Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1.Protokole Göre Malvarlığı Haklarının Korunması
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1.Protokole Göre Malvarlığı Haklarının Korunması
H.Gürbüz SARI
Sayfa Sayısı
:
214
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2010
ISBN NO
:
9786055865900
H. Gürbüz SARI
1995 de Galatasaray Lisesini bitirmiş, 2000 de ise Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur. Ardından aynı üniversitede Avrupa Birliği üzerine yüksek lisans yapmıştır. 2001-2005 yılları arasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bünyesinde uzman hukukçu olarak görev yapmıştır. 2004-2007 yılları arasında Paris-I Sorbonne Üniversitesinde kamu ihale hukuku üzerine doktora araştırmaları yapmıştır. Birçok makalesi çeşitli dergilerde yayımlanmıştır. Halen hukuk danışmanlığı ve avukatlık faaliyetlerini İstanbul da sürdürmektedir.
GÜNCELLENMİŞ
2. BASKIYA ÖNSÖZ
Bu çalışmanın hazırlandığı 2006 yılında AİHM\\\′nin malvarlığı haklarının korunmasına dair ortaya koyduğu içtihat birikimi, temel hukukunu oluşturmuştu. Bundan sonra geçen dört yılda ise uygulama detayı diyebileceğimiz, temel prensiplerin farklı olaylara uygulanması örnekleri çoğalmıştır. AİHSEP\\\′nin 1. Maddesinden dolayı Mahkemeye yapılan başvurularda istatistiksel olarak büyük bir artış olduğu görülmektedir. Bu durum da göstermektedir ki ulusal hukuk uygulamalarında ortaya çıktığı düşünülen bir çok aksaklığın AİHS sistemi içinde giderilmesi için bireylerin arayış ve çabaları artarak sürmektedir. Mahkemenin bakış açısı ise temel prensiplere sadık kalarak koruma kapsamını genişletme yönündedir. Ancak başka bir açıdan da AİHM esas olarak uzmanı olmadığı ekonomik hukuk veya özel hukuk gibi alanlarda daha fazla söz söylemek durumda kalmaktadır. Bunun yansıması olarak yeni kararlarda özellikle tüm içtihadı etkileyecek genel geçer prensip koymadan sadece somut olaya ilişkin hüküm verildiği görülmektedir. Bu kitabın yeni baskısında, aradan geçen dört yıl içinde verilen konumuz ile ilgili hemen hemen tüm kararlar incelenerek içtihadın gelişmesine ışık tutanlar seçilmiş ve kitabın anlatım tekniğine uygun bir şekilde işlenmiştir.
İkinci Baskının yayına hazırlanmasına emeği geçen On iki Levha Yayıncılık çalışanlarına da ayrıca teşekkür ederim.
İstanbul, Şubat 2010
Çalışmanın Planı
Bu çalışma esas olarak, AİHSEP\\\′nin 1. maddesi hakkındaki AİHM içtihatlarıyla oluşan hukuku incelemeyi hedeflemektedir. Dolayısıyla, ulusal hukuk sistemlerinin medenî hukuk alanında düzenleme konusu olan malvarlığı hakları veya genel insan hakları hukukunun alt başlığı olarak malvarlığı hakları, bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Ayrıca AİHSEP\\\′nin 1. maddesine ilişkin de teorik veya doktrin temelinde bir inceleme yapılması amaçlanmamaktadır.
AİHSEP\\\′nin 1. maddesi ile getirilen koruma sistemini incelemeye ilk olarak, tanınan hakkın kapsamını belirleyerek başlayacağız. AİHSEP\\\′nin 1. maddesinin uygulanma alanına giren bir hakkının varlığının ortaya konması, Mahkeme önündeki bireysel başvuru incelemesinin ilk ayağını oluşturur ve hakkın mevcut olmadığı sonucuna varılırsa, esastan incelemeye geçilmez. Bu bölümü de iki alt başlığa ayırarak; öncelikle konu bakımından hangi hakların AİHSEP\\\′nin 1. maddesi anlamında malvarlığına dâhil sayıldığını değerlendirecek, ardından haklan Mahkeme önünde talep edilebilir olması için, ne ölçüde somutlaşması gerektiği üzerinde duracağız.
