Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Acentelikte Rekabet Yasağı Anlaşması
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Acentelikte Rekabet Yasağı Anlaşması
Ozan CAN
Sayfa Sayısı
:
209
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2011
ISBN NO
:
9786055593650
0,00
TL GİRİŞ KONUNUN TAKDİMİ VE ELE ALINIŞ BİÇİMİ Tacirin bağımsız yardımcıları arasında önemli bir yeri olan acente, sa¬nayi devriminin bir sonucu olarak ticarî hayatın gelişmesiyle, birlikte, önem kazanmaya başlamıştır. Acente, önceleri, tacirin müşteri çevresini artırmak ve işlerini görmek üzere sadece aracılıkla sınırlı bir işleve sahipken, zaman¬la, tacir adına sözleşme yapma yetkisiyle de donatılmış, böylece, müşteriler nezdinde, müvekkil1 ile âdeta özdeş bir duruma gelmiştir. Acente, sözleşme süresince tacirin faaliyette bulunduğu iş ve işletmeye ilişkin olarak bilgi elde etmekte ve bu sayede tecrübe kazanmaktadır. Acen¬tenin elde ettiği bilgi ve tecrübeyi, sözleşme süresince kendi çıkarları için kullanması, bir bakıma müvekkili ile rekabet etmesi anlamına gelmektedir. Oysa ki acentenin, müvekkili ile rekabet etmesinin acentelik ilişkisine zarar verebileceği açıktır. Bu açıdan 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu2 (yTTK) m. 104\\\′te, tıpkı 6762 sayılı Ticaret Kanunu\\\′nun (eTTK) 118. mad¬desinde olduğu gibi, acentenin, müvekkilinin rızası olmaksızın rakip işlet¬melerin acenteliğini üstlenemeyeceği düzenlenmiştir. Müvekkili, acentenin rakip faaliyetlerinden koruyucu nitelikteki yTTK m. 104 (eTTK m. 118) hükmü, yalnızca acentelik sözleşmesi süresince ge¬çerlidir. Türk Ticaret Kanunumuzda acentelik sözleşmesi sonrası için mü¬vekkili, acentenin rakip faaliyetlerden koruyucu kanunî bir düzenleme mev¬cut değildir. Dolayısıyla, acente, haksız rekabet hükümlerine aykırı olma¬dıkça, acentelik ilişkisi süresince tacirin faaliyette bulunduğu iş ve işletmeye ilişkin elde ettiği bilgi ve tecrübeyi sözleşme sonrasında serbestçe kullanabi¬lir. Hatta acente, müvekkilin faaliyette bulunduğu alanda çalışabilir ve iş¬letme açabilir. Acentenin, sözleşme sonrasında acentelik mesleğini, sona eren ilişkinin içine girdiği alan da dâhil olmak üzere, istediği alanda sürdürmesi, müvekki¬linin çıkarlarına önemli oranda zarar verebilir. Çünkü, belirli bir yer veya bölgedeki müşteri çevresi, bir bakıma müvekkilin yalnızca adını bilmekte¬dir. O yerdeki müşteriler, acenteyi tanımakta, bilmekte, deyim yerindeyse, daha çok acente ile muhatap olmaktadır. Dahası, bazen acente, müşterilerin arkadaşı, eşi, dostu ya da akrabasıdır. Acentenin müşterilerle olan bu tür konumu, acentelik sözleşmesi süresince müvekkilin ürün veya hizmet arzını ve kârını artırdığından, müvekkilin lehine iken, sözleşme sonrasında ise, onun açısından bir riski de bünyesinde barındırmaktadır. Bu risk, acentenin artık müvekkile rakip olup, söz konusu konumunu kendi çıkarına kullanma¬sıdır. Acentenin, sözleşme sonrasında mesleğini, sona eren