Avrupa Birliğinde Üçüncü Devlet Vatandaşlarının Serbest Dolaşımı ( Ortak Sınır Denetimi ve Vize Politikası )

Sunuş

Avrupa Birliği'nde (AB) "seyahat özgürlüğü" sorunsalı, çoğunlukla Avrupa Ekonomik Topluluğu Andlaşması'ndan kaynaklanan ve bugüne değin AB işlemleri ve yargısal içtihatlarda oldukça derinleşmiş bulunan üye devlet vatandaşlarına özgü "kişilerin serbest dolaşımı" ilkesi çerçevesinde ele alınır. Temel ders kitaplarından, tez ve monografilere uzanan bir literatür çalışması, bu anlamıyla kişilerin serbest dolaşımına ilişkin temel özgürlüğün ele alındığı sayısız örneği saptayabilir.

  Bununla birlikte, AB Hukukunda üye devlet vatandaşı olmayanların seyahat özgürlüğü, Schengen Hukuku ve sonrasında gelişen AB işlemleri ile görece daha az akademik araştırma ve incelemeye konu olmuştur. Ancak üçüncü devlet vatan­daşlarının seyahat özgürlüğünün, Schengen sonrası dönemde aşamalı biçimde AB Hukukuna özellikle ortak sınır denetimi ve vize politikaları bakımından dahil edilmesi, bu alanın giderek artan biçimde hukuksal anlamda "Avrupahlaşması"nı beraberinde getirmektedir. Bu görece yeni "Avrupalılaşma" alanı, güvenlik ve içişleri kaygılarının da etkisi ile oldukça detaycı, tartışmalı ve karmaşık bir yapıya sahiptir. O nedenle, hem içeriğinin iyi anlaşılması hem de bu içeriğin tabi olduğu özel rejimin temel hak ve özgürlükler ve AB'nin yetkilerini kullanma biçimi ba­kımından sorgulanması önem taşımaktadır. Türkiye açısından söz konusu anlama ve sorgulama süreci çift yönlüdür. Süreç, bir yandan, Türkiye-AB Ortaklık Huku­ku temelinde Türk vatandaşlarının serbest dolaşım özgürlüklerinin sınırlarını ve geleceğe ilişkin siyasal-hukuksal öngörüleri ortaya koyacaktır. Diğer yandan, Türkiye'nin hem insani hareketlilik ve göç bakımından transit ülke konumu hem de "aday devlet" statüsü konunun değerini artırmaktadır: Türkiye'nin adaylık statüsü nedeniyle AB müktesabatını benimseme yükümlülüğü, AB'nin seyahat özgürlüğüne ilişkin temel hukuksal tercihlerini takip ve kavrama zorunluluğunu beraberinde getirmektedir.   Dr. Serçin Kutucu'nun, elimizdeki çalışması AB Hukukunda seyahat öz­gürlüğünün üçüncü devlet vatandaşları için gelişen hukuksal rejimini ve siyasal tercihlerini açıklıkla görebilmek için temel bir kaynak oluşturuyor. Evrimi ve içeriği oldukça teknik, dinamik ve takibi zor olan bu konuda Dr. Kutucu'nun özenli araştırması yalnızca AB Hukuku ile ilgilenen akademik çevreler için değil, seyahat özgürlüğü konusunda AB Hukukunu uygulamakla ilgili tüm ka­musal makamlar için sistematik, güvenilir ve kolaylaştırıcı bir referans olarak görülmelidir. Bu çalışma ile çetrefil bir alan gün ışığına çıkmakta ve böylece hakkında gerçek bilgiye dayalı tartışma yapmak mümkün hale gelmektedir. Dr. Kutucu'yu sabırlı ve ayrıntılı çalışmasından ötürü içtenlikle kutluyorum.  

Prof. Dr. Bertil Emrah ÖDER

15 Şubat 2014, Rumeli Feneri

Önsöz

Bu çalışma Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hu­kuku Doktora Programı çerçevesinde hazırlanmıştır. Avrupa Birliği Hukukunda sürekli değişen ve gelişen bir alana ilişkin olmasıyla, kitaplaştırılma çalışmaları sırasında yeni düzenlemele ve gelişmeleri içerecek şekilde güncel lenmiştir.