İkinci bölümde, malvarlığı haklarının güvence altına alınması amacıyla AİHM tarafından getirilen koruma sistemine değineceğiz. AİHS\\\′de tanınan başka haklarda da olduğu gibi, malvarlığı hakkı mutlak surette dokunulamaz bir hak değildir. AİHSEP\\\′nin 1. maddesi, malvarlığı haklarına getirilecek devlet müdahalesinin, belirli şartlar ile hakkı ihlal etmeyeceğini düzenlemektedir. Başka bir deyişle devlet, yasal temele dayanarak ve kamu yararını sağlamak amacıyla, hakkı kısıtlayabilir veya tamamen kişiyi hakkından yoksun bırakabilir. Hakka getirilecek müdahalenin AİHSEP\\\′nin 1. maddesi ile bağdaşır olma niteliğini ise uygulamada çoğunlukla orantılılık prensibi belirlemektedir. Buna göre, müdahalenin gerekçesi olan kamu yararı ile kişinin temel hakkı arasında makul bir orantılılık ilişkisi kurulmalı, müdahale kişi üzerine kamu yararıyla haklı çıkarılamaz derecede aşırı bir yük bindirmemelidir. Bu bölümde, konu hakkında prensip değeri taşıyan davalardan seçtiğimiz örnekler ile AİHM\\\′nin yaklaşımı ortaya çıkarmaya çalışacağız.
Üçüncü bölümde ise, Sözleşme sisteminin bütününün, AİHSEP\\\′nin 1. maddesi üzerindeki etkisini irdeleyeceğiz. Daha açıkça, AİHS\\\′nin diğer maddelerinde düzenlenen haklardan bazılarının, malvarlığı haklarına ilişkin nasıl ek bir koruma getirdiğini açıklayacağız. Sözleşme\\\′nin 6, 13 ve 14\\\′üncü maddelerindeki düzenlemeler, malvarlığı haklarıyla birlikte değerlendirildiğinde, AİHSEP\\\′nin 1. maddesindeki güvenceye katkı sağlamakta, yerine göre onu tamamlayıcı bir özellik kazanabilmektedirler. Diğer yandan, AİHS\\\′deki bazı haklar için kesin olarak yerleşmiş olan, devletin pozitif yükümlülükleri konusunun, malvarlığı hakları karşısındaki durumu, bu çalışmanın en ilerici kısmını oluşturmaktadır. AİHS\\\′nin bütünü çerçevesinde devletin sorumluluğundan, malvarlığı haklarının korunması konusunda da belli pozitif tedbirlerin alınması yönünde bir yükümlülüğün ne ölçüde çıkarılabileceği, AİHM\\\′nin çok sınırlı sayıdaki kararında işlenmektedir. Dolayısıyla henüz yerleşik içtihadın oluşmadığı bir konuda, Mahkeme kararlarının gelişimine ışık tutmaya çalışacağız.
İÇİNDEKİLER
GÜNCELLENMIŞ 2. BASKIYA ÖNSÖZ ix
ÖNSÖZ xi
İÇİNDEKİLER xiii
KISALTMALAR xvii
GİRİŞ 1
Birinci Bölüm
AİHSEP\\\′NİN 1. MADDESİNİN UYGULANMA ALANI
A. KORUNAN HAKKIN KONUSU 10
1. Taşınır ve Taşınmaz Mallar Üzerindeki Mülkiyet Hakkı 11
2. Ticaret Şirketi Ortaklığı/Hissesi 12
3. Fikrî ve Sınaî Mülkiyet Hakları 13
4. Ticari Faaliyetin Korunması 16
a. Bir İşletmenin Faaliyetinin Devamındaki Ekonomik
Yarar 16
b. Müşteri Çevresinin Ticari İşletmenin Değerine Dâhil
Olması 18
c. Müşteri Çevresinin İşletmenin Gelirinden Ayrılması
Sorunu 20
5. Alacak Hakları 21
a. Sözleşmeden Doğan Alacak Hakları 21
b. Kanundan Doğan Alacak Hakları 23
B. MALVARLIĞI HAKKININ TALEP EDİLEBİLİR OLMASI 28
1. Hakkın Kazanılmış Olması 28
a. Hakkın Mevcut Olması 29
b. « Meşru Beklenti » Kavramı 34
2. Malvalığı Hakkının İspatı 43
a. Hakkın İç Hukukta Tartışmalı Olması 44
