................................................... 61
IV- Tip Seçme Özgürlü€ü (Typenfreiheit).............................................................. 62
V- Þekil Özgürlü€ü.................................................................................................... 62
VI- Akdi Çözme veya De€iþtirme Özgürlü€ü....................................................... 62
§9. Genel Ðþlem Þartlarð................................................................................................ 63
I- Genel Açðklama.................................................................................................. 63
II- “Genel Ðþlem Þartlarð” Alanðnda Akit Serbestîsinin Sðnðrlanmasð 64
1. “Genel iþlem þartlarð” hangi þartlarla akdin içeri€ine
dahil olmuþsayðlmalðdðr?........................................................................... 64
2. Genel iþlem þartlarðakdin içeri€ine dahil olabilmiþiseler
dahi, bunlarðn bir tür “kðsmî hükümsüzlük” yaptðrðmðile
karþðlaþmalarðmümkün müdür?.............................................................. 64
§10. Akitlerin Yorumu, Tamamlanmasðve Tahvil
(= Çevirme, Konversion).......................................................................................... 67
I- Yorum.................................................................................................................... 67
1. Genel açðklama............. 67
2. Taraflar arasðndaki yorum anlaþmazlðklarðnda............. 67
II- Akdin tamamlanmasð........................................................................................ 68
1. Genel açðklama............. 68
2. Akdin örtülü içeri€inin tamamlayðcðkurallar ile tamamlanmasð 69
3. Akitlere hâkim müdahalesi............. 70
III- Tahvil (Çevirme, Konversion, Conversion).................................................... 70
§11. Geçersizlik Yaptðrðmlarð..................................................................................... 71
I- Genel Açðklama.................................................................................................. 71
II- Ehliyet Unsurundaki Eksiklikler ve Yaptðrðm............................................... 71
III- Akitlerin “Konu”suna Ðliþkin Geçersizlik Halleri.......................................... 74
1. Genel açðklama............. 74
2. “Akdin konusu” kavramðnðn açðklanmasð............. 74
3. Konuda kanuna aykðrðlðk............. 75
4. Konuda ahlâka aykðrðlðk............. 79
5. Konuda Ðmkânsðzlðk............. 80
IV- Yasak Ðþlemler.................................................................................................... 81
V- Geçersizlik Yaptðrðmlarðve Butlan Yaptðrðmð.......................................... 83
1. Genel olarak geçersizlik yaptðrðmlarð............. 83
2. Butlan (Kesin hükümsüzlük) yaptðrðmð............. 85
3. Butlan yaptðrðmðnðn özellikleri............. 86
4. Butlan itirazðnðn kötüye kullanðlmasð............. 87
5. Kðsmî butlan (Kðsmî hükümsüzlük)............. 87
6.Esnek hükümsüzlük kavramı....................................................................... 88
§12. Ðrade Bozukluklarðve Gabin (AþðrðYararlanma) ile Yaptðrðmlarð. 89
I- Genel Açðklama.................................................................................................. 89
II- Ðstenerek (Kasden) Meydana Getirilen Ðç Ðrade-Beyan
Uyuþmazlð€ð....................................................................................................... 90
1. Tek taraflð............. 90
2. Ðki taraflð............. 90
III- Nisbî Muvazaanðn Türleri................................................................................. 91
IV- Nâm-ðMüsteâr, Kiþide Muvazaa, ÐnançlðÐþlem ve Dolayðsðile
Temsilli Vekâlet Kavramlarð............................................................................ 91
V- Beyan Hatalarð(Açðklamada yanðlma)....................................................... 93
1. Genel açðklama............. 93
2. Beyan hatasðnðn (Açðklamada yanðlmanðn) türleri............. 96
VI- Ðç Ðradenin Oluþumunda Bozukluk ve Temel Hatasð.............................. 98
VII- DðþEtkenlerle Ðç Ðradenin Bozuk Oluþmasð(Hile = aldatma ve
ikrah: korkutma ve zorlama).......................................................................... 100
1. Genel açðklama............. 100
2. Hile (Aldatma) (TBK 36)............. 100
3. Ðkrah (korkutma) (TBK 37-38)............. 101
4. Üçüncü kiþinin hilesi ve ikrahð(aldatmasðve korkutmasð)............. 101
5. Beyan hatasðfailini uyarmayðp saymaca uyuþma do€urma hali: 102
VIII- Vasðta Hatasðİletmede Yanılma (TBK 33)............................................... 102
IX- Yanðlma (Hata), Aldatma (Hile), Korkutma (Ðkrah) Hallerinde
Yaptðrðm: Ðþlemin Ðptal Edilebilirli€i (TBK 39)....................................... 102
X- Aşırı Yararlanma (Gabin) ve Yaptırımı (TBK 28)..................................... 105
1. Þartlarð............. 105
2. Yaptðrðmð............. 105
XI- Ðptal Edilebilirlik Yaptðrðmðnda Kðsmî Ðptal veya “Düzeltme”.......... 106
§13. Temsil........................................................................................................................ 107
I- Genel Açðklamalar: Temsil Kavramðve “Vekâlet”den Ayrðlmasð............. 107
II- Temsil Yetkisinin Kullanðlmasð..................................................................... 108
III- “Kendisi ile Ðþlem”ler ve Çifte Temsil.......................................................... 109