Doktora çalışmaları sırasında, Galatasaray Üniversitesi'nin desteği ile Brüksel'de "Avrupa Birliği Hukuku ve Göç ve İltica Politikaları" konulu yaz okulu (European Summer School "European Union Law and Policy on Immigration and Asylum" organised in the Üniversite Libre de Bruxelles by the Academic Netvvork tor the Legal Studies on Immigration and Asylum in Europe); Avrupa Üniversitesi Enstitüsü'nün desteği ile Floransa'da "Avro-Akdeniz Göç" konulu yaz okulunda (Carim-V Summer School on Euro-Mediterranean Migration, European University Institute, Florence) katılımcı olarak bulunulmuş, Üniversite kütüphanelerinde kaynak araştırması yapılmıştır. Destekleri ve sundukları olanaklar ile araştırmalarıma katkı sağlayan başta Ga­latasaray Üniversitesi olmak üzere tüm Üniversitelere en içten teşekkürlerimi sunarım.

  Çalışmalarımda teşvik ve desteği ile yolumu açan danışmanım ve Hocam Sayın Prof. Dr. Necini Yüzbaşıoğlu'na, cesaretle yürümemi sağlayan Hocam Sayın Prof. Dr. Celal Erkut'a, görüşleri ve katkıları ile yolumu aydınlatan Ho­cam Sayın Prof. Dr. Bertil Emrah Oder'e en derin şükranlarımı sunarım.  

Dr. Ayşe Serçin KUTUCU

Şubat 2014

İçindekiler

Sunuş.............................................................................................................................................. 5

Önsöz............................................................................................................................................. 7

Kısaltmalar................................................................................................................................. 15

Giriş.............................................................................................................................................. 17

1. BÖLÜM:

 AVRUPA BİRLİĞİNDE KİŞİLERİN SERBEST DOLAŞIMI

I.  AVRUPA BİRLİĞİ VATANDAŞLARININ SERBEST DOLAŞIMI................................................ 23

A. Vatandaşlık Hakkı Olarak Serbest Dolaşım............................................................................ 26

1. Birlik Vatandaşlığı............................................................................................................... 26
2. Birlik Vatandaşları ve Aile Bireyleri..................................................................................... 28

a. Aile Kavramı.................................................................................................................... 29

b. Üye Devletin Ülkesine Giriş............................................................................................. 30

c. ikamet Hakkı.................................................................................................................... 31

d. Hakkın Son Bulması........................................................................................................ 32

B.  Ekonomik Amaçlı Serbest Dolaşım......................................................................................... 33

1. İşçiler......................................................................................................................... ,....... 34
2. Serbest Meslek Sahipleri ve iş Kuranlar............................................................................ 37
3. Hizmet Sunanlar ve Hizmet Alanlar.................................................................................... 38
4.  

II.   ÜÇÜNCÜ DEVLET VATANDAŞLARININ SERBEST DOLAŞIMA KATILIMI........40

A. Göçmenler............................................................................................................................ 43

1. Aile Birleşmeleri................................................................................................................. 44
2. Uzun Dönem ikamet izni.................................................................................................... 46
3. Mavi Kart Uygulaması........................................................................................................ 49

B.  Uluslararası Koruma Altında Olanlar.................................................................................... 51

1. Mülteci ve ikincil Koruma Statüsünde Olanlar.................................................................... 52
2. Sığınmacılar....................................................................................................................... 56
3. Geçici Koruma Statüsü Sahipleri....................................................................................... 57

C.  Ortaklık Anlaşmaları.............................................................................................................. 58

D.  Türk Vatandaşlarının Durumu............................................................................................... 61

1. Türk işçileri........................................................................................................................ 62
2. iş Kurma ve Hizmet Sunmayı Amaçlayanlar...................................................................... 66

III. ORTAK SINIR DENETİMİ VE VİZE POLİTİKASI..................................................................... 74 A. iç Sınırların Olmadığı Bir Alan Yaratmak.............................................................................. 74
 

1. iç Pazar'a Geçiş.............................................................................................................. 74
2. Schengen Alanı............................................................................................................... 75