b. Hakkın Ulusal Hukuk Dışında Bir Temele Dayanması 51
İkinci Bölüm
MALVARLIĞININ KORUNMASI
A. GENEL PRENSİPLER 55
1. Üç Kural Prensibi 55
2. Müdahale Kavramı 57
3. Yasalhk Prensibi 59
a. Hukukun Üstünlüğüne Saygı Gösterilmesi 59
b. Yasalhk Prensibinin Normatif Yönü 62
4. Kamu Yararı 64
5. Orantılılık Prensibi 66
6. Uluslararası Hukukun Genel Prensipleri 68
B. MÜLKİYETİNDEN YOKSUN BIRAKILMA:İKİNCİ
KURAL 71
1. Devletleştirme - Kamulaştırma 73
2. Kamulaştırmasız Mülkiyet Kaybı 77
a. Fiilî El Atma 77
b. Kamulaştırma Harici Hukuki Yollarla Gerçekleşen
Mülkiyet Kaybı 85
3. Sosyal Politikalar Çerçevesinde Gerçekleştirilen Servet
Paylaşımı 90
4. Kaybedilen Mülkiyetin Değeriyle Orantılı Tazminat 95
a. Genel Prensipler 95
b. Tazminatın Belirlenmesinde AİHM\\\′nin Denetim
Yetkisi 101
c. İstisnai Koşullarda Hiç Tazminat Ödenmemesi 109
C. MALVARLIĞININ KULLANILMASINA İLİŞKİN
DÜZENLEMELER: ÜÇÜNCÜ KURAL 111
1. Taşınmazların Kullanımına Yönelik Kısıtlamalar 112
a. İmar Hukuku Düzenlemeleri 112
b. Kiracılık İlişkisinin Düzenlenmesi 121
2. İzin ve Ruhsatlar ile İlgili Kısıtlamalar 126
3. Vergi ve Benzeri Kesintiler ile Para Cezası 130
a. Vergi Toplama Konusunda Devlete Tanınan Yetki 131
b. Suçla Mücadele Kapsamında Malvarlığı Haklarına
Getirilen Müdahaleler 135
D. MALVARLIĞININ KORUNMASI İLKESİNİ ZEDELEYEN
GENEL MÜDAHALELER:BİRİNCİ KURAL 150
1. Ulusal Hukuka Uygun Olmayan Müdahaleler 150
a. Hakkın Doğrudan Çiğnenmesi 151
b. Ulusal Mahkeme Kararlarının İcra Edilmemesi 153
2. Malvarlığından Faydalanmayı Kısıtlayan Müdahaleler 157
3. Malvarlığının Korunması İlkesini İhlal Eden Diğer
Müdahaleler 166
Üçüncü Bölüm
MALVARLIĞININ KORUNMASINA İLİŞKİN TAMAMLAYICI UNSURLAR
A. MALVARLIĞININ KORUNMASI HAKKININ AİHS\\\′NİN
DİĞER MADDELERİYLE OLAN İLİŞKİSİ 173
1. Malvarlığı Haklarının AİHS\\\′nin 6. Maddesi ile İlişkisi 174
a. Ulusal Hukuk Sisteminde Malvarlığının Korunmasını
Sağlayacak Etkin Yargı Yolu Bulunması 175
b. Ulusal Hukuk Sisteminde Adil Yargılama
Yapılmamasının Malvarlığı Hakları Üzerindeki
Olumsuz Etkisi 179
2. Malvarlığı Haklarının AİHS\\\′nin 13. Maddesi ile İlişkisi 181
3. Malvarlığı Haklarının AİHS\\\′nin 14. Maddesi ile İlişkisi 184
a. Vatandaşlık Temelinde Yapılan Ayrımcılık 185
b. Cinsiyet Farklılığı Temelinde Yapılan Ayrımcılık 187
c. Farklı Kategoriler Yaratılarak Yapılan Ayrımcılık 188
B. MALVARLIĞI HAKLARININ KORUNMASINDA
DEVLETİN POZİTİF YÜKÜMLÜLÜĞÜ 190
KAYNAKÇA 199
1995 de Galatasaray Lisesini bitirmiş, 2000 de ise Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur. Ardından aynı üniversitede Avrupa Birliği üzerine yüksek lisans yapmıştır. 2001-2005 yılları arasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bünyesinde uzman hukukçu olarak görev yapmıştır. 2004-2007 yılları arasında Paris-I Sorbonne Üniversitesinde kamu ihale hukuku üzerine doktora araştırmaları yapmıştır. Birçok makalesi çeşitli dergilerde yayımlanmıştır. Halen hukuk danışmanlığı ve avukatlık faaliyetlerini İstanbul da sürdürmektedir.