ilişkinin içine girdiği alanda yapması, müvekkiline karşı doğrudan doğruya rakip olması anlamına gelir. İşte, acentenin sözleşme sonrası için rakip faaliyetlerini ön¬lemek amacıyla taraflar arasında yapılan anlaşma, öğretide ve uygulamada genel anlamıyla \\\"rekabet yasağı anlaşması\\\" veya \\\"rekabet yasağı sözleşme¬si\\\" olarak anılmaktadır. Kural olarak, acente ile müvekkil, sözleşme özgürlüğü ilkesinin temina¬tı altında, acentelik sözleşmesi sonrasında uygulanmak üzere ayrı bir rekabet yasağı anlaşması yapabilir. Hatta rekabet yasağı anlaşması, müvekkilin haklı işlem çıkarları açısından gereklidir. Ancak, sözleşme özgürlüğü çerçevesin¬de yapılmasına izin verilen rekabet yasağı anlaşmasının, anlaşmanın zayıf tarafı olan acentenin sözleşme, teşebbüs, çalışma ve rekabet etme özgürlü¬ğünü aşırı derecede sınırlandırması kuvvetle muhtemeldir. Çünkü acentenin rakip faaliyetlerinden çekinen müvekkil, rekabet yasağı anlaşması ile acen¬tenin faaliyet alanını mümkün olduğunca geniş bir ölçüde sınırlandırmak ister. Bu ise, 1982 Anayasası\\\′nın 48. maddesinde yer alan kişinin sözleşme yapma, çalışma veya teşebbüs kurma hak ve yetkisinin sınırlandırılması sonucunu doğurur. Neticede, rekabet yasağı, belirtmiş olduğumuz özgürlük¬ler üzerinde doğrudan doğruya ve olumsuz yönde etkilerde bulunabilmekte¬dir. Bu yüzden, acenteyi söz konusu olumsuz etkilerden korumak için reka¬bet yasağı anlaşmasına hukuk düzenince sınırlar getirilmektedir. Nitekim her özgürlüğün bir sınırı olduğu gibi sözleşme özgürlüğü teminatı altında yapı¬lan rekabet yasağının da bir sınırı olmalıdır. İşte, yeni Türk Ticaret Kanu-nu\\\′nun 123. maddesi bu sınırlandırmaları hükme bağlamıştın Bu bağlamda, 123. madde, acentelik sözleşmesinin zayıf tarafı olan acentenin çıkarlarını korumak amacıyla getirilmiş bir düzenleme niteliğindedir. Acentelikte rekabet yasağı anlaşması başlığını taşıyan yTTK\\\′nin 123. maddesi, Alman Ticaret Kanunu § 90a hükmünün tercümesidir. Bu hüküm, 1897 tarihli Alman Ticaret Kanunu\\\′nun ilk metninde mevcut değildi. Hü¬küm, Alman Ticaret Kanunu\\\′na 1953 tarihinde dâhil edilmiştir. Konu, Al¬man hukukunda öğreti ve uygulama tarafından, işçinin rekabet yasağı an¬laşması kadar olmasa da, yeteri kadar incelenmiştir. Ayrıca, Alman Ticaret Kanunu\\\′nun § 90a hükmü, Avrupa Birliği\\\′nin 18.12.1986 tarihli ve 86/653 sayılı Yönergesi ile uyumludur. Dolayısıyla, yTTK\\\′nin yürürlüğe girmesiyle birlikte, Türk acente hukuku, acentelikte rekabet yasağı anlaşması hususun¬da Avrupa Birliği üyesi ülkelerin ulusal acente hukuklarıyla eşit bir seviyeye ulaşacaktır. yTTK\\\′nin 123. maddesi, sözleşme sonrası rekabet yasağını düzenle¬mektedir. Sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşması hususunda, mevzuatı¬mızdaki diğer bir kanunî düzenleme ise, 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Ka¬nunu3 m. 444 vd. (eBK m. 348 vd.) hükümlerinde yer almaktadır. Bu hüküm de tıpkı yTTK\\\′nin 123. maddesi