B. Adalet ve İçişleri'nde İşbirliği............................................................................................... 78

C. AB Özgürlük Güvenlik ve Adalet Alanı............................................................................... 80

1. Alanın Oluşturulması....................................................................................................... 80
2. Alanın Hayata Geçirilmesi ve 11 Eylül Saldırılarının Etkilen.............................................. 83

D. Anayasa'nın Yaklaşımı....................................................................................................... 88

E.  Lizbon Antlaşması ile Getirilen Yenilikler............................................................................ 90

2. BÖLÜM:

 AVRUPA BİRLÎĞİ'NDE ORTAK DIŞ SINIR DENETİMLERİ I. YASAL ÇERÇEVE..................................................................................................................... 95

A. Schengen Sözleşmesi.......................................................................................................... 95

B.  Schengen Sınırlar Kodu........................................................................................................ 97

C.  Diğer İlgili Düzenlemeler......................................................................................................... 97

II.  SINIR DENETİMLERDE İZLENEN STANDART VE USULLER.................................................. 99

A. Denetimlerin Tanım ve Kapsamı........................................................................................... 99

B.  Sınır Geçiş Noktaları.......................................................................................................... 101

C.  Üçüncü Devlet Vatandaşlarının Sınırlardan Geçişi............................................................ 102

1. Sınır Geçiş Koşulları........................................................................................................ 102
2. Özel Uygulamalar............................................................................................................ 103
3. Detaylı Denetimler........................................................................................................... 105
4. Seyahat Belgelerinin Damgalanması............................................................................... 107

D.  Giriş Talebinin Reddi ve Başvuru Yolları............................................................................ 108

E.  Denetimlerde Ortak Prensipler........................................................................................... 111

III.  SCHENGEN BİLGİ SİSTEMİ (SİS VE SIS(II))....................................................................... 112

A. SIS'in Kuruluşu ve Geliştirilmesi........................................................................................ 112

1. Tanımı ve İşlevi............................................................................................................... 112
2. Yenilenmesi: SIS'den SIS(ll)'ye...................................................................................... 114

B.  SIS'in Yapılanması ve işleyişi............................................................................................ 116

1. Örgütlenme..................................................................................................................... 116
2. SIS'e Bilgi Girişi............................................................................................................... 118

a. Veri Kategorileri.............................................................................................................. 119

b. Uyarı Kategorileri............................................................................................................ 120

aa. Üçüncü Devlet Vatandaşının Girişinin Reddi.................................................................. 121

bb. Suçluların iadesi Amacıyla Yakalama........................................................................... 123

cc. Kayıp veya Koruma Altına Alınması Gereken Kişiler....................................................... 124

dd. Haklarında Mahkeme Celbi Çıkarılanlar......................................................................... 124

ee. Gizli Gözetim veya Özel Denetim................................................................................. 125

ff. El Koyma veya Delil Olarak Kullanma.......................................................................... 126

3. SIS'e Giriş Yetkisi.............................................................................................................. 126

a.  Yetkili Devletler............................................................................................................. 126

b. Yetkili Merciler............................................................................................................... 127

4. Veri Güvenliği ve Kişisel Verilerin Korunması................................................................... 129

a. Üye Devletlerin Denetimi ve Sorumlulukları........................................................................ 130

aa. Denetim Mercileri...................................................................................................... 131

bb. Uygulanan Hukuk Kuralları......................................................................................... 131

b. Veri Giriş Yetkisinin Sınırlı Olması...................................................................................... 132

c. Veri Kopyalama Yasağı................................................................................................... 132

d. Veri Saklama Süresi........................................................................................................ 133

e. Kişilerin Başvuru Hakları.................................................................................................. 133

5. Veri Korumaya ilişkin Diğer ilgili Düzenlemeler........................................................ 135

C. ikinci Nesil SIS (SIS(II))...................................................................................................... 137