GÜNCELLENMİŞ
2. BASKIYA ÖNSÖZ
Bu çalışmanın hazırlandığı 2006 yılında AİHM\\\′nin malvarlığı haklarının korunmasına dair ortaya koyduğu içtihat birikimi, temel hukukunu oluşturmuştu. Bundan sonra geçen dört yılda ise uygulama detayı diyebileceğimiz, temel prensiplerin farklı olaylara uygulanması örnekleri çoğalmıştır. AİHSEP\\\′nin 1. Maddesinden dolayı Mahkemeye yapılan başvurularda istatistiksel olarak büyük bir artış olduğu görülmektedir. Bu durum da göstermektedir ki ulusal hukuk uygulamalarında ortaya çıktığı düşünülen bir çok aksaklığın AİHS sistemi içinde giderilmesi için bireylerin arayış ve çabaları artarak sürmektedir. Mahkemenin bakış açısı ise temel prensiplere sadık kalarak koruma kapsamını genişletme yönündedir. Ancak başka bir açıdan da AİHM esas olarak uzmanı olmadığı ekonomik hukuk veya özel hukuk gibi alanlarda daha fazla söz söylemek durumda kalmaktadır. Bunun yansıması olarak yeni kararlarda özellikle tüm içtihadı etkileyecek genel geçer prensip koymadan sadece somut olaya ilişkin hüküm verildiği görülmektedir. Bu kitabın yeni baskısında, aradan geçen dört yıl içinde verilen konumuz ile ilgili hemen hemen tüm kararlar incelenerek içtihadın gelişmesine ışık tutanlar seçilmiş ve kitabın anlatım tekniğine uygun bir şekilde işlenmiştir.
İkinci Baskının yayına hazırlanmasına emeği geçen On iki Levha Yayıncılık çalışanlarına da ayrıca teşekkür ederim.
İstanbul, Şubat 2010
Çalışmanın Planı
Bu çalışma esas olarak, AİHSEP\\\′nin 1. maddesi hakkındaki AİHM içtihatlarıyla oluşan hukuku incelemeyi hedeflemektedir. Dolayısıyla, ulusal hukuk sistemlerinin medenî hukuk alanında düzenleme konusu olan malvarlığı hakları veya genel insan hakları hukukunun alt başlığı olarak malvarlığı hakları, bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Ayrıca AİHSEP\\\′nin 1. maddesine ilişkin de teorik veya doktrin temelinde bir inceleme yapılması amaçlanmamaktadır.
AİHSEP\\\′nin 1. maddesi ile getirilen koruma sistemini incelemeye ilk olarak, tanınan hakkın kapsamını belirleyerek başlayacağız. AİHSEP\\\′nin 1. maddesinin uygulanma alanına giren bir hakkının varlığının ortaya konması, Mahkeme önündeki bireysel başvuru incelemesinin ilk ayağını oluşturur ve hakkın mevcut olmadığı sonucuna varılırsa, esastan incelemeye geçilmez. Bu bölümü de iki alt başlığa ayırarak; öncelikle konu bakımından hangi hakların AİHSEP\\\′nin 1. maddesi anlamında malvarlığına dâhil sayıldığını değerlendirecek, ardından haklan Mahkeme önünde talep edilebilir olması için, ne ölçüde somutlaşması gerektiği üzerinde duracağız.
İkinci bölümde, malvarlığı haklarının güvence altına alınması amacıyla AİHM tarafından getirilen koruma sistemine değineceğiz. AİHS\\\′de tanınan başka haklarda da olduğu gibi, malvarlığı hakkı mutlak surette dokunulamaz bir hak değildir. AİHSEP\\\′nin 1. maddesi, malvarlığı haklarına getirilecek devlet müdahalesinin, belirli şartlar ile hakkı ihlal etmeyeceğini düzenlemektedir. Başka bir deyişle devlet, yasal temele dayanarak ve kamu yararını sağlamak amacıyla, hakkı kısıtlayabilir veya tamamen kişiyi hakkından yoksun bırakabilir. Hakka getirilecek müdahalenin AİHSEP\\\′nin 1. maddesi ile bağdaşır olma niteliğini ise uygulamada çoğunlukla orantılılık prensibi belirlemektedir. Buna göre, müdahalenin gerekçesi olan kamu yararı ile kişinin temel hakkı arasında makul bir orantılılık ilişkisi kurulmalı, müdahale kişi üzerine kamu yararıyla haklı çıkarılamaz derecede aşırı bir yük bindirmemelidir. Bu bölümde, konu hakkında prensip değeri taşıyan davalardan seçtiğimiz örnekler ile AİHM\\\′nin yaklaşımı ortaya çıkarmaya çalışacağız.
Üçüncü bölümde ise, Sözleşme sisteminin bütününün, AİHSEP\\\′nin 1. maddesi üzerindeki etkisini irdeleyeceğiz. Daha açıkça, AİHS\\\′nin diğer maddelerinde düzenlenen haklardan bazılarının, malvarlığı haklarına ilişkin nasıl ek bir koruma getirdiğini açıklayacağız. Sözleşme\\\′nin 6, 13 ve 14\\\′üncü maddelerindeki düzenlemeler, malvarlığı haklarıyla birlikte değerlendirildiğinde, AİHSEP\\\′nin 1. maddesindeki güvenceye katkı sağlamakta, yerine göre onu tamamlayıcı bir özellik kazanabilmektedirler. Diğer yandan, AİHS\\\′deki bazı haklar için kesin olarak yerleşmiş olan, devletin pozitif yükümlülükleri konusunun, malvarlığı hakları karşısındaki durumu, bu çalışmanın en ilerici kısmını oluşturmaktadır. AİHS\\\′nin bütünü çerçevesinde devletin sorumluluğundan, malvarlığı haklarının korunması konusunda da belli pozitif tedbirlerin alınması yönünde bir yükümlülüğün ne ölçüde çıkarılabileceği, AİHM\\\′nin çok sınırlı sayıdaki kararında işlenmektedir. Dolayısıyla henüz yerleşik içtihadın oluşmadığı bir konuda, Mahkeme kararlarının gelişimine ışık tutmaya çalışacağız.
İÇİNDEKİLER
GÜNCELLENMIŞ 2. BASKIYA ÖNSÖZ ix
ÖNSÖZ xi
İÇİNDEKİLER xiii
KISALTMALAR xvii
GİRİŞ 1
Birinci Bölüm
AİHSEP\\\′NİN 1. MADDESİNİN UYGULANMA ALANI
A. KORUNAN HAKKIN KONUSU 10
1. Taşınır ve Taşınmaz Mallar Üzerindeki Mülkiyet Hakkı 11
2. Ticaret Şirketi Ortaklığı/Hissesi 12
3. Fikrî ve Sınaî Mülkiyet Hakları 13
4. Ticari Faaliyetin Korunması 16
a. Bir İşletmenin Faaliyetinin Devamındaki Ekonomik
Yarar 16
b. Müşteri Çevresinin Ticari İşletmenin Değerine Dâhil
Olması 18
c. Müşteri Çevresinin İşletmenin Gelirinden Ayrılması
Sorunu 20
5. Alacak Hakları 21
a. Sözleşmeden Doğan Alacak Hakları 21
b. Kanundan Doğan Alacak Hakları 23
B. MALVARLIĞI HAKKININ TALEP EDİLEBİLİR OLMASI 28
1. Hakkın Kazanılmış Olması 28
a. Hakkın Mevcut Olması 29
b. « Meşru Beklenti » Kavramı 34
2. Malvalığı Hakkının İspatı 43
a. Hakkın İç Hukukta Tartışmalı Olması 44
b. Hakkın Ulusal Hukuk Dışında Bir Temele Dayanması 51
İkinci Bölüm
MALVARLIĞININ KORUNMASI
A. GENEL PRENSİPLER 55
1. Üç Kural Prensibi 55
2. Müdahale Kavramı 57
3. Yasalhk Prensibi 59
a. Hukukun Üstünlüğüne Saygı Gösterilmesi 59
b. Yasalhk Prensibinin Normatif Yönü 62
4. Kamu Yararı 64
5. Orantılılık Prensibi 66
6. Uluslararası Hukukun Genel Prensipleri 68
B. MÜLKİYETİNDEN YOKSUN BIRAKILMA:İKİNCİ
KURAL 71
1. Devletleştirme - Kamulaştırma 73
2. Kamulaştırmasız Mülkiyet Kaybı 77
a. Fiilî El Atma 77
b. Kamulaştırma Harici Hukuki Yollarla Gerçekleşen
Mülkiyet Kaybı 85
3. Sosyal Politikalar Çerçevesinde Gerçekleştirilen Servet
Paylaşımı 90
4. Kaybedilen Mülkiyetin Değeriyle Orantılı Tazminat 95
a. Genel Prensipler 95
b. Tazminatın Belirlenmesinde AİHM\\\′nin Denetim
Yetkisi 101
c. İstisnai Koşullarda Hiç Tazminat Ödenmemesi 109
C. MALVARLIĞININ KULLANILMASINA İLİŞKİN
DÜZENLEMELER: ÜÇÜNCÜ KURAL 111
1. Taşınmazların Kullanımına Yönelik Kısıtlamalar 112
a. İmar Hukuku Düzenlemeleri 112
b. Kiracılık İlişkisinin Düzenlenmesi 121
2. İzin ve Ruhsatlar ile İlgili Kısıtlamalar 126
3. Vergi ve Benzeri Kesintiler ile Para Cezası 130
a. Vergi Toplama Konusunda Devlete Tanınan Yetki 131
b. Suçla Mücadele Kapsamında Malvarlığı Haklarına
Getirilen Müdahaleler 135
D. MALVARLIĞININ KORUNMASI İLKESİNİ ZEDELEYEN
GENEL MÜDAHALELER:BİRİNCİ KURAL 150
1. Ulusal Hukuka Uygun Olmayan Müdahaleler 150
a. Hakkın Doğrudan Çiğnenmesi 151
b. Ulusal Mahkeme Kararlarının İcra Edilmemesi 153
2. Malvarlığından Faydalanmayı Kısıtlayan Müdahaleler 157
3. Malvarlığının Korunması İlkesini İhlal Eden Diğer
Müdahaleler 166
Üçüncü Bölüm
MALVARLIĞININ KORUNMASINA İLİŞKİN TAMAMLAYICI UNSURLAR
A. MALVARLIĞININ KORUNMASI HAKKININ AİHS\\\′NİN
DİĞER MADDELERİYLE OLAN İLİŞKİSİ 173
1. Malvarlığı Haklarının AİHS\\\′nin 6. Maddesi ile İlişkisi 174
a. Ulusal Hukuk Sisteminde Malvarlığının Korunmasını
Sağlayacak Etkin Yargı Yolu Bulunması 175
b. Ulusal Hukuk Sisteminde Adil Yargılama
Yapılmamasının Malvarlığı Hakları Üzerindeki
Olumsuz Etkisi 179
2. Malvarlığı Haklarının AİHS\\\′nin 13. Maddesi ile İlişkisi 181
3. Malvarlığı Haklarının AİHS\\\′nin 14. Maddesi ile İlişkisi 184
a. Vatandaşlık Temelinde Yapılan Ayrımcılık 185
b. Cinsiyet Farklılığı Temelinde Yapılan Ayrımcılık 187
c. Farklı Kategoriler Yaratılarak Yapılan Ayrımcılık 188
B. MALVARLIĞI HAKLARININ KORUNMASINDA
DEVLETİN POZİTİF YÜKÜMLÜLÜĞÜ 190
KAYNAKÇA 199