IV- Temsil Yekisinin Kapsamð.............................................................................. 109
V- Temsil Yetkisinin Sona Ermesi........................................................................ 110
1. Sona erme sebepleri............. 110
2. (M)’nin yetkisinin sona ermesi halinde, (M) sðfatðile
yapðlan iþlemlerin durumu......................................................................... 111
VI- (M)’nin Ðrade Bozuklu€u................................................................................ 111
VII- Yetkisiz Temsil................................................................................................... 112
1. Genel açðklama............. 112
2. Yetkisiz temsil halinde (M)’nin giderim yükümü............. 112
3. Hukukî görünüþe güvenin korunmasðilkesinin (MK 2/1)
devreye girmesi (görünüþde temsil yetkisi) halleri.................................. 112
§14. Sözleþme DðþðSorumluluk Borç Ðliþkileri................................................... 113
I- Genel Açðklama................................................................................................ 113
II- Sözleþme Dðþðve Sözleþmeden Do€an Sorumluluk................................ 114
III- Ceza Sorumlulu€u ve Özel Hukuk Sorumlulu€u........................................ 115
IV- Ðdare Hukuku Alanðnda Sorumluluk Ðliþkisi............................................ 115
V- Haksðz Fiil Borç Ðliþkisinin Unsurlarð.......................................................... 116
§15. Haksðz Fiillerde Hukuka Aykðrðlðk Unsuru.................................................. 116
I- Genel Açðklama................................................................................................ 116
II- Haksðz Fiil Sorumlulu€u Çerçevesine Alðnan “Ahlâka
Aykðrðlðk” (TBK 49/2)................................................................................... 117
III- Eylemsizlik de Eylem Gibi Hukuka AykðrðSayðlabilir mi?..................... 120
IV- Hukuka Uygunluk Sebepleri........................................................................... 122
1. Genel açðklama............. 122
2. Hukuka uygunluk sebeplerinin kanunda sayðlmðþolmasðgere€i 123
3. Hukuka uygunluk sebepleri............. 124
§16. Sorumluluk Borç Ðliþkilerinin Onsuz Olmaz Unsuru: Zarar.................... 130
I- Genel Açðklama................................................................................................ 130
II- Do€rudan Zarar - Dolayðsðile Zarar............................................................ 131
III- Sözleþme Zararðve Haksðz Fiil Zararð....................................................... 132
IV- Yarðþma Bulunmayan Hallerde Bir Haksðz Fiil Zararðnðn
Akdî Sorumluluk Hükümleri Çerçevesinde Giderimi
Ðstenebilir mi?.................................................................................................... 133
V- Normatif Zarar................................................................................................... 134
§17. Ðlliyet (Nedensellik) Ba€ð.................................................................................... 135
I- Genel Açðklama................................................................................................ 135
II- Eylemsizlik (Unterlassung) Ðllet Sayðlabilir mi?......................................... 136
III- Þart Kuramðve Uygun Ðlliyet Kuramð- Süreci Baþlatmada
Etken Olan Olgunun Tesbiti............................................................................. 138
IV- Ðlliyet Ba€ðnðn Kesilmesi.............................................................................. 138
1. Genel açðklama............. 138
2. Ðlliyet ba€ðsüreci (F)’nin eylemi ile baþladðktan sonra
baþka bir illiyet ba€ðsüreci ile kesilebilir mi?.......................................... 139
V- Öne Geçen Ðlliyet Ba€ðZarar Sonucunu Do€urmuþise, Önüne
Geçilen Ðlliyet Ba€ðnðn da AynðSonucu Do€uraca€ðÐleri
Sürülerek Zarar Sonucunu Do€uran Ðlliyet Ba€ðnðBaþlatan (F)
Sorumluluktan Kurtulabilir mi?...................................................................... 140
VI- Ðlliyet Varsayðmð(=Fiction) = Varsayðlan Ðlliyet.................................... 141
VII- Hukuka Aykðrðlðk Ba€ðKavramð............................................................. 141
§18. Kusur Unsuru........................................................................................................... 143
I- Genel Açðklama................................................................................................ 143
II- Bireylerde Ðsnad Kabiliyeti............................................................................. 144
III- Tüzel Kiþilerde Sorumluluk Ehliyeti.............................................................. 145
IV- Kusur Kavramðve Türleri............................................................................... 146
1. Kusur kavramð............. 146
2. Kusurun türleri............. 147
3. A€ðr kusur ve hafif kusur ayðrðmð............. 147
4. Haksðz fiil sorumlulu€u borç iliþkisinin kurulmasðiçin
“kasd” aranan haller.................................................................................... 148
5. Ðhmalin ölçütü.............................................................................................. 148
§19. Kusursuz Sorumluluk Borç Ðliþkileri.............................................................. 149