Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Anayasal Derinlik
Anayasal Derinlik
Hasan Tahsin FENDOĞLU
Sayfa Sayısı
:
966
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2012
ISBN NO
:
9789754646313
180,00
TL 
Bu ürün şu anda stoklarımızda yok!Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
ÖNSÖZ
"Türkiye′nin geçmişi, 20. yüzyılı anlamanın anahtarıdır. Türkiye′nin geleceği ise 21. yüzyılın şekillenmesi açısından kritik bir önem taşımaktadır."] Anayasacılık düşüncesi, "keyfi yönetime karşı haklarını koruyarak halkın yanında olmak" ve "devleti sınırlamak" amacıyla ortaya çıkan bir görüştür. "Doğal hukuk", "kuvvetler ayrılığı", "temel hak ve özgürlük¬ler" gibi kavramlar anayasacılık düşüncesi ile bağlantılıdır. Anayasacılık düşüncesi, Batı′da 18 inci yüzyılda akıma dönüşmüş, devlet iktidarının sınırlandırılması istenmiştir. Devlet iktidarını gerçekte sınırlamayan ve halkın yanında olmayan bir anayasanın şeklen anayasa olsa da, işlevsel açıdan anayasa olmadığı açıktır. Bir ülkede darbe yapma geleneği varsa ve darbe sonucunda mevcut anayasa yürürlükten kaldırılıyorsa, o anayasanın gerçekte devlet iktidarını sınırlayan bir anayasa olduğu tar¬tışılabilir. Bir ülkede "keyfi yönetim yoksa" ve "devlet sınırlanmışsa" o ülkede anayasacılık düşüncesi öz olarak var kabul edilebilir. Halka önem venneyen bir sistemden demokrasiye doğru geçişin üç yöntemi düşünülebilir. Birincisi otoriter rejimin bizzat kendisinin de¬mokrasiye geçmesidir (reform yolu). İkincisi, otoriter rejimin zor kul¬lanılarak yıkilmasıdır (kopma yolu). Üçüncüsü otoriter rejim ile muhale¬fet arasında anlaşma yapılarak demokrasiye geçiştir (anlaşma yolu). Anayasallaşma da denilen anayasa yapım süreci Batı′da, yeni doğan siyasal sınıfın kamu kurumlarını yeniden meydana getirmesi sürecidir. Doğuda Medine Vesikası ve Osmanlı′da 1876 öncesinde çıkarılan Fatih′in Teşkilat Kanunnamesi, anayasa olarak kabul edilebilir. İngiliz, Amerikan ve Fransız anayasal gelişmeleri incelendiğinde, ortak paydanın, Devletin, kendi kuruluş amacına uygun hareket etmesi ve insan haklarını koruması olduğu görülecektir. Anayasallaşma akımında önceleri mutlak iktidarların sınırlanması kavramı üzerinde durul¬muş, daha sonraları halkın kendisini yönetmesi kavramına geçilmiştir. Batı tipi Anayasacıhğın iki temel ilkesi vardır; ilki devletin çatısını belirlemek, diğeri bireyin özgürlüğünü ve temel haklarını korumaktır. Günümüz anayasa hukukunun en az üç konusunun olduğu söylenebilir; "kurumsal anayasa hukuku", "normatif anayasa hukuku", "maddi anayasa hukuku veya hak ve özgürlüklerin anayasa hukuku′.2 Bireyin özgürlüğü, Batı tipi Anayasacıhğın en önemli konularından biridir. Günümüzde anayasa hukuku şu konuları incelemektedir; Devletin oluşumu, Devletin temel yapısı, Devletin organları (yasama, yürütme ve yargı), yasama, yürütme ve yargı arasındaki ilişkiler (siyasal rejim), bi¬reylerin devlet yönetimine katılımı, bireylerin hak ve özgürlükleri ve bunların koruma mekanizmaları, siyasal partiler, seçim sistemi ve baskı grupları. Anayasa hukuku, ilk döneminde sadece «Anayasa kitapçığı» içeris¬indeki maddelerin açıklanması (şerhi) ile yetiniyordu. Günümüzde ulusal anayasaların yanında sözleşmelere bağlı olan anayasalar veya anayasal belgeler de oluşmaktadır. AİHS ile oluşan katı anayasalar veya anayasal belgeler yanında, yumuşak AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı3) anlaşmalarından doğan, Helsinki ile başlayıp devam eden ve Paris Anlaşmasıyla sonuçlanan ancak yaptırım¬larını fazla içermediği için yumuşak anayasa veya anayasal belge niteliğindeki kurallar oluşmaktadır. Anayasa hukuku içeriği gereği hem hukuksal hem de siyasal bilimler yöntemini kullanır. Anayasa hukukunun üç boyutundan söz edilebilir; dünü, bugünü ve yarını. Anayasa hukuku, bu üç boyutuyla birlikte bir bütün olup, dünü ile bugünü arasında ilişki olduğu gibi, yarını ile de ilişkisi vardır. Anayasa hukukunun hiçbir dönemi tek başına bir bütün değildir. Bu durum, toplumun bir nehir gibi sürekli akışı nedeniyle de böyledir; sosyolojik bir realitedir. Anayasa hukukunun geçirdiği aşamaları incelemek, bir bakıma medeniyetin aşama ve biçimlerini öğrenmektir. Anayasa hukukunun dününü öğrenmek, insanlığın gelişim ve olgunlaşma (tekamül) tarihini öğrenmektir. Anayasa hukukunun süreci, bir başka bilimin (mesela tıp biliminin) süreci ile karşılaştırılamaz. Çünkü anayasa hukuku, tıp gibi bir bilim olmakla birlikte, tıp kadar evrensel değildir, aksine yerel özellikler de taşıyan bir disiplindir. Anayasa hu¬kuku tıptan farklı olarak, medeni faaliyet ve sosyal yaşamın her alanına temas eden kurallardan bahseder; sosyal hayatın tüm olaylarıyla ilgilidir. Anayasa hukukçuları anayasa hukukunun kapsamı konusunda aynı düşüncede değillerdir. Bazı anayasa hukukçularına göre, Ortaasya dönemi de dahil olmak üzere tüm dönemler (Selçuklu-Osmanlı çizgisi dahil) anayasa huku¬kunun kapsamı dahilindedir. Bazılarına göre, 1808 öncesini incelemek, Anayasa hukukunun konusuna girmez. Bazıları ise, Türk anayasa huku¬kunun tarihsel gelişimine kitaplarında hiç yer vermemişlerdir İlk gruba örnek olarak, Ord. Prof. Ali Fuad Başgil, Prof. A. Selçuk Özçelik, Prof. Burhan Kuzu, Prof. Orhan Aldıkaçtı, Prof. Ergun Öz-budun, Prof. B. Nuri Esen, Prof. C. Eroğul, Prof. A. Ş. Gözübüyük, Prof. Özkan Tikveş, Prof. B. Tanör gibi yazarlar sayılabilir. Bu gruba göre, 1808 tarihli Sened-i İttifak öncesini incelemek de anayasa huku¬kunun konusuna girer. Çünkü anayasa hukukunun inceleme alanı, belir¬tildiği gibi, Devletin oluşumu, temel yapısı, organları (yasama, yürütme ve yargı), siyasal rejim, bireylerin devlet yönetimine katılımı, bireylerin hak ve özgürlükleri ve bunların koruma mekanizmaları, siyasal partiler, seçim sistemi ve baskı grupları konularıdır. Bu gruba göre, bütün bu oluşumların 1808 ile ortaya çıktığını, 1808 öncesinde olmadığını düşünemeyiz. Kaldı ki, tarihçilerin ve anayasa hukukçularının inceleme yöntemi ve anlayışı farklı olacağından değişik açılardan konuların incelenmesi yararlı olacaktır. Anayasacılığın amacı keyfi yönetimi sınır¬lamak ve temel hakları tanımaktır ama bunu 1808 sonrasının tekeline almak doğru olamaz. Ord. Prof. Başgil′e göre, "Eski Türk Hanlıklarından, Yunan ve Roma sitelerinden itibaren bütün Uzakçağ devletlerinde, Ortaçağların İslam ve Hristiyan camialarında devlet teşkilatının esaslarını ve hükümet usullerini tayin eden anayasalar görüyoruz"4. Başgil′e göre, "... Türki-yemizin İmparatorluk devrinde, siyasi nizamın özünü teşkil etmiş ve bu devletlerde "Kitabı Mukaddes′Mer anayasa hizmetini görmüşlerdir".5 Başgil, bu konuyu "İmparatorluk Devri Anayasaları" (s. 27-28) ve "Os¬manlı İmparatorluğu ve Siyasi Rejim" (s. 36-40) gibi başlıklar altında özetlemiştir. Prof. Gözübüyük, Osmanlının yapısını irdelemiş (s. 104), Osmanlının teokratik bir devlet olduğunu belirtmiş (s. 104) ve Osmanlı feodalitesini anlatmıştır.6 Prof. Arslan da kitabında Osmanlı tecrübesi, modernleşme, klasik dönem Osmanlı Siyasal Sistemi gibi konulan ele almıştır.7 Prof. Tanör, haklı olarak anayasal belgeleri ve hareketleri doğuran etkenleri, faktörleri, dinamikleri, itici güçleri ve muharrikleri ele almak¬tadır. Siyasal Tarih′ten yararlanan Tanör′e göre, siyasal olaylar, "dürtüler yani ham maddeler" dir. Duverger′e göre, "Anayasal belge¬ler, ancak içinde yeşerdikleri ortamdan koparılmadan incelenirse daha iyi kavranabilir."