gibi, sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşmasmı düzenlemektedir. yTBK 444 vd. maddeleri, işçi ile işveren arasın¬daki sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşmasını hükme bağlamaktadır. Uygulamada, acentelikte rekabet yasağı anlaşması ile-sıkça karşılaşıl-masına rağmen, anlaşmaya ilişkin bu zamana kadar kanunî bir düzenleme yapılmaması, önemli bir eksiklikti. İşçi hakkındaki rekabet yasağı anlaşma¬sını düzenleyen eBK 348 vd. hükümlerinin acenteyi korumakta yeterli ol¬madığı göz önüne alındığında, yTTK\\\′nin 123. maddesinin getirilişinin öne¬mi daha iyi anlaşılacaktır. Ayrıca, deyim yerinde ise, ülkemizin acenteler cenneti, çoğu acentenin de yabancı şirketlerin birer temsilcisi olduğu göz önüne alındığında, yerli (millî) acentelerimizin korunmalarının önemi orta¬dadır. Bütün bunlar göz önüne alındığında, hükmün yTTK\\\′de yer bulması Türk hukuku açısından olumlu bir gelişmedir. Henüz yürürlüğe girmemiş olan hüküm hakkında mehaz kanundaki öğreti ve yargı kararlarının ince¬lenmesi Türk hukukuna katkı sağlayacaktır. Tez çalışması olarak bu konuyu seçmemizin ana nedeni de budur. Ayrıca, uygulamada sıkça karşılaşılmasma rağmen, Türk hukukunda doğrudan doğruya konuyu ele alan herhangi bir bilimsel çalışma bulunmaması, bu konuyu seçmemizin ikinci önemli sebebi¬ni teşkil etmektedir. Çalışmamız, giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, genel olarak rekabet yasağı, rekabet yasağının benzer kurumlarla ilişkisi, rekabet yasağına ilişkin düzenlemeler, rekabet yasağına ilişkin hükümlerin özellikleri, rekabet yasağının türleri ele alındıktan sonra, rekabet yasağının sözleşme ve çalışma özgürlüğü ile ilişkisi ve acentelikte rekabet yasağına ilişkin genel bilgiler verilmiştir. Bu kapsamda olmak üzere tarafları acentelikte sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşması yapmaya yönelten nedenler, yTTK m. 123 düzenlemesinin amacı, rekabet yasağı an¬laşmasının kişilik haklarının korunmasına dair düzenlemelerle ilişkisine kısaca değinilmiştir. Bu bölümde son olarak, acentelikte rekabet yasağı an¬laşmasının diğer rekabet yasağı halleriyle karşılaştırması yapılmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde ise, acentelikte rekabet yasağı anlaşma¬sının esasları ele alınıp irdelenmiştir. Bu çerçevede, rekabet yasağı anlaşma¬sının tanımı, tarafları, konusu, uygulama alanı, yapılış zamanı ve şekli ince¬lendikten sonra acentenin rekabet yapmama borcu ile müvekkilin karşı edim niteliğindeki tazminat borcuna yer verilmiştir. Acentenin aleyhine olan yasak anlaşmalar ve rekabet yasağı anlaşması ile rekabetin sınırlandırılması da ele alındıktan sonra bu bölüm sonlandırılmıştır. Son bölümde ise, rekabet yasağı anlaşmasının ihlâline ve sona erme ne¬denlerine yönelik incelemeler yapılmıştır. Çalışmamız, varılan sonuçlan ve önerilerimizi içeren kısımla noktalanmıştır. ÖNSÖZ Bu eserin temelini, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk (Ticaret Hukuku) Anabilim Dalı doktora programı bünyesinde tarafımca Doktora tezi olarak sunulan ve 17 Haziran 2011 tarihinde Prof. Dr. İsmail Kırca (Danışman ve Başkan), Prof. Dr. Ahmet Battal, Prof. Dr. Aynur Yongalık, Prof. Dr. K. Nuri Turanboy ve Doç. Dr. M. Emin Bilge\\\′den oluşan kurul önünde savunularak başarılı bulunan doktora tezi oluşturmaktadır. Ancak basımdan önce, değerli hocalarımızın raporlarında ve savunma sırasında belirttiği hususlar dikkate alınmış ve kitaba işlenmiştir. Bu çalışmada 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu\\\′nun 123. maddesinde ilk kez hükme bağlanmış olan acentelikte rekabet yasağı anlaşması ele alınmış ve etraflıca incelenmiştir. Uygulamada sıklıkla karşılaşılmasına rağmen, konu ile ilgili olarak daha önce herhangi bir çalışma yapılmaması göz önüne alındığında, eserin önemi daha iyi anlaşılacaktır. Eserin ortaya çıkmasında emeği olan herkese teşekkür ederim. Fakat, özellikle şu değerli isimleri zikretmeden geçmeyi kendime ayıp sayıyorum. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi bünyesinde yürüttüğüm çalışmada ilk günden bu güne kadar emeğini ve desteğini esirgemeyen, gerek bilim gerek yaşama dair ilkeleriyle bana yol gösteren değerli ustam Prof. Dr. İsmail Kırca\\\′ya şükranlarımı sunarım. Ayrıca tez savunmam sırasında değerli ve yapıcı eleştirilerde bulunan saygıdeğer hocalarım Prof. Dr. Ahmet Battal, Prof. Dr. Aynur Yongalık, Prof. Dr. K. Nuri Turanboy ve Doç. Dr. M. Emin Bilge\\\′ye de teşekkür ederim. Doktora çalışmasını yürütürken eşim Mücella Yurtoğlu Can, oğullarım Halil Efe ve Oğuz Ahi\\\′den çok zaman çaldım. Onlara da teşekkür ediyorum. Bunun yanı sıra kitabın basımını gerçekleştiren Turhan Kitabevi\\\′nin değerli çalışanlarına da müteşekkirim. Dr. Ozan Can Dikmen, Ekim 2011 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BOLUM REKABET YASAĞI VE ACENTELİKTE REKABET YASAĞI ANLAŞMASI HAKKINDA GENEL BİLGİLER § 1. GENEL OLARAK REKABET YASAĞI 7 I. Kavram 7 II. Benzer Kurumlarla İlişkisi 8 A. Haksız Rekabet İle 8 B. Rekabet Sınırlandırmaları Hukuku İle 11 III. İlgili Düzenlemeler 14 A. Karşılaştırmalı Hukukta 14 B. Türk Hukukunda 18 IV. Düzenlenme Nedenleri 19 V. Rekabet Yasağına İlişkin Hükümlerin Temel Özellikleri 22 A. Emredici Olmaması 22 B. Dar Yorumlanması 23 VI. Türleri 25 A. Kanunî Rekabet Yasağı 25 B. Akdî Rekabet Yasağı 27 § 2. SÖZLEŞME ve ÇALIŞMA ÖZGÜRLÜĞÜ İLKESİ BAĞLAMINDA REKABET YASAĞI 30 I. Sözleşme Özgürlüğü Kavramı 31 II. Rekabet Yasağının Sözleşme Özgürlüğü İle İlişkisi 34 III. Çalışma Özgürlüğü Kavramı 38 IV. Rekabet Yasağının Çalışma Özgürlüğü İle İlişkisi 39 § 3. ACENTELİKTE REKABET YASAĞI ANLAŞMASI 40 I. Genel Olarak 40 II. Acentelik Sözleşmesi Sonrası İçin Akdî Rekabet Yasağı 43 A. Genel Olarak 43 B. Tarafları Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağı Anlaşmasına Sevk Eden Nedenler 48 1. Müvekkille Acente Arasındaki Çıkar Çatışmasını Önleme Bakımından 48 2. Müvekkil ve İşletmeye Ait Sırların Kullanılmasını Önleme Bakımından 50 3. Sözleşme Sonrası Sadakat Yükümlülüğünün Gereği Bakımından 52 III. TMK m. 23/f.2 Hükmünün Rekabet Yasağı Anlaşmasına Uygulanma Olanağı 54 § 4. ACENTELİKTE REKABET YASAĞI ANLAŞMASININ DİĞER REKABET YASAĞI HALLERİYLE KARŞILAŞTIRILMASI 56 I. Kanunî Rekabet Yasağı Hükümleri İle Karşılaştırma 56 II. İşçinin Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağı Anlaşmasına İlişkin BK Hükümleriyle Karşılaştırma 57 İKİNCİ BOLUM REKABET YASAĞI ANLAŞMASININ ESASLARI § 5. ANLAŞMANIN TANIMI, TARAFLARI, KONUSU, UYGULAMA ALANI, ZAMANI, ŞEKLİ VE BELGENİN ACENTEYE VERİLMESİ 59 I. Tanım ve Terminoloji 59 II. Tarafları 64 III. Konusu 67 IV. Uygulama Alanı 68 V. Yapılış Zamanı 69 VI. Yazılı Şekil 72 VII. Belgenin Acenteye Verilmesi 77 § 6. ANLAŞMANIN HÜKÜMLERİ 83 I. Acentenin Rekabet Yapmama Borcu 83 A. Genel Olarak 83 B. Borcun Kapsamı 87 1. Süre Bakımından 88 2. Bölge veya Müşteri Çevresi Bakımından 91 3. Konu Bakımından 95 II. Müvekkilin Karşı Edimi Olarak Tazminat Borcu ,. 98 A. Kavram ve Hukukî Niteliği 98 B. Koşulları 101 C. Ödenmesi 108 § 7. ACENTE ALEYHİNE OLAN ŞARTLAR VE BU TÜR ŞARTLARIN HUKUKà SONUÇLARI 111 I. Genel Olarak 111 II. Acente Aleyhine Olan Şartlar 113 III. Acente Aleyhine Olan Şartların Yaptırımı 114 § 8. REKABET YASAĞI ANLAŞMASIYLA REKABETİN SINIRLANDIRILMASI 116 I. Genel Olarak 116 II. RKHK m. 4 Açısından Değerlendirme 118 III. RKHK m. 6 Açısından Değerlendirme 125 IV. RKHK m. 7 Açısından Değerlendirme 127 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM REKABET YASAĞI ANLAŞMASININ İHLÃLİ VE SONA ERMESİ § 9. ANLAŞMANIN İHLÃLİ 133 I. Genel Olarak 133 II. Acentenin Anlaşmayı İhlâli 134 A. Genel Olarak 134 B. İhlâlin Sonuçları 135 1. Acentenin Tazminat İsteme Hakkının Düşmesi 136 2. Aynen İfanın İstenmesi 138 3. Müvekkilin Uğradığı Zararın Tazmini 140 4. Müvekkilin Anlaşmayı Feshi 142 5. Acentenin Cezaî Şart Ödemesi 142 III. Müvekkilin Tazminat Yükümlülüğünü İhlâli 144 § 10. REKABET YASAĞI ANLAŞMASININ SONA ERMESİ 146 I. Son Bulma Hâlleri \\\′. 146 A. Müvekkilin Rekabet Yasağı Anlaşmasından Vazgeçmesi . 146 1. Genel Olarak 146 2. Vazgeçmenin Hukukî Niteliği 147 3. Vazgeçmenin Koşulları 151 4. Vazgeçmenin Hukukî Sonuçları 152 B. Acentelik Sözleşmesinin Haklı Nedenle Feshine Dayalı Olarak Anlaşmayla Bağlı Olmama 153 C. Diğer Sebeplerle 159 1. İkale (Sona Erdirme) Sözleşmesi 159 2. Taraflardan Birinin Ölümünün Anlaşmaya Etkisi 161 3. İşletmenin Devrinin Anlaşmaya Etkisi 162 4. Fiil Ehliyetinin Sınırlandırılması veya Kaybı 167 5. Tarafların İflasının Anlaşmaya Etkisi 169 6. Sonraki İmkânsızlık 173 7. Alacaklı ve Borçlu Sıfatının Birleşmesi 177 8. Müvekkilin Önemli ve Haklı İşlem Çıkarının Kalmamasının Anlaşmaya Etkisi 177 9. Anlaşmada Öngörülen Sürenin Dolması 180 10. Haklı Fesih 180 I. Görevli Mahkeme 181 II. Zamanaşımı 182 III. SONUÇ 185 ÖZET 191 ABSTRACT 193 KAYNAKÇA 197 YARARLANILAN İNTERNET SİTELERİ 209
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı