Avrupa Birliği Hukukunda Yetki Sorunu
Avrupa Birliği Hukukunda Yetki Sorunu
Servet ALYANAK
Avrupa Birliği (AB), üye devletlerin egemen eşitliği üzerine değil, ulusal egemenlik yetkilerinin bir kısmının AB organlarına devri ve bu yetkilerin, belli bazı alanlarda tamamen AB organları tarafından, bazı alanlarda üye devletlerle AB organları tarafından ortaklaşa kullanımı ve bazı alanlarda da AB organlarının koordine edici, destekleyici ve tamamlayıcı yetki kullanımı üzerine kuruludur. AB, üye devletlerden devraldığı yetkileri kullanarak tüm üye devletleri, doğrudan veya dolaylı olarak bağlayıcı hukuk normları koymaktadır. İşte bu bağlamda, üye devletler acaba hangi alanlarda AB’ye münhasır veya paylaşılan ya da destekleyici yetki kullanma imkanını tanımışlardır. AB’ye münhasır yetki tanınan alanlarda üye devletlerin hukuki tasarrufta bulunmaları mümkün müdür? AB’nin paylaşılan yetki kullanımı tanınan alanlarda üye devletlerin hukuki konumu nedir? AB’nin hangi alanlarda tek başına uluslararası anlaşma imzalama yetkisi mevcuttur? AB’nin münhasır dış yetki sahibi olduğu alanlarda üye devletlerin tek başlarına üçüncü devletlerle uluslararası anlaşma yaparak bazı taahhüt ve sorumluluklar altına girebilirler mi? Bu ve buna benzer soruları kitap akademik bir bakış altında yanıtlamaya çalışmaktadır.
Bu kitap, AB hukukunda yetki sorununu Lizbon Antlaşması ile yapılan düzenlemeler ve Avrupa Birliği Adalet Divanının kararları çerçevesinde analiz etmektedir. Kitabın ilk bölümü AB ile üye devletler arasındaki yetki dağılımını yetki türlerine göre kategorilendirerek incelemeye tabi tutmaktadır. Kitabın ikinci bölümü de AB’nin dış yetki kullanımı aynı şekilde kategorilere ayırarak analiz etmektedir. Türkiye’nin AB’ye tam üye olması halinde Türkiye’nin AB’ye hangi alan ve konularda nasıl bir yetki devrettiği ve AB hukuk düzenine dahil olmasının egemenlik yetkilerinin kullanımı açısından ne gibi sonuçlar doğuracağının da bilinmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Kitap, bu haliyle, AB’ye tam üyelik başvurusu yapan ve bu konuda halihazırda katılım müzakereleri yürüten Türkiye’deki akademik ve öğreti dünyası ile bürokrat ve siyasetçi kesime de hitap etmektedir. (Sunuş'tan)
İÇİNDEKİLER
I. BÖLÜM
AB HUKUKUNDA İÇ YETKİ MESELESİ
A.Yetki konusunun önemi, bu konuda yaşanan tarihi gelişmeler. 21
1. Yetki meselesi ve AB – üye devletler ilişkisi 21
2.Sınırlı yetkiler ilkesi 28
3.Avrupa Birliği’nde yetki konusunda yaşanan tarihi gelişmeler 29
4.AT Antlaşması’nda üye devletler ile Topluluk arasında yetki paylaşımı . 30
5 Nice ve Laeken zirvelerinde önemli bir tartışma konusu olan yetki meselesi . 33
6 Nice Zirvesi ve yetki konusu 33
7 Laeken Bildirgesi hedeflerinden birisi olarak yetki meselesi 34
8 Anayasal Antlaşma metninde yetki konusunun düzenlenmesi 35
9 Lizbon Antlaşması ve yetki konusu 37
a AB Antlaşması’nda yer alan yetki düzenlemesi . 37
b. . Yetki konusunda ABİHA’da yer alan düzenlemeler . 39
B. Lizbon Antlaşması ile kabul edilen yetki kategorileri 40
1 Münhasır yetki kategorisi 40
a. . Münhasır yetki kategorisi alanında kalan
bazı temel politika alanları ve yetki konusu 44
b. . Rekabet politikası ve yetki sorunu . 44
aa. AB’nin rekabet politikası alanında yasal düzenleme yapma yetkisi 45
bb. AB rekabet kurallarının uygulanması 47
c. . AB para politikası ve yetki sorunu 51
d Ortak ticaret politikası ve yetki sorunu . 54
aa. Lizbon Antlaşması sonrası ortak ticaret politikası 54
2. . Paylaşılan yetki kategorisi 57
a. Paylaşılan yetki kategorisi kapsamında kalan alanlar . 59
b Paylaşılan yetki kategorisi ve önleyici etki doktrini 62
c Paylaşılan yetki kategorisinde kalan alanlar açısından Birliğin tasarruf türleri 65
3. . Destekleme, eşgüdüm ve tamamlama yetkisi . 70
a Destekleme, eşgüdüm ve tamamlama yetki kategorisi kapsamında kalan alanlar 71
b Kültür konusunda AB’nin destekleme, eşgüdüm ve tamamlama yetkisi 73
c Kamu sağlığı konusunda AB’nin destekleme, eşgüdüm ve tamamlama yetkisi 73
d. . Endüstri konusunda AB’nin destekleme, eşgüdüm ve tamamlama yetkisi 74
e Sivil Savunma konusunda AB’nin destekleme, eşgüdüm ve tamamlama yetkisi 74
f. . AB’nin destekleme, eşgüdüm ve tamamlama yetki kategorisi alanında hukuken bağlayıcı tasarruflar kabul edebilmesi 75
4. . Ayrı bir yetki sınıflandırması olarak ekonomi, istihdam ve sosyal politika alanlarında AB’nin yetkisi 78
a Sosyal politika alanında AB’nin yetkisi . 79
b Ekonomi politikası alanında AB’nin yetki ve sınırları 81
c. . Ekonomi politikası alanında yaşanan son gelişmeler ve yetki sorunu . 85
5. . Birliğin insan hakları alanındaki yetkisi 90
6. . AB’nin özgürlük, güvenlik ve adalet alanındaki yetkisi . 95
7. . AB’nin artık yetkisi ('bakiye' yetki kategorisi) . 97
8 Katmanlı yetki, orantılılık ve ulusal parlamentoların rolü. 103
a. . Katmanlı yetki ilkesi 103
b. . Orantılılık ilkesi 106
c. . Katmanlı yetki ve orantılılık ilkelerinin uygulanmasına dair protokol 108
aa. . ABAD’ın tutumu 110
II. BÖLÜM
AB’NİN ULUSLARARASI ANLAŞMALAR YAPMAYA İLİŞKİN DIŞ YETKİSİ
A. ABAD kararları ve Lizbon Antlaşması kapsamında dış yetki. 121
1 Birlik dış yetkisi ve sınırlı yetki ilkesi 121
2 ‘Açık dış yetki doktrini’ ve ‘zımnî dış yetki doktrini’ 122
a Açık dış yetki . 124
b. . Zımnî dış yetki 128
aa. Lizbon Antlaşması öncesi zımnî dış yetki doktrini. 128
aaa. ERTA kararı . 128
bbb. 1/76 sayılı mütalaa 130
ccc. Open Skies davaları 131
ddd. ABAD’ın 1/2003 sayılı mütalaası (Lugano kararı) . 133
bb. İkincil mevzuat olmaksızın zımnî dış yetki 137
cc. Lizbon Antlaşması ile zımnî dış yetki doktrininin kodifiye edilmesi 140
aaa. Antlaşmalar’da belirlenen hedeflerden birisine ulaşılması bakımından zımnî dış yetki 142
bbb. Birliğin hukuken bağlayıcı bir tasarrufunda öngörüldüğünde zımnî dış yetki 143
ccc. Birliğin ortak kurallarını etkileme ya da kapsamlarını değiştirme ihtimali taşıdığında zımnî dış yetki 144
3 Dış yetkinin niteliği 146
a. Birliğin münhasır dış yetkisi . 147
aa. Birliğin a priori münhasır dış yetki sahibi olduğu konular 149
aaa. AB’nin uluslararası ticaret düzenindeki yetkileri 150
bb. Koşula bağlı münhasır dış yetki . 154
aaa. ABAD’ın 4 Eylül 2014 tarih ve C-114/12 sayılı Commission v Council kararı 155
bbb. ABAD’ın 7 Ekim 2014 tarih ve C-399/12 sayılı Germany v Council kararı 157
b. . ABİHA’nın üye devletlerle paylaşılan dış yetkisi 160
aa. . Paylaşılan önleyici dış yetki 160
bb. Paylaşılan ancak önleyici olmayan dış yetki 161
cc. Karma anlaşmalar 163
c. . AB’nin ABİHA’nın 352. maddesinden kaynaklanan tamamlayıcı (artık) dış yetkisi 167
B. Dış yetki kullanımında önem arzeden bazı politika alanları ve doğru hukuki dayanak seçilmesi . 169
1. . Kendine özgü (sui generis) bir dış yetki: Ortak Dış ve Güvenlik Politikası 169
2. . Dış yetki ve doğru hukuki dayanak belirlenmesi 173
a. . Hukuki dayanak nedeniyle tasarrufların iptal edilmesinde uygulanan test 177
Sonuç 182
Kaynakça . 193
KISALTMALAR