1. Yasal Dayanağı ve Yapılanması.......................................................................................... 138
2. Uyarı Kategorileri............................................................................................................... 140

a.  Üçüncü Devlet Vatandaşlarına ilişkin Uyarılar..................................................................... 141

aa. Veri Kategorileri........................................................................................................ 141

aaa. Biometrik Verilerin Eklenmesi................................................................................ 141

bbb. Eksik Veri Yasağı............................................................................................... 142

bb. Uyarı işlenmesinin Kriterleri....................................................................................... 143

b. Diğer Uyarılar................................................................................................................ 145

3. Uyarılar Arası Bağlantı................................................................................................... 145
4. Veri İşleme ve Erişim Hakkı............................................................................................. 146
5. Verilerin Korunması ve Güvenliği................................................................................... 147
6. Kişilerin Başvuru Hakları................................................................................................ 150

A. Yasal Dayanağı ve Yönetimi.............................................................................................. 152

B.  Faaliyet Gösterdiği Coğrafi Alan........................................................................................ 153

C.  Görevleri............................................................................................................................ 153

D.  Avrupa Sınır Muhafız Timleri.............................................................................................. 156

E.  Hukuki Sorumluluk.............................................................................................................. 158

F.  Üçüncü Devletler ve Uluslararası Örgütler ile işbirliği......................................................... 160 V. DEĞERLENDİRME.................................................................................................................. 161

3. BOLUM:

 AVRUPA BİRLİĞİ'NDE ORTAK VİZE UYGULAMALARI I. YASAL ÇERÇEVE................................................................................................................... 165

A. Schengen Sözleşmesi......................................................................................................... 165

B.  Vize Kodu ve Uygulama Alanı.............................................................................................. 168

M. ORTAK VİZE DÜZENLEMELERİ........................................................................................... 173

A. Vize Tipleri......................................................................................................................... 173

B.  Vize Verilmesinin Usul ve Şartları...................................................................................... 175

1. Vize Başvurusu............................................................................................................... 175

a. Yetkili Üye Devlet............................................................................................................ 175

b. Başvuruyu Kabul Etmeye ve İncelemeye Yetkili Merciler...................................................... 177

c. Başvurularda Uygulanan Ortak Kurallar............................................................................... 178

d. Başvurularda Sunulacak Bilgi ve Belgeler............................................................................ 179

aa. Seyahat Belgesi........................................................................................................ 180

bb. Başvuru Formu......................................................................................................... 180

cc. Vize Bedeli................................................................................................................ 181

dd. Biometrik Özellikler..................................................................................................... 182

ee. Sağlık Sigortası.......................................................................................................... 184

ff. Destekleyici Belgeler................................................................................................... 185

e. Vize Kolaylaştırma Anlaşmalarında Öngörülen Başvuru Koşullan............................................. 187

2. Başvurunun Değerlendirilmesi...................................................................................... 188

a. Ön inceleme.................................................................................................................... 188

b. İncelemede Ele Alınacak Hususlar...................................................................................... 188

c. Talebin Kabulü ve Vize Verilmesi........................................................................................ 190

aa. Schengen Vizesi......................................................................................................... 191

aaa. Tek-girişli Vize.................................................................................................... 191

bbb. iki-girişli Vize........................................................................................................ 191

ccc. Çok-girişli Vize...................................................................................................... 191

ddd. 15 Günlük Ek "Lütuf" Süresi................................................................................... 194

bb. Sınırlı Bölgesel Geçerli Vize.......................................................................................... 195

cc. Havaalanı Transit Vizesi.............................................................................................. 195

d. Vize Talebinin Reddi.......................................................................................................... 196

e. itiraz Hakkı...................................................................................................................... 197

3. Vizede Değişiklik Yapılması................................................................................................... 198

a.  Vize Süresinin Uzatılması.................................................................................................. 198

b. Vizenin İptali ve Geçersiz Kılınması..................................................................................... 199

4. Sınırlarda Vize Verilmesi....................................................................................................... 199
5. Başvurularda Üye Devletlerin Uyması Gereken Kuralar............................................................ 201

A. Sistemin Yapılanması ve İşleyişi........................................................................................ 206

B.  Konsoloslukların VİS'e Erişimi............................................................................................ 207

1. Veri Kategorileri.............................................................................................................. 207
2. VİS'e Veri Girişi............................................................................................................... 208
3. VİS'ın Kullanımı................................................................................................................. 211