Biyotıp Hukukunda İnsan Onuru
Biyotıp Hukukunda İnsan Onuru
Nagehan GÜRBÜZ ERSOY
ONSOZ İnsan onuru, üzerinde uzlaşmaya varılan bir tanımı olmamakla beraber, her insanın yalnızca insan olmaktan kaynaklanan değerim ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. İnsan onuru, insan haklarının temelini ve varlık nedenini teşkil etmektedir. Biyotıp alanında yaşanan bilimsel ve teknolojik gelişmeler de insan haklarına ve insan onuruna yönelik yeni tehditlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Biyotıp hukuku bağlamında insan onuruna sıkça başvurulmasının nedeni de bu tehditleri bertaraf etmektir.
Biyotıp hukukunda insan onuru kavramını incelemeye çalıştığım bu kitap, 2012 yılında İstanbul Üniversitesi Kamu Hukuku Yüksek Lisans Programı kapsamında hazırlanmış bir tez çalışmasının gözden geçirilmiş halidir.
Bu tezin ortaya çıkmasında birçok kişinin emeği ve desteği söz konusudur. Başta her türlü desteği ile yanımda olan ve ufuk açıcı yönlendirmeleri ile tezimin bugünkü halini almasını sağlayan tez danışmanım Doç. Dr. Sevtap Metin'e, değerli vakitlerini ayırarak tez savunmamda bulunan ve yapıcı eleştirileriyle tezime katkı sunan Prof. Dr. Oktay Uygun'a, Prof. Dr. M. Tevfik Özcan'a, Prof. Dr. Hakan Hakeri'ye ve Yrd. Doç. Dr. Ülker Yükselbaba'ya, gerek kaynak temini gerek karşı karşıya kaldığım kavramsal sorunları çözmemde yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Altan Heper'e ve tezimi inceleme ve değerlendirme nezaketini gösteren Yrd. Doç. Dr. Gülay Arslan Öncü'ye çok teşekkür ederim.
Ayrıca her yılgınlığımda, yorgunluğumda arkamda olduklarını bildiğim sevgili anneme, babama, ablama ve sonsuz desteği ile bana güç katan Çağlar a da teşekkürü borç bilirim. Son olarak, bu çalışmanın kitap haline gelmesini sağlayan On İki Levha Yayıncılığa ve Sayın Erol Öz e de teşekkürlerimi sunarım.
Nagehan GÜRBÜZ
İÇİNDEKİLER
Birinci Bölüm:Genel Olarak İnsan Onuru
A. İnsan Onuru Kavramının Kökenleri ve Tarihsel Arka Planı
1. İlk ve Ortaçağda İnsan Onuru
2. Rönesans ve Aydınlanma Düşüncesinde İnsan Onuru Kavramının Temellendirilmesi
B. İnsan Onurunun Farklı İki Kullanımı
1. İnsan Onurunun Yetkilendirme Anlamında Kullanımı
a. Dürig ve Obje Formülü
b. İnsan Onurunu Temel Hak Olarak Kabul Eden Yaklaşım
c. İnsan Hakları Belgelerinde Yetkilendirme Anlamında İnsan Onuru (İnsan Haklarının Temeli Olarak İnsan Onuru)
d. İnsan Onurunu İnsan Hakları Belgeleri Işığında Tanımlama Denemesi
2. İnsan Onurunun Kısıtlama Anlamında Kullanımı (Human Dignity As Constraint)
İkinci Bölüm:Biyotıp Hukukunda İnsan Onuru
A. Biyotıp Hukuku Bağlamında İnsan Hakları Belgelerinde İnsan Onuru
1. Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Haklarının ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi
2. İnsan Genomu ve İnsan Hakları Evrensel Bildirisi
3. Biyoetik ve İnsan Hakları Evrensel Bildirisi
4. Şimdiki Nesillerin Gelecek Nesillere Yönelik Sorumlulukları Bildirisi
B. Biyotıp Hukukunda İnsan Onurunun Farklı Anlamları Üzerine Değerlendirme
C. Biyoteknolojik Gelişmelerin İnsan Doğasını Dönüştüreceği Endişesi
D. İnsan Onuruna Biyotıp Hukuku ve Biyoetik Temelinde Yöneltilen Eleştiriler
1. İnsan Onuruna Yönelik Türcülük Eleştirisi ve Hayvanların Ahlaki Durumu
a. James Rachels
b. Peter Singer
2. İnsan Onuruna Yönelik Diğer Eleştiriler
E. İnsan Onuruna Yönelik Eleştirileri Bertaraf Etme Çabaları
1. Alan Gewirth'in İnsan Onuru Anlayışı ve Türel Tutarlık İlkesinin (Principle of Generic Consistency) İnsan Onuru Bağlamında Uygulanması
2. Bireysel Özgül Değer ve İnsan Onurunun Ensembl Teorisi/ Temel Hakların Korunması Olarak İnsan Onuru
Üçüncü Bölüm:Biyotıp Hukuku Bağlamında Uygulamalar
A. Kök Hücre Çalışmaları, Embriyonun İnsan Onuruna Sahipliği Sorunu ve Klonlama
1. Embriyonik Kök Hücre Çalışmaları Ve Tedavi Edici Klonlama
a. Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunda Embriyonun Hukuki Statüsü
b. Kök Hücre ve Çeşitleri
c. Arta Kalan Embriyoların Kök Hücre Kazanılması için Kullanılması
d. Kök Hücre Kazanımı için Embriyo Oluşturulması/ Tedavi Edici Klonlama
2. Üreme Amaçlı Klonlama
B. Yapay Döllenme
1. Preimplantasyon Genetik Tanı (PGT)
a. PGT ve Kullanım Alanları
b. PGT'nin İnsan Onuru Bağlamında Değerlendirilmesi
c. Kurtarıcı Kardeş
2. Taşıyıcı Annelik
a. Taşıyıcı Annelik ve Çeşitleri
b. Taşıyıcı Anneliğe İnsan Onuru Temelinde Yöneltilen İtirazlar
(1) Taşıyıcı Annenin Onurunun İhlal Edildiği Tezi
(2) Çocuğun Onurunun İhlal Edildiği Tezi
C. Organ ve Doku Nakli
1. Organ Vericilerinin İnsan Onuru Bağlamında Değerlendirilmesi
a. Canlı Vericiler
b. Ölümden Sonra İnsan Onuru Koruması
c. Yeni Organ Vericileri
(1) Anensefalik Bebeklerden Organ Nakli
(2) Xenotransplantasyon: Hayvandan İnsana Doku ve Organ Nakli
i. Hayvanların Onuru
2. Organ Satışı ve İnsan Onuru
D. Ötanazi/Onurlu Ölüm
1. Ötanazinin aleyhindeki tezler
2. Ötanazinin lehindeki tezler
3. Ötanazinin Çeşitlerine Bağlı Olarak Değerlendirme
a. İstemli Ötanazi, Özerklik ve İnsan Onuru
b. İstem Dışı Ötanazi ve İnsan Onuruna Sahiplik Sorunu