* Devlete yansıyan tepki ve taleplerin nasıl süzülüp geldiği, reform, anayasal belge veya anayasaya büründüğü, değişimin içeriği ayrıca bunun pratikte nasıl sonuç verdiği araştırılmalıdır.9 1808 öncesindeki siyasal iktidarın "sınırlı" olmadığını kabul edip "anayasa konusu" görmeyenler, anayasaların darbelerle (1960, 1980) ortadan kal¬dırılıp yenisini yapma sürecini, anayasa konusu kabul ediyorlar mı? Darbe yaparak anayasayı ortadan kaldıranların, iktidardaki yöneticileri idam edenlerin eylemi, demokratik midir? İktidarın halk lehine sınırlan¬ması günümüzde hangi oranda, ne kadar gerçekleşmiştir? Günümüzde milletvekili seçimine ve onların özgürlüğüne etki eden faktörler neler¬dir? Prof. Özbudun, anayasal kuralların oluşumunda tarihsel ve siyasal faktörlerin etkisinin küçümsenmemesini, bunun temel önem taşıdığını belirterek, "Türk anayasa gelişmelerinin tarihsel ve siyasal dinamikleri¬ni ileride ayrı bir kitap halinde ele alma düşüncesini" dile getiririr.10 Prof. Özbudun Kitabında, anayasal gelişmelere Osmanlı İmparatorluğu klasik dönemi ile başlar, anayasal gelişmenin ilk adımı olarak 1808 tari¬hini gösterir." Prof. Teziç′e göre, Osmanlının anayasal düzene geçeme¬mesinin nedeni, askeri niteliği, İslami anlayışı (ululemre mutlak itaat görüşü yapısal sorunlardır (sanayileşememek gibi).12 Bu görüşler ileride analiz edilecektir. Prof. Gözler ise, 1808 öncesini incelemenin, Anayasa hukukunun değil İdare hukukunun konusuna girebileceğini belirtmiştir. Buna göre anayasa hukuku incelemeleri, 1808 tarihinden itibaren başlamalıdır.13 Çünkü anayasa hukukçuları 1808 öncesi ile ilgilenirlerse ikinci sınıf tarihçi olmaktan öteye geçemezler. Zira donanımları yetersizdir, ayrıca anayasa hukukçularının ezici çoğunluğu eski yazıyı da bilmezler. Bu nedenle 1808 öncesi ile ilgilenmek, anayasa hukukçularının değil, tarih¬çilerin işidir.14 Gözler, haklı olarak, anayasa hareketlerinin bizde geç başlamadığını,15 demokrasi deneyiminin geç gelmediğini belirtmiştir. Anayasa hareketleri, 1808, 1839, 1856 tarihli anayasal belgeler ve 1876 Kanuni Esasi ve daha önceki bazı olaylardır. Prof. Mehmet Turhan da bu görüşte sayılabilir. Prof. Bıçak ve Prof. Arslan, kitaplarına Sened-i İttifak ile başlamışlardır.16 Prof. Atar da Türk Anayasa Hukuku kitabına Senedi İttifakla başlamıştır.17 Prof. Gören kitabında, tarihsel gelişime 14 sayfa ayırmıştır.18 Demokrasinin temellerinde Antik Yunan ve Roma′dan daha çok "bu ülkenin anayasal derinlikleri" olabilir. "Bu ülkenin anayasal derinliği", bugünkü demokrasilerin de dinamiği, itici gücü ve ilham kaynağı sayıla¬bilir. Kaldı ki, Türk Anayasa hukukunun derinliğine girmek istemeyen¬ler bile Medine Vesikası′nın durumu, feodalite, İslam, ululemr gibi bir¬çok konu ve kavramlar hakkında öyle ya da böyle analiz yapmışlardır. Bazı yazarlar ise, Türk anayasa hukukunun tarihsel gelişimine kitap¬larında hiç yer vermemişlerdir.19 Anayasa ve anayasacılık Batı kökenli olgu ve kavramlar olup, bu konudaki çalışmalar, İngiltere′de 13 üncü yüzyıl, Fransa′da ise 18 inci yüzyıldan sonra ortaya çıkmıştır.20 Bizde bu kavramların öz olarak çok daha önceki tarihlerden itibaren var olduğu ve bu hareketleri tetiklemiş olduğu tartışılabilir. Anayasa hukuku, bugün var olan anayasal kurum ve kuralların dü¬nünü de inceleme alanı olarak seçmeli ve bunların hangi aşamadan geç¬tiğini anlatmalıdır. Anayasa hukukunu ancak hukukun gelişmesine etki¬si olan olaylar ilgilendirir; diğer olaylar ilgilendirmez. Hukuk kuralları ve kurumlarının tarihi (yani hikaye olarak anlatılması), anayasa hukuku¬nu ilgilendirmez; tam tersine bunların hikayesi değil ama gelişim ve te¬kamülü (olgunlaşması) anayasa hukukunun konusudur. Hukuk′un geli¬şim ve değişimiyle ilgisiz olaylar, anayasa hukukunun konusu olamaz. Ele aldığımız konu ile hukuk tarihi bilimi arasında ilişki vardır; Hu¬kuk′un gelişim ve değişimini sağlayan sosyal, siyasal, ekonomik ve psikolojik faktörleri inceleyen tarihe dış tarih, pozitif hukukun tarihine ise iç tarih diyen Leibnitz (1646-1716), Cermen Hukuk Tarihinin XVII inci yüzyılda yazılmasında etkin olmuştu. Roma Hukuk Tarihi doğduk¬tan sonra, XVIII inci yüzyılda diğer Avrupa uluslarının anayasa hukuku tarihlerinin yazıldığını görüyoruz.21 Tarihçi Hukuk Ekolü′nün başlıca savunucusu olan Savigny (1779-1861), Tarihçi Hukuk Ekolü′nü kuran Gustav Hugo da burada anılabilir. Hukuk′u, bir milletin varlığının, -dili ve dini oranında- esaslı bir unsuru gören Savigny, hukukun halk ruhun¬dan oluştuğunu belirtiyordu. Prof Thompson gibi bazı yabancı yazarlar da anayasa hukuku kitap¬larında tarihsel bağlantılar üzerinde durmuşlardır.22 Anayasa hukukunun bu süreci, iki ana bölüme ayrılabilir; Anayasa Hukukunun Genel Teorisi ve Türk Anayasa Hukuku. Türk Anayasa Hu¬kuku, Türklerin devlet olarak tarih sahnesine çıkışından bugüne kadar geçen süreçte, anayasa hukuku kurumlarını, pozitif hukuk ve hukuk poli¬tikasını da dikkate alarak inceleyen bir bilim dalı sayılabilir. Bir başka deyişle, Türk Anayasa Hukuku, Türk toplumlarında egemen olan hukuk kurumlarını saptayıp inceleyerek, bunun dayanaklarını gösterip nedenle¬rini analiz ederek, bu hukukun doğuş ve gelişimini anlatan bir bilimdir. Hz. Peygamber döneminde hızla İslamlaşan Araplar ve 751 Talaş Savaşı′ndan sonra akm akın Müslüman olan Türkler, daha sonra Balkan ve Kafkasya toplumları ile Ortadoğunun diğer halkları bir Devlet teşkil etmişlerdir (Osmanlı İmparatorluğu). Türkler, İslamlaşma süreçlerini kurmuş oldukları devletlerle hızlandırmışlardır. Arapların kurduğu Emeviler ve Abbasiler′den sonra, 9 uncu yüzyıldan itibaren Türkler, kurdukları tüm devletlerde tam 1058 sene İslâm etkisi altında anayasa hukuklarını uygulamışlardır. Türk Anayasa Hukuku süreci, üç ana bölüme ayrılabilir; İslâmiyet öncesi (Orta Asya dönemi) Anayasa Sistemi, İslâmiyet sonrası Anayasa Sistemi ve Cumhuriyet dönemi Anayasa Sistemi. İslâm etkisindeki Ana¬yasa Hukuku′nun uygulandığı iki büyük devlet vardır; Selçuklular ve Osmanlılar. Osmanlı Devleti ile ilgili anayasa hukuku araştırmaları iki dönem halinde incelenir; Tanzimat öncesi (klasik dönem) ve Tanzimat dönemi. Şu halde anayasa hukuku sürecimizde üç olay önemli sayılabi¬lir; Türklerin İslam′ı kabulü (Talaş Irmağı Savaşı: 751), Tanzi¬mat′ın İlanı (1839) ve Cumhuriyet′in İlanı (1923). Bu üç sosyal olgunun, Türk anayasa hukukunda köklü değişiklikler yaptığı açıktır. Ama bu üç somut tarihin (751, 1839, 1923), sosyal ve hukuki süreçleri, biribirinden ani ve keskin olarak ayırmadığı bunları doğuran sebeplerin olduğu belirtilmelidir. Türk anayasa hukuku süreci, dünyadaki diğer bazı hukuklardan fark¬lı olarak değişik coğrafyalarda uygulanmıştır. İslam öncesinde Orta Asya ve Türkmenistan civarında yaşayan Türkler, İslam hukukunu kabul ettik¬ten sonra; 1058 yıl boyunca (868-1926) İran, Kafkaslar, Arabistan, Mı¬sır, Kuzey Afrika, Avrupa (Balkanlar) ve Anadolu topraklar; üzerinde egemenliklerini sürdürmüşlerdir. İslam etkisi altındaki Türk anayasa hukuku, Türkler tarafından kuru¬lan Tolunoğulları, Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları ve Osmanlı gibi devletlerin hukukudur. Türklerin, kurdukla¬rı bu devletlerde 1058 (868-1926) sene İslam hukuku etkisinde kaldıkları görülmektedir. İslam etkisi altındaki Türk Hukuku′nun en yetkin uygu¬laması Osmanlı′da görüldüğünden; Osmanlı hukuksal ve siyasal kurum¬ları üzerinde özellikle durulmalıdır. Anayasa hukuku dünü ve bugünü ile bir bütün sayıldığında derinliği bilinmelidir. Bu çalışma anayasa hukukumuzun tarihsel derinliğini, hu¬kuk kurumlarını ve hukuk düşüncesini analiz etmek istemektedir. Bu çalışmada dün -ve gerektiği oranda- bugün incelenmiş, geleceğe ışık tutulmaya gayret gösterilmiştir. Hukukun felsefesi ve ′ratio legi′si değil de, sadece pozitif uygulama incelenseydi; bunun askıda kalacağı, bir yerlere oturamayacağı görülürdü. Konuyu teori (düşünce) açısından da ele almamızın bir nedeni, yapılan tartışmalara bir nebze açıklık geti¬rebilme kaygısıdır. Kuram ile uygulama arasındaki farklar, bir başka deyimle «karşılaştırma», bu amaçla yapılmıştır. Osmanlı hukuk ve siya¬sal kuramı ele alınırken, ilk kaynaklara ve ilk ekollere (mezhepler) ve temel klasik eserlere dayanılmalı, yorumlamada amaca uygun yorum yöntemine de baş vurulmalı, klasik ve modern anlayışlar sergilenmeye çalışılmalıdır. Burada bu yönteme uyulmaya gayret gösterilmiştir. Ortadoğu′da ve dünyada çok derin etkisi bulunan İslâm′ın, toplumbi¬lim açısından, "çöl İslâm′ı", "köy İslâm′ı" ve "kent İslâm′ı" gibi anla¬yış tarzları bulunmaktadır. İslam olgusunun zamanlama açısından Arap etkisinde genişleme dönemi (632-750), Türk etkisinde genişleme (880-1923) ve Dalgalanma dönemi (1923 sonrası) olarak üç dönem geçirdiği söylenebilir. Bu durumda, karşılaştırma teori ile uygulama arasında, kla¬sik görüşle modern görüş arasında yapıldığı gibi, Batı çizgisinin ege¬ menliği ile olan iki asırlık birlikteliğimiz göz önüne alınarak «Batı" ile de karşılaştırma yapılmıştır. Modern hukukla yaptığımız mukayese, "bi¬limin karşılaştırmadan ibaret" olması amacına yöneliktir. Araştırmada yer yer görüleceği gibi, bir karşılaştırma da, yerli araştırmacılar ile or¬yantalistler arasında yapılmıştır. Böylece her iki düşünür grubunun, yer yer düşünce biçimleri sergilenmeye çalışılmıştır. Çalışmada geçen teori kelimesi genellikle, "uygulama" dan önceki aşamayı (düşünce aşaması¬nı) belirtmek için kullanılmıştır. Bu çalışma, anayasa hukuku sürecimize ilişkin bir monografidir. Bu çalışma, "insan hakları" veya "özgürlükler hukuku"nun bir parçası da sayılabilir. Okuyucu bu çalışmanın derinliklerinde bu konsepti bulacak¬tır. Oldukça geniş olan insan hakları hukukunun amacı, insanların bilgi ile donanıp kendi haklarına sahip çıkabilmeleridir. Kuşkusuz ki, özgür¬lük insanı kendi iç derinliğine götüren yol olduğuna göre, insan var¬lığının vazgeçilmez özüdür. Osmanlı devletinde, Kanun-i Esasi (1876) öncesinde bugünkü an¬lamda bir Anayasa yoktur ama ülke yöneticilerini kısıtlayan, yöneticile¬rin uyması gereken ölçüler, kriterler, kısıtlamalar, genel kanunlar vardır. Belirtilen nedenle Fatih Sultan Mehmet′in Teşkilat Kanunnamesi bir anayasa sayılabilir. Genel mahiyetteki bu kanunun ilk kez Fatih Sultan Mehmet zamanında çıkarıldığı görülmektedir. Devlet Teşkilatı ile ilgili Fatih′in Teşkilat Kanunnamesi dörtyüz sene boyunca -zorunlu haller dışında- değişmemiştir. Genel Kanunnamelerin dışında, ayrıca Osmanlı yöneticilerini kısıtlayan esasların bir araya getirilerek günümüz anla¬mında ayrı bir Anayasa yapılması ihtiyacı 1876 senesine kadar duyul- mamıştır. Osmanlı′da 1876 öncesinde İngiltere gibi, teamüli Osmanlı Anayasası yürürlükte bulunmakta idi. Dünya tarihinin en az 300 yılı "Osmanlı asırları" olduğuna göre, Ortadoğu - Kafkasya ve Balkanlar üçgeninin bu istikrarlı ülkesini (Pax Ottomanica=Osmanlı Barışı), övgü ve sövgüden uzak olarak, temel hak ve özgürlükler açısından incelemek gereklidir. Temel hak ve özgürlük¬ler, "hukuk devleti" olmanın baş koşullarındandır. Hukuk devleti, "polis devleti" ve "mülk devleti"nden farklıdır. Toynbee, "Doğu sorunu," her şeyden önce "Batı sorunu"dur der. Goethe de "Doğu ve Batı hiçbir zaman birbirlerinden ayrılamaz" demişti. "Doğu′da din, eski Yunanistan′da felsefe, Roma′da hukuk" görüşünün tarihsel gerçeklere ve bilimin evrenselliğine uymadığı, kuşa¬tıcı olmadığı, aynmcı olduğu, bize yer vermediği, en azından kesin bir ayırım oluşturamayacağı kanısındayız. Doğrusu Doğu ile Batı′nın bir bütün olduğu anlayışıdır. Günümüzde insan hakları, barış, demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi kavramlar, evrensel kavramlardır. Birleşmiş Milletler, Avrupa insan Haklan Mahkemesi, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) gibi kuruluşlar hep bu değerleri korumak için çaba göstermektedirler. Kuşkusuz ki, insan haklarının bugünü ile birlikte "dün" üne de bak¬mak gerekmektedir. Dünü bilinmeyen bir kavramın bugünü ve yarını hakkında söz söylemek yanlış olur. Roma hukuku ve Anglo-Sakson hu¬kuku yanında, gezegenimizin üçüncü büyük hukuk sistemi sayılabilen önceki hukukumuzdaki temel haklar konusunun; anayasa hukuku yanın¬da başka disiplinlerle de (uluslararası hukuk, hukuk tarihi, hukuk felse-fesi-sosyolojisi, genel kamu hukuku, siyaset bilimi ve yönetim hukuku) ilişkisi vardır. Kamu hukukunun dayandığı temel ilkeler, kamu yararı, hiyerarşi ve egemenlik ile özel hukukun dayanak ilkeleri olan sözleşme özgürlüğü, çalışma özgürlüğü, yararların eşit olarak korunması gibi ilkeler, konu¬muzla bağlantısı oranında burada incelenmiştir. Bu tür çalışmalara "Osmanh-Türk Anayasal Gelişmeleri" de denil¬mekte ise de, bu isimlendirme yanlıştır.23 Bu Kitap, "Türk Anayasa Ta-rihi"nden daha öte bir çalışmadır. Bu Kitap, "Anayasa hukukunun konu ve sorunlarını belli bir tarihsel mekanda incelemeye çalışmak"24 değil, bunu daha da derinliğine analiz eden bir monografi kabul edilebilir. Konumuz, bir toplumun devletini ilgilendiren ve bunun temel organ¬larının kuruluş ve işleyişlerini düzenleyen, temel hak ve ödevleri garanti altına alan kuralları (II. Dünya Savaşı sonrası siyasal kurumları da) ince¬leyen anayasa hukuku açısından yorumlanmıştır. Hukukun norm, sosyal olgu ve etik değer boyutu vardır. Bunlardan etik değer boyutu felsefeye dayanır. Toplumbilim, belli bir felsefe anlayışının ürünü olduğuna göre, hukukun sosyal olgu boyutu da, sonuçta felsefe kökenlidir. Bu çalış¬mamızın hukukun her üç boyutuyla da ilgili olduğunu söyleyebiliriz. Araştırmamızın, devletin doğuşu - gelişimi - hukuksal nitelikleri - görev¬leri ve kişilerle ilişkilerini teorik çerçevede, sentetik yöntemle inceleyen kamu hukuku ile; yönetenlerle yönetilenler arasındaki ilişkileri, odak noktası olarak siyasal iktidarı inceleyen siyaset bilimi ile; yönetimin ku¬ruluş, işlev ve ilişkilerini düzenleyen idare hukuku ile de dolaylı bağlantı noktalan bulunmaktadır. Özellikle, tarihin kaydettiği devletlerden yalnızca Roma İmparator¬luğu ile karşı 1 aştınlabi 1 en Osmanlı Devleti′nin, geçmişte, sınırları içinde yaşamış olan Müslüman ülkelerin, insan haklarından yoksun olduğu ve adalet mekanizmasının zorbalığa hizmet ettiği, bu toplumların insan hak¬larına yabancı olduğu "ideolojik propaganda"sı karşısında, «askeri-toprak devleti» olan Osmanlı′nın bu konudaki teori ve uygulamasının araştırılması önem taşımaktadır. Bazı Batı ülkelerinin kendi yararları ve özellikle petrolü ve doğal gazı için destekledikleri ve sömürdükleri, halktan kopuk Arap monarşileri üzerinden "bize ait dünü" vurmaları haklı kabul edilemez. Bazı yazarların, kendi yararlarına engel gördükle¬ri için yerdikleri "bize ait dün ve bugün ", nesnel olarak irdelenmelidir. Esasen Tunus′la başlayıp, Mısır ve Yemen′le devam eden, Suriye ve diğer Arap ülkeleriyle tiranları sarsan, "Wall Street İşgalcileri" ile de¬vam eden Arap Baharı demokrasi ve yeni bir dünya açısından açısından umut vaadetmektedir. Kuşkusuz ki insan kişiliği tamamen ortaya çıkma¬dıkça, böyle bir ortam hazırlanmadıkça; değişimin evrenselliğine inan¬mış, kişiliği bağımsız insanların oluşturduğu bir toplum varolmadıkça, gelişme olamaz. İnsanlığın tarihi, bireyle - otorite arasındaki mücadele¬nin tarihidir. Gerçekten, yönetim kurumlarına egemen olan düşüncelerin geçmişle ilgisiz olduğu söylenemez. Geçmişi ne kadar iyi bilirsek geleceğin iyilik ve kötülüğünü, buhranlarını o kadar iyi açıklamış ve geleceğe iyi hazır¬lanmış oluruz. Dünü bilmeyen bugünü de bilemez, anlayamaz, kavramla¬rı yerine oturtamaz. Türk anayasa hukuku ancak nesnel olarak irdelenen belirli bir temel üzerinde güzel meyveler verecektir. Günümüzde medeniyet hal¬kaları incelenirken, "bize ait dün" genelde atlanmakta veya geçiştiril¬mektedir. Zincirlerin Osmanlı medeniyetine ait halkaları gizlenmekte, ABD, İngiltere ve Fransa′daki gelişim ve değişimler incelenirken, Os¬manlı nesnel olarak incelenmemekte, ihmal edilmektedir.25 Osmanlı ku¬rumlarının derinliği bilinmeden, Batı′nın ve günümüzün anayasal ve siyasal yapıları analiz edilemez. Örneğin kadın hakları, özgürlük, Alevi¬lik, toprak yapısı, suç ve ceza esasları, Mecelle, yargı, hukuk sistemleri, mezhepler, devşirme sistemi, padişah hukuku, köle, cariye, harem teori ve olgusu, Yeniçeri, askeri sistem, Enderun, Saray, Divan-ı Hümayun ve modernite kavramları dünü ile birlikte bilinmeden Osmanlı, Batı ve günümüz anayasal yapısı doğru anlaşılamaz. Bu monografide, doğal olarak, önceki çalışmalarımızdan önemli öl¬çüde yararlanılmıştır. Okuyucu bu çalışmanın uzun bir sürecin ürünü olduğunu fark edecektir. Metne eklenen fotoğraf, resim, harita, okuma parçası ve özetler ile layihaların yararlı olacağı umulmaktadır. Hocalarıma, üzerimde hakkı olanlara, eşim Rabia′ya, Bekir, Salih ve Mehmet′e, yeğenlerime, Hukuk Fakültesi′ndeki öğrencilerime, yakın çalışma arkadaşlarıma, Yetkin Yaymevi′nin değerli yönetici ve çalışan¬larına teşekkür borçluyum. Yazdıklarını okuyucuyla paylaşmak isteyen yazar, bilime olası bu küçücük katkısında, hatalarının hoşgörü ile karşılanmasını ummaktadır. H.T.FENDOGLU 10.01.2012 Bil kent, Ankara
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM OSMANLI ÖNCESİ BAZI ORTAASYA VE ORTADOĞU DEVLETLERİNDE ANAYASAL YAPI I. İSLAMİYET ÖNCESİNDE KURULAN TÜRK DEVLETLERİ 49 A. HUN DEVLETİ (MÖ. IV. yy.-MS 4. yy) 49 B. GÖKTÜRK DEVLETİ (MS. 552-MS. 742) VE ANAYASAL YAPI 51 C. UYGUR DEVLETİ (745-1209) VE ANAYASAL YAPI 52 D. ORTAASYA DÖNEMİNDE TÜRKLERİN DİNİ İNANIŞLARI 54 E. ORTA ASYA DÖNEMİNDE TÜRKLERDE ANAYASAL YAPI 54 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. HAKAN 55 KURULTAY 56 VEZİRLER 56 TÖRE 57 SUÇ VE CEZALARA İLİŞKİN ESASLAR 57 YARGI YETKİSİ 58 AİLE HAYATI 58 II. İSLAMİYET SONRASINDA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE ANAYASAL YAPI 59 A. TOLUNOĞLU DEVLETİ (868-905) 59 İHŞİDİLER (935-969) VE ANAYASAL YAPI: 59 B. .60 C. KARAHANLILAR (940-1040) VE ANAYASAL YAPI. D. GAZNELİLER (963-1187): 62 E. EYYÜBİLER(1171-1462): 64 F. MEMLÃK DEVLETİ (1250-1517) VE ANAYASAL YAPI 66 G. FATIMİLER VE ANAYASAL YAPI 68 H. ABBASİLER VE ANAYASAL YAPI 69 LAYİHA. 1.1. ABBASİLER DÖNEMİNİN ANALİZİ 72 İ. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ VE ANAYASAL YAPI 72 K. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1074-1277) ve ANAYASAL YAPI 77 L. İLHANLILAR VE ANAYASAL YAPI 78 LAYİHA. 1.2. X.-XIII. YÜZYILLARIN BÜYÜK HUKUKÇULARI. 79 M. UFUKLARIN EFENDİSİ: OSMANLI DEVLETİ: 78 LA YİHA. 1.3.OSMANLI′NIN TANIDIĞI ÖZERKLİKLER (OSMANLI′NIN ÇOĞULCULUĞU VEYA OSMANLI VE DEMOKRASİNİN ESASLARI) 81 İKİNCİ BÖLÜM ÖNEMLİ BAZI HUKUK SİSTEMLERİ I. SASANİ (İRAN) HUKUKU 83 II. ROMA HUKUKU 84 III. YAHUDİLİK HUKUKU (JEWISH LA W) 87 LA YİHA. 2.1. İSLAM HUKUKU, ROMA HUKUKUNDAN ALINMA MIDIR? 88 IV. HRİSTİYANLIK VE KİLİSE HUKUKU (CANONICAL LA W) 91 1. Katolik Mezhebi 97 3. Hristiyanlık′ta Kölelik/Cariyelik 103 4. Hristiyanlıkta Mülkiyet 104 V. İNGİLİZ HUKUKU (ANGLO SAKSON HUKUKU) 106 VI. CAHİLİYE DÖNEMİ HUKUKU 107 VII. İSLAM HUKUKU′NUN TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE KISIMLARI.. 108 A. İSLAM HUKUKU′NUN TANIMI 108 B. İSLAM HUKUKU′NUN ÖZELLİKLERİ 109 1. Bu Hukukun Kaynağının İlahi Oluşu 110 2. Hukuk Mezheplerinin (Ekollerinin) Doktrin İşlevi Görmesi 111 3. İslam Hukuku′nun Dinamizmi ve Değişim 111 LAYİHA. 2.2. EBU HANİFE VE HANEFİLİĞİN % 10′U 112 a) Yenilikçi akım (Modernism) 112 b) Köktencilik (Fundamentalism) 112 LA YİHA. 2.3. HÜKÜMLERİN DEĞİŞMESİ ve KAMU YARARI.... 114 4. Yaptırımlarının İki Alana (Dünya ve Ahirete) Ait Oluşu 115 5. Kaynaklarının Özgünlüğü 115 C. İSLAM HUKUKUNUN EVRENSEL HUKUK VE TÜRK HUKUKU AÇISINDAN ÖNEMİ: 115 LAYİHA. 2. 4. SEYBANİ′NİN BAZI SÖZLERİ 119 D. İSLAM HUKUKUNUN KISIMLARI: 119 1. Birinci Ayırım 119 2. İkinci Ayırım 119 3. Üçüncü Ayırım 120 a. İslam Kamu Hukuku 120 b. İslam Özel Hukuku 122 4. Dördüncü Ayırım 122 E. İSLAM HUKUK METODOLOJİSİNİN (FIKIH USULÜ) TANIMI.... 123 1. Terim Anlamı 123 LA YİHA. 2.5. İSLAM HUKUKU-MODERN HUKUK İLİŞKİSİ. .126 2. İslam Hukuk Metodolojisinin Önemi 126 3. İslam Hukuk Metodolojisinin Konusu 127 4. İslam Hukuku Metodologu ile İslam Hukukçusunun (Fakih, Müctehid) Çalışma Yöntemi 127 5. İslam Hukuku Metodolojisi Biliminin Doğuşu 127 LA YİHA. 2.6. ŞAFİİ USULÜNE GÖRE YAZILAN EN Ö′EMLİ İLK BEŞ HUKUK YÖNTEMİ KİTAPLARI ŞUNLARDIR 128 6. İslam Hukuku Metodolojisinin Yazım Yöntemleri 129 LA YİHA. 2.7. HA NEFİ USUL ÜNE GÖRE YAZILA N EN ÖNEMLİ ÜÇ HUKUK YÖNTEMİ KİTABI ŞUNLA RDIR 129 LA YİHA. 2.8. HANEFİ VE ŞAFİİ USULÜNÜ BİRLEŞTİREREK YAZILAN EN ÖNEMLİ BEŞ HUKUK YÖNTEMİ KİTABI ŞUNLARDIR 130 F. İSLAM HUKUK BİLİMİNİN DOĞUŞU VE GEÇİRDİĞİ DEVRELER.. 130 1. İslam Hukuk Biliminin Doğuşu 130 2. İslam Hukuku′nun Geçirdiği Süreç 131 aa. Birinci Dönem: Hz. Peygamber Devrinde Hukuk (1-11/622-632) 133 (a) Mekke Devri (610-622) 133 (b) Medine Devri (622-632) 133 (c) Hz. Peygamber′in Yöntemi 133 (d) Hz. Peygamber′in İçtihatları 135 (e) Sahabenin İçtihadı 136 (f) Kur′an ve Hadislerin Yazılması (Tedvini) 136 bb. İkinci Dönem: Sahabe Devrinde Hukuk (11-41 /632-661) 138 LA YİHA. 2.9. HALİFE HZ. ÖMER İN YARGILAMA HUKUKU KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ 140 cc. Tabiiler (40-120/ 660-738) veya Emevilcr Devrinde (40-132/661-750) Hukuk 141 (a) Genel Olarak 141 LA YİHA. 2.10. SAHABE İHTİLAFININ NEDENLERİ 142 (b) Hicaz ve Irak Medreseleri (Hadis ve Rey Ekolü) 142 (c) Sahabe Sonrası (Tabiun) Hukukçuları 143 dd. Üçüncü Dönem: Dört Mezhep ve Diğerleri (Müçtehit İmamlar Devri) (132-335/750-860) 143 (a) Genel Olarak 143 LAYİHA. 2.11. HUKUKÇULARIN İHTİLAFI 144 (b) Mezheplerin Çıkışı 144 (c) Re′y ve Hadis Ekolleri 144 LAYİHA. 2.12. EBUHANİFE-İMAMMALİK YAKINLIĞI 145 (d) Hukuk Kitaplarını Yazma Faaliyeti 145 H. YORUM KURALLARİ 145 OKUMA PARÇASI 2.1. OSMANLI DÖNEMİ HUKUKUNDA YORUM KURALLARI 146 1. Açık Olan Sözcükler 146 2. Kapalı Olan Lafızlar 147 3. Kelimenin Birden Çok Anlama Gelmesi Bakımından Sözcükler (Lafızlar): 148 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM OSMANLI, LAİKLİK VE RESMİ MEZHEP I. HUKUKUN ÖRFà VE ŞER′İ DİYE İKİYE AYRILMASI 153 A. "ÖRFİ HUKUK, İSLAM HUKUKUNUN OTORİTEYE TANIDIĞI İÇİ BOŞ YASAMA YETKİSİNİN KULLANILMASINDAN İBARETTİR." GÖRÜŞÜ 154 B. "ÖRFİ HUKUK, İSLAM HUKUKUNUN DIŞINDAKİ BİR HUKUK¬ TUR" GÖRÜŞÜ 157 III. OSMANLI ANAYASA HUKUKUNDA İCTİHAD ÖZGÜRLÜĞÜ İLE RESMİ MEZHEP ANLAYIŞININ ÇATIŞMASI 161 A. OSMANLI′DA İCTİHAD ÖZGÜRLÜĞÜ 161 LAYİHA. 3.1. İÇTİHADA SAYGI İLKESİ.- 162 B. OSMANLI′DA "RESMİ MEZHEP" SORUNU 162 LAYİHA. 3.2. İCTİHAD DEĞİŞTİRME ÖZGÜRLÜĞÜ 163 LA YİHA. 3.3.OSMANLFNIN HANEFİ MEZHEBİNE BAĞLI KALMASI- 164 OKUMA PARÇASI: 3.1. HANEFİ KADI NASIL KARAR VERİR? YÖNTEMİ NEDİR? 166 LA YİHA. 3.4.İSLAM HUKUK KİTAPLARININ ÜST NORM OLMA GÜCÜ- 169 C. HAKİMİN POZİTİF HUKUKLA BAĞLI OLMASİ: 169 LA YİHA. 3.5. KADI, PADİŞAH TALİMA T1YLA BAĞLI MIDIR? 171 LAYİHA. 3.6. HAKİMİN TANIMI.- 172 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KAYNAKLAR I. ORTAASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKUNUN KAYNAKLARİ 173 II. İSLAM ETKİSİ ALTINDAKİ TÜRK HUKUKUNUN KAYNAKLARI 179 A. ASLİ KAYNAKLAR (ŞER′İ DELİLLER) 180 1. Kitap: 180 2. Sünnet: 182 LA YİHA. 4. 1. HANEFİ VE MALİKİ ′LERİN HABERİ VAHİD DENİLEN HADİSİ KABUL ŞARTLARI. 184 LA YİHA. 4. 2. HADİS RİVA YET EDEN KİŞİ (RA Vİ) AŞAĞIDAKİ 4 ŞARTIN TAMAMINI TAŞIMAK ZORUNDADIR 184 LAYİHA. 4.3. HADİSTE ARANAN KOŞULLAR 187 LAYİHA. 4. 4. MÜRSEL HADİS 188 3. İcma (Hukukçuların İttifakı, Mutabakatı): 192 LAYİHA. 4.6. HADİSLER VECDLER 192 LA YİHA. 4.7.ŞAFİİ′YE GÖRE HUKUKÇULAR FİİLEN İTTİFAK EDEMEZLER 194 LAYİHA. 4.8. İCMANIN DAYANAĞI: 194 4. Kıyas: 197 LAYİHA. 4.9.KIYASA BAZI ÖRNEKLER 197 LAYİHA. 4.10. KIYAS YASAĞI 198 LA YİHA. 4.11. KIYASTAKİ İLLETİ SAPTAMAK, A YIKLAMAK, UYGULAMAK 201 LAYİHA. 4.12. İSTİHSANNEDİR? (GENİŞANLAMDA) 202 B. İKİNCİL (TALİ) KAYNAKLAR 202 1. İstihsan: 202 2. Kamu Yararı: 205 LAYİHA. 4. 13. ZARURET ÇEŞİTLERİ 206 LAYİHA. 4.14. KAMU YARARI NEDİR? 207 LAYİHA. 4.15. KAMU YARARI BAĞIMSIZ BİR BİLGİ KAYNAĞI MIDIR? 208 LAYİHA. 4.16. MECELLE VE KAMU YARARI 210 3. İstishab: 210 LA YİHA. 4.17. MECELLE ′DE İSTİSHAB ′LA İLGİLİ MADDELER 211 4. Örf ve Değişim: 211 LAYİHA. 4. 18. ÖRF VE ADETİN ÖNEMİ 213 5. Sahabe′nin Hukuki Görüşleri: 214 6. İlahi veya Gayri İlahi Eski Hukuk Sistemleri: 215 7. Kötülüğe Götüren Herşeyin Kötü Sayılması (Zerayi): 216 8. İçtihad: 216 C. OSMANLI′DA KAYNAKLAR: 222 1. Medine Vesikası (Anayasası) 222 LA YİHA. 4.19. MEDİNE SÖZLEŞMESİ (MÜSLÜMANLAR, YAHUDİLER VE PAGANLAR ARASINDA YAPILMIŞTIR; ASLI 52 MADDE İKEN, KABİLE MÜKERRERLERİ ÇIKARILARAK 40 MADDEYE İNDİRİLMİŞTİR. MEDİNE, 622) 224 2. Osmanlı Kanunnnameleri 227 LA YİHA. 4.20. OSMANLI KANUNNAMELERİ KAC ÇEŞİTTİR? 228 3. FATİH SULTAN MEHMET′İN TEŞKİLAT KANUNNAMESİ... 229 OKUMA PARÇASI: 4.1.: FÃTİH SULTAN MEHMED′İN TEŞKİLÃT KANUNNÃMESİ (KANUNNÃME-İ ÃL-İ OSMAN) 230 4. KANUN-İ ESASİ: 238 5. ÖNEMLİ KANUN VE HUKUK KİTAPLARI: 238 LA YİHA. 4. 21. KARAHANLILAR DÖNEMİ ÖNEMLİ İSLAM HUKUKÇULARI 238 LA YİHA. 4. 22. OSMANLI′DA 4 ÇEŞİT HUKUK KİTABI YAZILMIŞTIR 239 7. FETVA MECMUALARI: 240 LAYİHA. 4. 23. MOĞOLLAR VE HUKUK 241 8. ŞER′İYE SİCİLLERİ: 242 9. BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİNDEKİ BELGELER: 244 BEŞİNCİ BÖLÜM: GENEL HUKUK KURALLARI VE MECELLE I. MECELLE VE KANUNLAŞTIRMANIN NEDENLERİ 246 II. MECELLE ŞERHLERİ 247 III. MECELLE′DEKİ TEMEL KURALLAR 248 IV. MECELLE′DE BULUNAN KAMU HUKUKU KURALLARI 248 A. YORUM KURALLARI: 248 B. ZAMANAŞIMI İLE İLGİLİ MECELLE′DEKİ TEMEL KURALLAR 253 C. ZARURET HALİ İLE İLGİLİ MECELLE MADDELERİ: 253 D. İŞTİRAK HALİ İLE İLGİLİ MADDELER: 254 E. KAMU YARARI İLE İLGİLİ MADDELER: 255 F. ÖRF VE ADETLE İLGİLİ MADDELER: 257 G. YARGILAMA HUKUKU İLE İLGİLİ MADDELER: 258 V. MECELLE′DE BULUNAN ÖZEL HUKUKLA İLGİLİ TEMEL (DOĞAL) KURALLAR 260 ALTINCI BÖLÜM MEZHEPLER (HUKUK DOKTRİNLERİ) I. GİRİŞ 263 II. HUKUK MEZHEPLERİ 267 A. HANEFİ MEZHEBİ 267 LA YİHA. 6. 1. EBU HANİFE ′NİN ÖĞRENCİSİ İMAM ŞEY- BANİ′NİN 6 TEMEL ESERİ, MEZHEBİN DE TEMELİDİR:.... 273 B. ŞAFİİ MEZHEBİ: 275 C. MALİKİ MEZHEBİ: 277 D. HANBELİ MEZHEBİ: 279 E. SÜNNİ OLMAYAN MEZHEPLER: 280 1. Zahiriye Mezhebi: 281 2. Evzai Mezhebi (157/774) ve Diğer Mezhepler: 281 YEDİNCİ BÖLÜM ŞİİLİK/ALEVİLİK A. EMEVİLER DÖNEMİNDE ŞİİLİK/ALEVİLİK ..: 288 B. ABBASİLER (750-1258) DÖNEMİNDE ŞİİLİK /ALEVİLİK 291 C. CAFERİYE(İMAMİYE, 12 İMAM) MEZHEBİ 292 ^ 2 D. ZEYDIYE MEZHEBİ 296 E. FATIMİLER DEVLETİ 296 F. ANADOLU ALEVİLİĞİ 298 OKUMA PARÇASI: 7. l.HZ. ALİ′DEN ÖZLÜ SÖZLER 302 SEKİZİNCİ BOLUM İNSAN VE ÖZGÜRLÜĞÜ I. HAK, HUKUK VE ÖZGÜRLÜK KAVRAMLARI 306 A. HAK KAVRAMI 306 1. Sözlükte ve Kaynaklarda "Hak" Kavramı 306 2. "Hakkın" Terim Anlamı 307 B. HUKUK KAVRAMI 308 C. DİĞER KAVRAMLAR: 309 1. Hak ve Özgürlük İlişkisi 309 2. İslam-Osmanlı Anayasa Hukukunda İnsan Hakları Teorisi 312 II. OSMANLI ANAYASA HUKUKU′NDA ÖZGÜRLÜK KAVRAMI 313 A. GENEL OLARAK: 313 B. İNSANA BAKIŞ BİÇİMİ: 317 C. İNSAN HAKLARI UYGULAMASI 326 III. GENEL OLARAK FELSEFEDE İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ KAVRAMI. 327 IV. ARİSTO, AKILCI ÖZGÜRLÜK ANLAYIŞI VE ÖNCEKİ ANAYASA SİSTEMİ 328 V. ÖNCEKİ ANAYASA YAPISINDA İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ 333 A. CEBRİYE (FATALİZM) 333 B. KADERİYE VE MUTEZİLE 334 C. EHL-İ SÜNNET: 336 1. Eş′arilik: 336 2. Maturıdilik: 337 3. Selefîlik 339 4. Maturidilikle Eş′arilik Arasındaki Farklar 339 5. Değerlendirme 339 DOKUZUNCU BÖLÜM EŞİTLİK VE AZINLIKLAR I. GENEL OLARAK EŞİTLİK 341 II. TEORİK PRENSİPLER 343 A. YASA ÖNÜNDE EŞİTLİK 343 LAYİHA. 9.1. EŞİTLİK 344 LAYİHA. 9.2. OSMANLI′DA EŞİTLİK. 345 LAYİHA. 9.3. İSLAM′DA EŞİTLİK 346 B. FIRSAT EŞİTLİĞİ 347 C. YARGILAMA MAKAMI ÖNÜNDE EŞİTLİK 348 LAYİHA. 9. 4. YARGILAMA VE EŞİTLİK 353 LAYİHA. 9.5. HZ. ÖMER VE VALİSİ 353 III. AZINLIKLAR 354 A. VATANDAŞLIK (ZİMMİ′LİK) 354 1. Zimmiliğin Ortaya Çıkışı: 355 LA YİHA. 9. 6. SA VAŞ ESİRLERİ VE CİZYE VERGİSİ 355 2. Zimmilerin hak ve ödevleri 356 LA YİHA. 9. 7. FA TİH ′İN BOSNALILARA AHİDNAMESİ 358 LA YİHA. 9. 8. FA TİH ′İN GALA TA ZİMMİLERİNE AHİDNAMESİ 359 LA YİHA. 9. 9. PROF. W A TT′A GÖRE OSMANLI ′DA AZINLIKLAR 360 LA YİHA. 9. 10. AZINLIKLAR KORUNMAZSA ALINAN VERGİ İADE EDİLİR 360 B. YABANCI (MÜSTE′MEN) 360 IV. KÖLELİK 361 LAYİHA. 9. 11. AZINLIKLAR VE CİZYE 361 LAYİHA. 9. 12. BATI′DA AZINLIKLAR 362 LAYİHA. 9.13. OSMANLI′DA KÖLELİK 363 ONUNCU BÖLÜM KÖLELİK/CARİYELİK VE HUKUKU I. KÖLELİK/CARİYELİK TARİHİ: 365 A. KÖLELİK/CARİYELİK NEDENLERİ: 369 B. TARİH BOYUNCA DOĞU TOPLUMLARINDA KÖLELİK/CARİYELİK 371 C. TARİH BOYUNCA BATI TOPLUMLARINDA KÖLELİK/CARİYELİK 375 II. İSLAMIN KÖLELİĞİ/CARİYELİĞİ GEÇ KALDIRMASININ NEDENLERİ 381 A. YEDİNCİ YÜZYIL DÜNYASINDAKİ DEVLETLERİN (ARAPLAR VE KOMŞULARININ) SOSYAL VE EKONOMİK GÖRÜŞLERİ 382 B. SAVAŞ ESİRLERİ HAKKINDAKİ DÜNYA KONJONKTÜRÜ VE POLİTİK NEDEN DÜŞÜNÜLEREK KARAR VERİLMESİ 382 C. İÇ ÖZGÜRLÜK, ZAMANLAMA VE BİREYSEL NEDEN 384 D. DİĞER DEVLETLERİ SAVAŞTAN CAYDIRMA NEDENİ 387 E. FAZLA KAN DÖKÜLMESİNİ ÖNLEME NEDENİ 387 F. İSLAMLAŞTIRMA SİYASETİ 388 III. KÖLELİĞİN KALDIRILMASI 388 IV. İSLAM HUKUKUNDA MEŞRU SAVAŞ KAVRAMI 390 V. KÖLELİĞİN KAYNAĞI OLARAK TUTSAKLIK (ESARET) STATÜSÜ 395 VI. TUTSAKLIK (ESARET) ESNASINDA YAPILACAK İŞLEM 397 VII. ESİRLİKTEN KÖLELİK STATÜSÜNE GEÇİŞ 401 A. GİRİŞ VE KAVRAMLAR 401 B. DÜŞMANDAN ALINAN ESİRLER 402 1. Erkek Esirler 402 2. Esir Olarak Alınan Kadın ve Çocuklar 408 3. İhtiyar, Kör, Yatalak ve Ruhbanlar 413 4. Müslümanın Düşmana Esir Olması 413 5. Müslüman Kadınların Cariye Edinilmesi 414 C. İSLAM HUKUKUNUN KÖLE KONUSUNDAKİ ÖZGÜRLÜKÇÜ TUTUMU 414 D. KÖLELİĞİN SEBEBİ 417 VIII. ÖNCEKİ HUKUK AÇISINDAN KÖLENİN DURUMU 418 A. GENEL OLARAK 418 B. EŞYA HUKUKU TARTIŞMALARI: 426 1. Birinci Grup: 427 2. İkinci Grup: 428 ON BİRİNCİ BOLUM DEVŞİRME SİSTEMİ VE ORTAKÇI KULLAR I. OSMANLI DEVLET SİSTEMİ İÇERİSİNDE DEVŞİRME 432 A. DEVLETE AİT KÖLELER, ÇEŞİTLERİ VE PENÇİK KAVRAMI 433 LA YİHA. ll.l.OSMANLI′DA DEVLETE AİT KÖLELERİN SINIFLANDIRILMASI 436 B. DEVŞİRMELER 438 1. Köle ve Devşirme Sistemi: 440 2. Köle ve Devşirme Sisteminin Bozulması 441 3. Köle ve Devşirme Sisteminin Olumlu ve Olumsuz Tarafları 442 C. HAREM 443 D. ŞAHISLARA AİT KÖLELER: 443 II. ORTAKÇI KULLAR (KÖLE İŞLETMELERİNDE ÇALIŞAN TOPRAĞA YERLEŞTİRİLMİŞ BAĞIMSIZ ÇİFTÇİLER) 443 A. ORTAKÇI KUL KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ 443 1. Ortakçı Kul lar 444 2. Ortakçılar 444 B. ORTAKÇI KULLAR VE SERVAJ REJİMİ (TOPRAĞA BAĞLI KÖLELİK) 446 1. Osmanlı′da Servaj Yoktur, Görüşü: 446 2. Osmanlı′da Servaj Vardır, Görüşü: 447 3. Değerlendirme: 447 C. OSMANLI DEVLETİNDE 904/1498 YILINDAKİ ORTAKÇI KUL SAYISI 449 D. ORTAKÇI KULLARA AİT KANUNNAMELER: 450 1. Fatih Dönemi Kanunnameleri: 451 2. II.Bayezid Dönemi Kanunnameleri: 451 3. "İkinci İstanbul Hasları Kanunnâmesi": 453 E. KULLUKLARIN DAĞILIŞ TARZI: 453 1. İstanbul Haslar Kazasındaki Ortakçı Kullar (Kaza-i Hasha-i İstanbul=Havass-ı Konstantiniyye) 453 2. Marmara Hasları Kazası (Kaza-i Hasha-i Marmara) 454 LA YİHA. 11.2.-OSMANLI DEVLETİNDE YAŞA YIŞ VE STA TÜ AÇISINDAN KÖLELİK 455 LA YİHA. 11.3: AZAD SÖZLEŞMESİ (AZADLIK BULASAN KÖLELİK) 456 «■r ON İKİNCİ BÖLÜM HAREM/KADINLARIN YÖNETİMİ A. GİRİŞ: HAREM HAKKINDA 457 B. CARİYE SİSTEMİ , 460 1. Hizmetçi Kadın Statüsündeki Cariyeler 460 2. Eş Gibi Yaşanan Cariyeler 461 C. OSMANLI SARAYINDAKİ UYGULAMA 464 1. Kanuni Sultan Süleyman Döneminde, Hürrem Sultan′ın Yönetim Üzerindeki Etkinliği 465 2. II. Selim (San Selim) Döneminde (yön. 1566-1574), Nurbanu Sultan′ın Yönetim Üzerindeki Etkinliği 466 3. III. Murat (d. 1546, ö. 1595) Döneminde (yön. 1574-1595), Valide Nurbanu Sultan, Başkadım Safiye Sultan ve cariyesi Canfeda Kalfa′nın Yönetim Üzerindeki Etkinliği 467 4. III. Mehmet (d. 1566, ö. 1603) Döneminde (yön. 1595-1603), Valide Safiye Sultan′ın (Venedikli Baffo; d. 1550, ö. 1605) Yönetim Üzerindeki Etkinliği: 467 5. I. Ahmet (1590-1617) Döneminde (yön. 1603 - 1617), Kösem Sultan′ın (Anastasya) Yönetim Üzerindeki Etkinliği: 468 6. Sultan I. (Deli) Mustafa zamanında Saray Kadınlarının Etkinliği....468 7. (Genç, Şehit) Osman (d. 1604, ö. 1622, salt. 1618 - 1622) Devri.... 468 8. IV. Murat (ö. 1640) Devrinde Kösem Sultan′ın (ö. 1651) Etkinliği... 469 9. Sultan I. İbrahim Devrinde (yön. 1640-1648) Kösem Sultan′ın Etkinliği 470 10. Sultan IV. Mehmet (Avcı) Devri ve Saray Kadınlarının Etkinliği... 471 D. "VALİDE SULTANLAR ÇAĞF′NDAN SONRAKİ ANAYASAL GELİŞMELER 473 ÖZET: 12.1. OSMANLI′DA KÖLE/CARİYE ALMANIN KOŞULLARI 475 E. DEVŞİRME SİSTEMİ 476 F. CûNUÇ 480 OKUMA PARÇASI. 12.1. "HAREM DİZİLERİ HAYAL ÜRÜNL{MÜ)DÜR?" 483 ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SUÇ VE CEZALARA İLİŞKİN ESASLAR I. GİRİŞ 485 A. TEORİ VE UYGULAMADA SUÇ VE CEZA 485 B. İSLÃM CEZA HUKUKUNUN TÜRK CEZA HUKUKU İLE İLİŞKİSİ 489 C. İSLÃM CEZA HUKUKUNUN TARİHÇESİ 489 D. SELÇUKLU VE OSMANLI CEZA HUKUKUNUN TARİHÇESİ 490 E. CEZA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 492 1. Kitap 492 2. Sünnet 493 3. İcma 493 4. Kıyas 494 5. Kanunnameler, Şeri′ye Sicilleri ve Fetvalar 494 F. İSLÃM CEZA HUKUKUNUN PRENSİPLERİ 495 1. Toplumun yararını korumak 495 2. Suç ve Ceza Arasında Eşitlik (Adalet) 496 3. Cezanın Caydırıcılığı 496 4. Ceza, Suçlunun Kişiliğini İhmal Etmeden, Suçun Zararından Toplumu Korumalıdır 497 5. in Dupio Pro Reo (Af da hata, Cezada Hatadan Daha Hayırlıdır) Şüpheden Sanık Yararlanır Prensibi 497 6. Ceza Kefarettir Günahı ÖrtenSuç işleyen Kişiye Karşı Ceza Vermek, Mutlak Adaletin Gereği Olan Kefarettir (Karşılık) 498 II. SUÇ (CERİME, CÜRÜM) 498 A. SUÇUN TANIMI VE UNSURLARI 498 1. Suçun (cerime) Tanımı 498 LAYİHA. 13. 1. SUÇ NEDİR? 499 2. Suçun Unsurları (Erkanü′l-Cerime) 499 a. Kanunilik (meşruiyet, legality) İlkesi 499 LA YİHA. 13.2. ,,KANUNSUZSUÇ VE CEZA OLMAZ" İLKESİ 499 LA YİHA. 13.3. SUÇLARIN VE CEZALARIN KANUNİLİĞİ İLKESİ VE İSLAM HUKUKU 500 aa. Zaman Açısından Yürürlük 500 bb. Yer Açısından Yürürlük 500 b. Suçun Maddi Unsuru 501 aa. Teşebbüs (Şüru′ fi′l-cerime) 502 bb. Suça İştirak 502 c. Manevi Unsur (Kusur veya ihmali şarttır, İrade ve idrak şarttır.)503 aa. Kanunu Bilmemek Mazeret Sayılabilir 503 bb. Hukuka Uygunluk Nedenleri 503 cc. Meşru (yasal) savunma ve Izdırar (Zaruret) Hali 504 dd. İkrah (Zorlanma) 504 ee. Görevin İfası 504 ff. İsnad Yeteneğini Kaldıran Haller 504 III. CEZA(LKUBE) 505 A. CEZANİN AMACI 505 B. CEZALARİN SINIFLANDIRILMASI 506 C. SUÇ VE CEZALARIN İÇTİMAİ 507 D. CEZANIN KİŞİSELLİĞİ 508 LA YİHA. 13.4. CEZALARIN KİŞİSELLİĞİ VE İSLAM CEZA HUKUKU 508 E. CEZANİN YERİNE GETİRİLMESİ 508 F. CEZADA EŞİTLİK (CEZALARIN GENELLİĞİ) 509 LA YİHA. 13.5. EŞİTLİK VE İSLAM CEZA HUKUKU. 509 G. CEZANIN DÜŞMESİ 510 H. SUÇ VE CEZA ZAMANAŞIMI 510 IV. HADDİ GEREKTİREN SUÇLAR VE CEZALARI 511 LAYİHA. 13.6. HADDİ GEREKTİREN 7 ADET SUÇ 512 A. HIRSIZLIK SUÇU VE CEZASI 512 LA YİHA. 13.7. HZ. PEYGAMBER ′İN «CEZADA EŞİTLİK» LE İLGİLİ ÜNLÜ SÖZÜ 514 B. "YOL KESMEK VE EŞKİYALIK (terörizm)" SUÇ VE CEZASI 514 C. ZİNA SUÇ VE CEZASI 515 D. İFFET ÜZERİNE İFTİRA (KAZF) SUÇ VE CEZASI 518 E. İÇKİ İÇMENİN CEZASI (HADD-İ ŞİRB) 519 F. DİNDEN DÖNME (İRTİDAD) SUÇ VE CEZASI 519 LAYİHA. 13.8.DİNDEN DÖNME SUÇUNUN CEZALANDIRILMA NEDENİ 520 G. DEVLETE İSYAN VE İHTİLAL (BAĞY, TERÖR) SUÇU VE CEZASI 520 V. ŞAHSA KARŞI İŞLENEN SUÇLAR VE CEZALARI (KISASI GEREKTİREN VE GEREKTİRMEYEN SUÇLAR VE CEZALARI, YARALAMA VE UZUV TATİLİ SUÇ VE CEZALARI= CİNAYETLER) 521 A. KISAS VE DİYET CEZALARI 522 1. Adam Öldürme Suçu ve Cezası (Cinayet Ala′n-Nefs=Katl) 522 a. Kasden Adam Öldürmek (el-Katlü′1-Amd) 523 LA YİHA. 13.9.OSMANLl′DA İDAM VE KISAS SUÇLARININ YERİNE GETİRİLMESİ NASIL OLURDU 523 b. Kasda Benzer Adam Öldürme (Kati Şibhu′1-amd) 524 c. Hataen Adam Öldürme (Hataen Kati) 524 d. Hata Mecrasına Cari Kati 525 e. Adam Ölümüne Neden Olmak (Tesebbüben Kati) 525 2. Yaralama (Cerh) ve Sakatlama (Cinayet fi ma Dune′n-nefs) 525 3. Cinayet Konusunda Bazi Özel Durumlar 527 a. Kasame 527 b. Cenine Karşı İşlenen Suçlar (Iskat-ı Cenin) 528 c. Duvarın yıkılarak adam ölmesi (Cinayet-i Hait) 528 B. ÜÇ SUÇA VERİLEN CEZANIN SINIRLANDIRILMASI 529 1. KISAS CEZASININ SINIRLANDIRILMASI 529 LA YİHA. 13.10. KISASIN SINIRLANDIRILDIĞI KONUSUNDAKİ TEMEL KURALLAR 529 2. BU ÜÇ CEZANIN SINIRLANDIRILMASINDA GETİRİLEN BAZI HUKUKİ ÖNLEMLER ŞÖYLE SIRALANABİLİR (RECİM, KISAS VE EL KESMENİN AŞIRI ŞEKİLDE SINIRLANDIRILMIŞ OLMASI) 530 3. EL KESME İÇİN ARANAN BAZI HUKUKİ KAYITLAR 533 4. KASDEN MÜESSİR FUL SUÇUNDA KISAS CEZASININ UYGULANMASI İÇİN GEREKEN BAZI KAYITLAR 534 5. İSBAT KONUSUNDA GETİRİLEN SINIRLAMALAR 534 V. TAZİR SUÇ VE CEZALARI 538 A. TAZİR, HAD VE KISAS İLE BİRLEŞEBİLİR 539 B. TAZİR′DE BİREYSEL HAK VE KAMU HAKKI 539 C. TA′ZİR, HAD VE KISAS ARASINDAKİ FARKLAR 540 1. Erteleme (Tecil) Açısından 540 2. Hakimin takdir hakkı açısından 540 D. TAZİR SUÇ VE CEZALARININ ÇEŞİTLERİ 541 LA YİHA. 13. 11. İDAM CEZASI İLE TAZİR MÜMKÜN MÜDÜR 541 1. Ölüm Cezası (Siyaseten Kati, Kati, Salb) 542 2. Hapis Cezası 543 3. Sürgün (Nefy=Tağrib) 543 4. Celd (Sopa) 544 5. Para Cezası 544 6. Kürek Cezası 544 ON DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İNSAN HAKLARI I. KLASİK (KİŞİSEL) HAKLAR VE ÖDEVLER 549 A. YAŞAMA HAKKI 550 B. HAK ARAMA VE YASAL YARGILAMA HAKKI (YASAL VE KİŞİSEL CEZA): 553 C. ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİNİN KORUNMASI 554 D. KONUT DOKUNULMAZLIĞI 555 E. İLETİŞİM SERBESTLİĞİ 555 F. SEYAHAT VE YERLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ VE HAKKI 555 G. DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ 556 LAYİHA. 14.1. OSMANLI VE GAYRİMÜSLİMLER 557 H. DÜŞÜNCE VE KANAATLARIN AÇIKLANMASI HAKKI: 557 K. BİLİM VE SANAT ÖZGÜRLÜĞÜ 560 L. TOPLANTI VE DERNEK KURMA HAKKI 560 M. CEVAP HAKKI 561 II. SİYASAL HAKLAR VE ÖDEVLER 561 A. VATANDAŞLIK HAKKI VE ÖDEVİ 561 B. SEÇME VE SEÇİLME HAKKI 562 LA YİHA. 14.2. İSLAM VE DEMOKRASİ 563 C. KAMU HİZMETLERİNE GİRME HAKKI 563 III. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER 564 A. AİLE′NİN KORUNMASI 564 B. ÇALIŞMA HAK VE ÖDEVİ 564 C. SENDİKA KURMA HAKKI 565 D. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ VE GREV HAKKI 566 E. SOSYAL GÜVENLİK HAKKI 568 LAYİHA. 14.3. SOSYAL GÜVENLİK 568 F. SAĞLIK HAKKI 569 G. ÇEVRE HAKKI 569 H. BARIŞ HAKKI 572 V. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI VE KORUNMASI.... 572 A. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN İNSANLARA KARŞI SINIRLANMASI 572 LAYİHA. 14.4. SINIRLAMANIN SINIRLARI 573 LA YİHA. 14.5. SINIRLAMANIN SINIRLARI (AİHS′E GÖRE). 573 B. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DEVLET GÜCÜNE KARŞI KORUNMASI 576 C. DİRENME 577 ON BEŞİNCİ BÖLÜM KADIN HAKLARI I. TARİHTE KADIN 584 II. YAHUDİLİK VE HRİSTİYANLIKTA KADIN 585 A. YAHUDİLİKTE KADIN 585 B. HRİSTİYANLIKTA KADIN 586 III. AVRUPA′DA KADIN 586 IV. ORTAASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKUNDA KADIN 587 V. İSLAM ETKİSİ ALTINDAKİ TÜRK ANAYASA HUKUKUNDA KADIN 587 A. KADIN VE İSLÃM HUKUKU 591 B. OSMANLI ANAYASA SİSTEMİ VE KADIN 592 1. Teoride Seçme Hakkı 592 2. Osmanlı Uygulamasında Seçme Hakkı 593 3. Kadının Seçilme ve Kamu Görevi Yapma Hak ve Görevi 594 4. Kadının Hakimlik Yapması: 599 5. Kadının Tanıklığı: 600 C. OSMANLI ÖZEL HUKUKU VE KADIN: 603 1. Miras Hukuku: 603 2. Poligami (Çok Kadınla Evlilik) Konusu: 604 3. Boşanma Hukuku: 604 LAYİHA. 15.1. OSMANLI VE KADIN. 608 4. Kadının Mülkiyet Hakkı 609 VI. TANZİMAT DÖNEMİNDE KADIN 610 ON ALTINCI BÖLÜM YASAMA VE YÜRÜTME I. YASAMA 612 A. TEORİK ESASLAR 612 1. İlk Dönem Uygulaması: 615 2. Şura Meclisinin (Legislature) Oluşum Biçimi ve Özellikleri 616 3. Şura Meclisi- Hükümdar İlişkileri 617 B. OSMANLİ UYGULAMASI (DİVAN-I HÜMAYUN VE TANZİMAT DÖNEMİNDE KURULAN MECLİSLER) 619 1. Divan-ı Hümayun (Padişah Divanı) 619 2. Diğer Divanlar 621 LAYİHA. 16.1. DİVAN-/HÜMAYUN. 624 LA YİHA. 16.2. DİVAN-I HÜMA YUNUN KARARLARI 625 II. YÜRÜTME 625 A. TOTALİTERİZM, DEMOKRASİ VE TEORİK ESASLAR 627 B. OSMANLİ PADİŞAHINI SINIRLAYAN ESASLAR 630 C. SEÇİM: 632 1. Teorik Esaslar: 632 2. Siyasi Mezheplerin Yaklaşımı: 637 3. Padişahın Seçilmesi: 638 4. Padişahın Özellikleri: 641 5. Padişahın Görevleri ve Yetkileri: 642 6. Padişahın Sorumluluğu ve Baskı Grupları: 645 7. Sadrazam 645 8. Osmanlılarda Kardeş Katli: 648 9. Osmanlı′nın Duraklama ve Yıkılış Nedenleri 651 ON YEDİNCİ BÖLÜM YARGI I. KADI 655 A. ASKERİ SINIF, İLMİYE SINIFI VE YARGI SINIFI 655 B. KADININ TANIMI, ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ 657 1. Tanımı 657 LAYİHA. 17.1. OSMANLI HAKİMİ 658 2. Yeri ve Önemi: 658 3. Kadı Stajyerliği: 659 4. Kadı Atanması: 660 LAYİHA. 17.2. İLK DÖNEMDE KADILIK SINAVI 661 LAYİHA. 17.3. ABBASİLERDE HAKİM ATANMASI 662 LA YİHA. 17.4. HZ. ÖMER İN HAKİM ATAMA KRİTERİ. 664 5. Kadılık Süresi: 667 6. Kadı-Hakim-Meclis-i Şer1: 668 7. Hakimin Sınırlanması: 668 LAYİHA. 17.5. OSMANLI KADISI NE İŞ YAPAR 669 8. Osmanlı kadısı hukuk ve ceza davalarına bakar 671 LAYİHA. 17.6. OSMANLI HAKİMİNİN HALK YIĞINLARI İLE İLİŞKİSİ. 672 9. Kadı′nın Devlet Yönetimi ile İlişkisi 672 LA YİHA 17.7. HZ. PEYGAMBERİN ŞAHSINA KARSI YARGI YOLU 674 LA YİHA. 17.8. OSMANLI HAKİMİ SİYASETLE UĞRAŞAMAZ. 676 LA YİHA. 17. 9. OSM A NLI HA KİMİ BA ĞIMSIZ VE TARAFSIZDIR 680 LAYİHA. 17.10. PADİŞAH VE YARGI 68İ 10. Kadılık Çeşitleri: 683 LA YİHA. 17.11. HAKİMLER ETİK AÇIDAN 3 ÇEŞİTTİR 683 11. Kadı′nın Maaşı: 684 12. İstanbul (Başkent) Kadısı: 687 13. Kadının Emri Altında Çalışanlar: 688 14. Yargılama Yeri: 692 15. Kadının Görevden Azli: 693 II. NİŞANCI 697 III. KAZASKER 698 1. Mahiyeti: 698 2. Kazaskerin Görevleri: 699 3. Kazaskerin Yetkileri: 699 4. Kazaskerlik ve Yargı Bağımsızlığı 700 IV. ŞEYHÜLİSLAM: 701 V. OSMANLI′DA KADI KARARLARININ TEMYİZ EDİLMESİ: 702 VI. SONUÇ: 703 LAYİHA. 17.12. OSMANLI′DA YÜRÜTME YARGI MÜCADELESİ 704 ON SEKİZİNCİ BOLUM MUHALEFET HAKKI I. TEORİK ESASLAR 706 A. MUHALEFET KAVRAMININ ETİMOLOJİSİ VE TERMİNOLOJİSİ..706 B. MEZHEPLER AÇISINDAN MUHALEFET KAVRAMI: 709 1. Pasif Muhalefet Yanlıları (Tez): 709 2. Haricilerin Muhalefet Anlayışı (Huruc-Çıkış Ekolü) (Antitez): 710 3. Ortak Yarar Ekolü: 711 LAYİHA. 18.1. EBU HANİFE VE DİRENME 711 C. AZINLIKLAR VE MUHALEFET: 712 1. Mekke′nin Fethinden Önce 712 2. Mekke′nin Fethinden Sonra 713 D. İÇTİHAT VE YASAMA MECLİSİNDE MUHALEFET HAKKI 713 E. LİDERLİK MODELLERİ AÇISINDAN MUHALEFET 714 LA YİHA. 18.2. İSLÃM DÜNYASINDA, LİDERLİK MODELLERİ DÖRDE AYRILABİLİR 714 1. Hz. Peygamber ve Dört Halife Dönemi: 714 LAYİHA.18. 3. HZ. EBU BEKİR′İN SEÇİMİNDE DÖRT GRUP (PARTİ) GÖRÜLMEKTEDİR 715 LAYİHA. 18.4.İKTİDAR-MUHALEFET DİALOGU (DÖRTHALİFE DÖNEMİ 716 2. İmamet Modeli: 717 3. Saltanat Modeli: 719 LAYİHA. 18.5.SİYASİ MEZHEPLER AÇISINDAN MUHALEFET ÜÇE AYRILIR 720 II. OSMANLI UYGULAMASI 721 A. GENEL OLARAK: 721 B. OSMANLI DEVLETİNDE MUHALEFET GRUPLARİ: 724 1. Siyasi Muhalefet 725 2. Siyasi Olmayan Muhalefet (Sünni-Hukuki Resmi Mezhep (Hanefilik) ve Muhalefet) 729 LAYİHA. 18.6. ÜÇ TÜR MUHALEFET ANLAYIŞI 730 ON DOKUZUNCU BÖLÜM MÜLKİYET I. GENEL OLARAK 733 LAYİHA. 19.1. KAMU YARARI VE MÜLKİYET. 734 A. YAHUDİLİK VE HRİSTİYANLIKTA MÜLKİYET 736 B. MÜLKİYET HAKKININ DAYANDIĞI TEORİLER: 737 i Emek Teorisi: 737 2. İbn Haldun′un Görüşü: 737 3. Zimmet veya İnsanlık Teorisi: 738 LAYİHA. 19. 2. İNSAN HAKLARI VE MÜLKİYET 739 C. MAL VE MÜLKİYET KAVRAMLARI 740 1. Mal Kavramı 740 2. Mal Türleri 741 II. KAMU MÜLKİYETİ VE ÖZEL MÜLKİYET 746 A. GENEL OLARAK KAMU MÜLKİYETİ 746 B. TOPLUM İÇİN ZARURİ OLAN İHTİYAÇ MADDELERİ (SU, OT VE ATEŞ GİBİ) 747 l.Su 747 2. Otlak 748 3. Ateş 748 C. ÖZEL MÜLKİYET 749 D. ÖZEL MÜLKİYET VE KAMU MÜLKİYETİNİN BİRİBİRİNE DÖNÜŞÜMÜ: 751 1. Özel Mülkiyetin Kamu Mülkiyetine Dönüşümü: 751 2. Kamu Mülkiyetinin Özel Mülkiyete Dönüşümü: 752 III. MÜLKİYETİN SINIRLANMASI 753 IV. MÜLKİYETİN KULLANILMASINDA TEORİLER 755 A. MUTLAK HAK TEORİSİ 755 LAYİHA. 19.3. EBU HANİFE VE MÜLKİYET 755 B. OBJEKTİF TEORİ 755 C. SÜBJEKTİF TEORİ 758 V. SOSYAL FONKSİYON- MÜLKİYET İLİŞKİLERİ 758 A. YOKSULLARA YARDIM VE MÜLKİYET HAKKI: 758 1. Zekat, Fitre, Sadaka: 758 2. Nafaka ve Mülkiyet Hakkı 759 B. ZARURET VE MÜLKİYET HAKKI 759 1. Geçit hakkı 759 2. Temel maddeler 759 3. Narh (Fiyatların fıx edilmesi) 760 4. Sigorta 760 5. Kamulaştırma ve Mülkiyet Hakkı 760 6. Hisbe Teşkilatı (Ombudsmanlık) ve Mülkiyet Hakkı 760 VI. MÜLKİYET HAKKININ SONA ERMESİ 761 İÇİNDEKİLER YİRMİNCİ BÖLÜM TOPRAK MÜLKİYETİ I. ÖNEMİ 763 LA YİHA. 20. 1. OSMANLININ DÜNYA Yİ TİTRETEN ÜÇ GÜCÜ 764 II. TARİHSEL KÖKENLERİ 765 A. İLK DÖNEM: , 765 B. EMEVİLER DÖNEMİ VE TOPRAK HUKUKU TEORİSİNİN SİVİL HUKUKÇULAR TARAFINDAN SAPTANMASI: 767 C. ABBASİLER DÖNEMİ: 768 D. SELÇUKLU DÖNEMİ: 768 LAYİHA. 20.2. SELÇUKLU′DAN SONRAKİ DEĞİŞİM. 768 E. OSMANLI DÖNEMİ: 769 1. Miri Arazi ve Tımar Sistemi 769 2. Vakıf Arazi 778 3. Kamu Yararına Ayrılmış Arazi (Arazi-i Metruke) 781 4. Mülk Arazi (Memlüke Arazi) 782 5. Ölü Topraklar (Mevat Arazi) 783 LAYİHA. 20.3. EBU HANİFE VE İHYA 783 YİRMİ BİRİNCİ BÖLÜM OSMANLI MODERNLEŞMESİ I. MODERNLEŞME KAVRAMI 787 LAYİHA. 21.1. MODERNLEŞME VE OSMANLI 792 < LA YİHA. 21. 2. OSMANLIDAKİ MODERNİTE 3 DÖNEME AYRILIR 793 II. ANAYASAL YAPIDAKİ BOZUKLUKLAR VE NEDENLERİ 796 1. Bozulma Sürecinde Devletin Genel Görünümü 797 LA YİHA. 21.3. OSMANLI′DA BOZULMA 797 LAYİHA. 21.4. PADİŞAHLAR VE BOZULMA 800 2. Bu Bozuklukta Padişahların Rolü 800 LAYİHA. 21.5. REFORM VE ULEMA 801 3. Bu Bozuklukta İlmiye Sınıfının Rolü 801 III. PADİŞAHLAR TARAFINDAN YAPILAN REFORMLAR 803 1. 111. Selim′in (1761-1808/1175-1223. Yön. 1789-1807) Reformları 803 LAYİHA. 21. 6. "NE EŞEK HERİF İMİŞ" 805 2. Sultan II. Mahmut′un Reformları ve Sened-i İttifak 807 IV. MODERNİTE BAĞLAMINDA SENED-İ İTTİFAK 812 LAYİHA. 21.7. SENED-İ İTİFAK′IN ÖZETİ 812 LAYİHA. 21.8. SENED-İ İTİFAK′IN ANALİZİ 813 OKUMA PARÇASI: 21.1. SENED-İ İTTİFAK (17 Şaban 1223) (7 Ekim 1808) (LATİNHARFLERİYLE ORİJİNAL) 814 V. REFORMCU BÜROKRASİNİN MODERNLEŞMEDEKİ ROLÜ 817 LAYİHA. 21. 9. TANZİMAT′IN YÖNETİCİLERİ 822 LAYİHA. 21.10. AYDINMUTLAKİYETÇİLİĞİ 822 VI. MODERNLEŞME BAĞLAMINDA OSMANLI HARİCİYESİ 825 OKUMA PARÇASI. 21.2. OSMANLI DIŞİŞLERİ BAKANLIĞINA BAĞLI KALEMLER 826 LAYİHA. 21.11. SULTAN2. MAHMUT VE TEKKELER 828 YİRMİ İKİNCİ BÖLÜM TANZİMAT FERMANI VE HUKUK DUALİZMİ I. GİRİŞ 829 LAYİHA. 22.1. TANZİMAT VE BATI TAZYİKİ 832 LAYİHA. 22.2. OSMANLI VE ÖRFİ HUKUK 833 II. TANZİMAT FERMANI SONRASI HUKUK DUALİZMİ 836 LA YİHA. 22.3. OSMANLİ ′DA DA VALARIN TEMYİZİ 840 III. TANZİMAT FERMANININ HUKUKİ YANSIMALARI 844 LA YİHA. 22.4. İNSAN HAKLARI M
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı