Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde Basın Özgürlüğü ve Devletin Yükümlülükleri
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde Basın Özgürlüğü ve Devletin Yükümlülükleri
Ufuk Ramazan ÇAKMAK
İfade özgürlüğünün bir uzantısı olarak kabul edilen basın özgürlüğü, demokratik toplumun aslî temellerindendir. Basın özgürlüğü bu önemi sebebiyle birçok sözleşme, bildiri ve Anayasa'da yer almıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de çeşitli kararlarında basının temel hak niteliğine vurgu yapmıştır.
Devletin basın özgürlüğünü sağlamada bazı yükümlülükleri vardır. Devletin, insan haklarını öncelikle kendisinin ihlâl etmemesi gerekir. Devletin meşru bir sebep olmadan insan haklarını ihlâl etmemesi negatif yükümlülüktür. Her hakkın niteliği farklı olduğundan devletin meşru müdahalesinin sınırları, her bir hak açısından değişkenlik gösterir. Basın özgürlüğü alanında devletin meşru müdahalesi, ancak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'n de belirtilen nedenlerle olabilir.
Uzun bir süre devletin yükümlülüğünün sadece negatif yükümlülük olarak anlaşılmasına ve algılanmasına rağmen, AİHM dinamik yorum yöntemiyle pozitif yükümlülük kavramını geliştirmiştir. Pozitif yükümlülük uyarınca, devletin pasif bir tutum sergilemesi yeterli olmayıp, birtakım olumlu edimlerde bulunması gerekir.
Konu Başlıkları
Basın Özgürlüğü
Temel Haklar ve Özgürlükler Konusunda Devletin İki Temel Yükümlülüğü
AİHM Kararları Işığında Devletin Negatif Yükümlülükleri
Devletin Pozitif Tedbirler Alma Yükümlülüğü
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
Kısaltmalar 11
Giriş 13
Birinci Bölüm
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
I. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ 17
A. Basın Kavramı 17
B. Basın Kavramının Benzer Kavramlarla İlişkisi 18
C. Kavramın Tarihsel Gelişim Süreci 19
D. Basın Özgürlüğü–İfade Özgürlüğü İlişkisi 22
II. TEMEL HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER KONUSUNDA DEVLETİN İKİ TEMEL YÜKÜMLÜLÜĞÜ 28
A. Genel Olarak 28
1. Hakların Sınıflandırılması 28
2. Jellinek’in Sınıflandırması 29
B. Negatif Yükümlülük 31
1. Genel Olarak 31
2. Sözleşme’nin 1. Maddesi 32
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kararları Çerçevesinde Negatif Yükümlülüğün Özellikleri 32
C. Pozitif Yükümlülük 35
1. Genel Olarak 35
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Kararları Çerçevesinde Pozitif Yükümlülüğün Özellikleri 37
3. Pozitif Yükümlülüklerin Türleri 41
a. Usûli–Maddi Yükümlülükler 41
b. Yasal, İdari, Mali, Yargısal Yükümlülükler 42
D. Devletin Yükümlülükleri ve Sözleşme’nin Yatay ve Dikey Etkisi 44
1. Negatif Yükümlülükler ve Sözleşme’nin Dikey Etkisi 44
2. Pozitif Yükümlülükler ve Sözleşme’nin Yatay Etkisi 45
a. Yatay Etki Kavramı 45
b. Kavramın Dayanak Noktaları 46
c. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kararları Çerçevesinde Yatay Etki Örnekleri ve Devletin Pozitif Yükümlülüğü 47
İkinci Bölüm
DEVLETİN NEGATİF YÜKÜMLÜLÜĞÜ
I. GENEL OLARAK: KEYFİ MÜDAHALE YASAĞI 49
II. MÜDAHALE TÜRLERİ 52
III. MÜDAHALENİN MEŞRULUĞUNA İLİŞKİN KOŞULLAR 56
A. Yasa Tarafından Öngörülme 56
B. Meşru Amaç 59
C. Demokratik Toplumda Gereklilik 60
1. Takdir Alanı 62
2. Hakkın Önemi 63
3. Demokrasi Anlayışı 64
4. Avrupa Konsensüsü 65
D. AİHM Kararları Işığında Devletin Negatif Yükümlülükleri 66
1. Ulusal Güvenlik 66
a. Gizliliği Ortadan Kalkan Bir Bilginin Yayılmasının Engellenmesi 67
b. Şiddete Teşvik Edici İfadeler 70
2. Kamu Düzeninin Korunması veya Suç İşlenmesinin Önlenmesi 74
3. Sağlık veya Ahlâkın Korunması 76
4. Başkalarının Şöhret ve Haklarının Korunması 80
a. Siyasetçiler 80
b. Başkalarının Dîni Değerlerinin Korunması 83
c. Kamuya Mâl Olmuş Kişiler 84
d. Irkçı Söylemlere veya Nefret Söylemine Karşı Koruma 87
e. Özel Kişilerin Haklarının Korunması 91
5. Yargının Otorite ve Tarafsızlığının Sağlanması veya Gizli Bilgilerin Yayılmasının Önlenmesi 93
Üçüncü Bölüm
DEVLETİN POZİTİF YÜKÜMLÜLÜĞÜ
I. GENEL OLARAK 99
II. DEVLETİN POZİTİF (OLUMLU) TEDBİRLER ALMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 103
A. Yasal Tedbirler 103
1. Basına Yönelik Tehdit veya Şiddet Eylemleri 103
a. Genel Olarak 103
b. AİHM İçtihatlarında Pozitif Yükümlülükler 104
2. Düzeltme ve Cevap Hakkı Tanınması 106
a. Kavram 106
b. AİHM İçtihatlarında Düzeltme ve Cevap Hakkı 108
3. Basında Tekelleşme 109
a. Kavram 109
b. Devletin Tekelleşme Karşısında Yükümlülüğü 110
c. AİHM İçtihatları Ekseninde Tekelleşme 111
i. Giriş 111
ii. Kamu Tekeli–Özel Tekel Ayrımı 112
iii. Devletin Gerekli Yasal Düzenlemeyi Yapmaması 113
iv. Siyasi ve Ekonomik Baskılara Karşı Koruma Sağlanması 115
4. Bilgiye Erişim 117
a. Genel Olarak Bilgi Edinme Hakkı 117
b. AİHM İçtihatlarında Bilgiye Erişim Hakkı 118
B. Diğer Tedbirler 120
Sonuç 123
Kaynaklar 125
Kavramlar Dizini 139