Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
6098 sayılı BORÇLAR KANUNU GENEL HÜKÜMLER ( Kısa Şerh ) - ( Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri, Borç İlişkisinin Hükümleri, ( Bazı ) Sona Erme Halleri )
6098 sayılı BORÇLAR KANUNU GENEL HÜKÜMLER ( Kısa Şerh ) - ( Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri, Borç İlişkisinin Hükümleri, ( Bazı ) Sona Erme Halleri )
Herdem BELEN
Sayfa Sayısı
:
382
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2014
ISBN NO
:
9786053330851
900,00
TL
ÖNSÖZ (GENEL)
Eserin yaratıcısı olarak yazma eylemini, bilgiyi sadece kendi öğrencilerimizle değil, ilgi duyan herkesle paylaşma hevesiyle, dahası sorumluluğuyla gerçekleştirdiğimi ifade etmek isterim.
Kavram açıklaması, hüküm yorumu, eski-yeni hüküm karşılaştırması bağlamında çalışmanın planı kişiseldir. Araştırma için aralıklarla bulunduğum ülke gözlemi aktarımıyla, Alman Hukukunda kısa şerh çalışmaları bulunmaktadır. Ülkemizde henüz yeterince yaygınlaşmamış tarzdaki incelemeyle amacım, aslen kanun değişikliğini eleştirel irdelemektir. Dolayısıyla metinler, ders kitabı ya da monografi derinliğinde değildir. Ne olmadığını vurgu sonrası ne olduğunu hukuk tarihine özet bakışla açıklamaya çalışayım: Fikir esinim, hukuk fakültesi birinci sınıf sıralarından -doğru bulduğum klasik programlarla, zorunlu ders olarak gördüğümüz Roma Hukukundan- aklımda kalan bilgiyle, bir döneme adını da veren Glossatorlardır. Kısa anımsatma ile bilim adamları, Digesta metinlerinin sayfa kenarlarına, satır aralarına ok çıkarıp, açıklayıcı kısa notlarla kişisel görüşlerini yazarak öğreti yaratmışlardı. Metod benzerim ise Rönesans sonrası hukuk bilimcileri olarak belirlenebilir: Onlarınki serbest araştırmaya dayanan, eleştirel bilimsel uğraşı idi. Hukuka emeğim, meslekteki sürem vurgusuyla, kişisel görüşlerim, öğreti yaratma iddiasından vârestedir!
Kısaca çalışmanın kapsamı ile tarihçesini aktarmak isterim. Konu hakkında bütünsel uğraşlar, doçentlik sınavı hazırlık zamanına uzanmaktadır. Günlük çalışma planının bir boyutunu o sırada tasarı halindeki metnin incelenmesi (günde on madde) oluşturmakta idi. Kitap formundaki tasarı metni üzerinde düşünmeleri, maddelerin kıyısına alınan notlar izliyordu. Sonra metin Resmî Gazete’de yayınlandı. Yayını izleyen bahar döneminden başlayarak fakültede Borçlar Hukuku derslerini yeni kanun uyarınca işlemeye başladık. Temel eserlerin yayın hızı, yasalaşma hızına yetişemeyince (!), kürsü olarak kişisel çalışmalarımız daha da yoğunlaştı. Derslerle paralel, yavaş yavaş plan oluştu; yoğun yazmalar başladı.
Bir süre sonra çalışma öylece kalakaldı. Çünkü köy enstitülü büyükbabamı kaybettim. Babalığı, büyük babalığı, öğretmenliğiyle; damıtıp biriktirdiklerini, öngörülerini, derin irdelemelerini; ailemizin ufkunu çizerek hayata dökmüş; aklı, yüreği, yüzü aydın; yaşayışıyla dinozorlaşmış büyük babamı. Hayatı yavaşlatıp, çalışmayı bir kıyıya ittim. Hayata kendimi, çalışmayı katarak devam etmem biraz zaman aldı.
Eylül 2012-Eylül 2013 arasında bir yıl, doçentlik çalışmasında da olduğu gibi, Potsdam Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde, Prof. Dr. Detlev W. BELLING’in kürsüsünde konuk öğretim üyesi olarak görev aldım. Kürsü başkanı dışında, sekiz yıl öncesinden iki arkadaşım daha -Marek KNEIS, Johannes BELLING- dostluklarıyla orada idi. Yine nispeten yoğun bir arada olduğum iki yeni hoş insan, Helga SZABO ve Antje HEROLD da. Başta Prof. Dr. Detlew W. BELLING olmak üzere, hepsi sağ olsunlar. (Diğer kürsü arkadaşlarım da elbette.) Bir yıllık konuklukta, dostlukla ağırlanmak, donanımlı bir üniversitenin ortamında bulunmak, kürsünün parçası olmak, aslen yazmak, Haziran’ın güzelliğini uzaktan da olsa yaşamak; yoğun, üretimle dolu, mutluluk vericiydi.
Bir diğer mutluluk, bir yıllık ıramayı, aralıklarla uğrama koşuluyla kabul eden, gözüm arkada kalmadan gidebilmemi sağlayan, kürsü arkadaşlarımın varlığı idi. Sevgili dostum Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ’den başlayarak; doktora tezinin tartışmalarını internet ortamında sürdürdüğümüz -şimdi- Dr. Duygu KOÇAK DİKER; yüksek lisans tez danışmanlığını aynı şekilde sürdürdüğüm Ar. Gör. Hilal DAVER, diğer kürsü arkadaşlarım sağ olsunlar. İlkeyi sürdürelim: Kürsümüzün ilk hocası Prof. Dr. E. Sabâ ÖZMEN sağ olsun.
Potsdam’daki bir yıl, başka çalışmalarla yer yer bölünmeler dışında, aslen şerhin yazımıyla ve yeni kanuna göre Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler dersinin, pratik çalışmalarla da desteklenerek yürütülmesiyle geçti.
Bu metni baştan sonuna kadar okuyan tek kişi sevgili Nurten İNCE oldu. Potsdam’daki asistanım! Başlangıçta onun sancılı doktora tezi yazımı sürecinde, sözlü açıklamaların ardından, yöntem hakkında fikir vermek, somut sistematik örneği sunmak için bazı yerleri okumasını önerdim. Arada pratik çalışmalarda ona kolaylık sağlamak amacıyla, derslerde işlediğim konuların sistematik sunumu için bazı konuları okumasını önerdim. Teziyle ilgili bazı sorularında, kavram bilgileri için bazı kısımları okudu. Derken bütün metni okudu. Sağ olsun. Ona asıl, Eylül ayında Türkiye’ye dönme sonrasında, Almanca kaynaklar için elim ayağım olması dolayısıyla sağ olasın diyorum.
Şimdiye kadarki bütün çalışmalarımda olduğu gibi, bu kitabımı da BETA yayınevinde yayınlıyorum. Özverili, titiz mizampaj çalışmasını; güler yüzü, hoş sohbetiyle tamamlayan sevgili Gülgonca ÇARPIK’a elinize sağlık diyorum. Sonra başta yayınevi sorumlusu Seyhan SATAR olmak üzere çalışmada emeği geçen herkes sağ olsun.
Bir de: Yaşadığım toprakların doğayla dost; özgür düşünen, dürüst yaşayan, kardeşliğe inanan insanları, yaktıkları meş’aleyle yarınları aydınlatan kayıpları, sağ olsun. Yüzümüz aydın!
Acıbadem, Ocak 2014
ÖNSÖZ (ESERE ÖZEL)
Beş yıllık mesaiyle yazılan doçentlik sonrası, profesörlük öncesi çalışmayı yazma yöntemi, içerik bilgisi, üslûp hakkında kısa açıklamanın yararlı olacağı kanısındayım. Metin neredeyse bütünüyle, masa başına, bilgisayar karşısına geçip, saatlerce sadece yazarak biçimlenmiştir. Yazma sonrası, ayrıntılı bilgiler için temel ders kitaplarına, tezlere, bazı makale çalışmalarına atıf yapılmıştır. Kanun metni incelemesinde, atıfların omurgasını temel eserlerle oluşturmayı doğru buldum. Bunun için kütüphanelerde arşiv odalarına kaldırılmış kitapları aradım bazen. Böylece atıf yapılan eserler iki uçta yer aldı. Bir uçta, güncel başlıca temel eserler, tezler, tasarı ya da yeni kanun incelemeleri yer aldı. Diğer uçta güncelliğini yitirdiği düşünülen, derinlikleri, güçlü ifadeleri kimi zaman göz ardı edilen, katkıları dolayısıyla anmazsam olmaz eserler yer aldı. Altmış yıl, kırk yıl, yirmi yıl öncesinden. Bu yelpaze içinde göz attığım eserlerde bazen bir tümce, bittiğini düşündüğüm paragrafın son tümcesi olarak dipnotta metni tamamladı. Bazen yazdıklarımın önündeki tümce olarak paragrafı başlattı. Önceki yılların eserlerinden aktardığım, özellikle bu işlevdeki tümceler için lisans öğrenimimde kürsüsünde yetiştiğim hocam, Prof. Dr. İsmet Gülümser SUNGURBEY’in kişiliğinde, hepsini saygıyla selamlıyorum.
Beş yıllık değişimi hep gözlemleme düşüncesinin aldırdığı ilke kararıyla, çekirdek metinlerime fazla dokunmamaya çalıştım. Bir yönüyle, yazıldıkları zaman neleri vurguladıysam onları öylece bırakmayı, ilk günkü hâlleriyle korumayı istedim. Bunun yanı sıra bütünde dil yeknesaklığına gayret ettim. Bu noktada iki başlık hakkında ek açıklama yapayım. Sözleşmenin Kurulması (BK m. 1-11) hükümleriyle, Borçlunun Temerrüdü (m. 117-126) hükümlerini, sevgili dostum Av. İsmail ALTAYla yola çıkarak yürüttüğümüz üç ay süren Prof. Dr. İsmet SUNGURBEY’e Armağan, Borçlar Kanunu Genel Hükümler Konferansları’nda tebliğ olarak sundum. Metinleri olanak ölçüsünde sunum zamanındaki içerikle bırakmaya çalıştım. Örneğin, temerrüdü hazırlarken, çalıştığım kütüphanede İsviçre Hukukundan bir eserden yararlanmış idim. O kaynağı metinden çıkarmadım. İncelediğim kanun maddelerini aslen BGB hükümleriyle karşılaştırma kararım dolayısıyla, başkaca İsviçre Borçlar Hukuku kaynağına baş vurmadım. Sistematik ve içerik eleştirilerini, iki açıdan da kanunumuzdan daha ileride olan BGB ile karşılaştırarak yapmayı uygun buldum.
Sonra bazı hükümlerde eski-yeni karşılaştırması yok. Bir tarihten sonraki yazımlarda, bu noktada bir değişiklik yaptım. III. Madde Gerekçeleri başVIII
lığında, maddelere gerekçe yazıl(a)mamasının gerekçesinin, ilk paragrafının sonundaki belirleme, öncesinde yürümeye başladığım yola, sonradan tutulan fener oldu diyeyim: “Mevcut hükümlerin yorumlanıp uygulanma biçiminin nasıl olması gerektiği konusu da, bu yüzden, öğretiye ve uygulamaya bırakılmıştır”. Böylece bir yerden sonra bütün maddelerle ilgili açıklamaların sonuna karşılaştırma irdelemeleri yerleşti.
Gelelim üslûba: En başta, bilimsel çalışma dili, üslûp konusunda ezici çoğunluktan farklı düşündüğümü söylemek isterim. Bunun için bir atıf fena olmaz. Yourcenar, eserlerinden birisinin yıllar sonraki yeni basısının önsözünde, kahramanın macerasını dürüstçe ele almaya çalışırken, az çok yetersiz ve bazen de kabul edilemez iki veya üç ifade yöntemi arasında seçim yapmaktan başka şansı olmadığı saptamasını, şu sözlerle sürdürür: “Yeni oluşturulmuş, onları destekleyen kuramlarla birlikte modası geçmeye yazgılı, doğruluk özelliklerini ortadan kaldıran aşırı bir yaygınlaşma yüzünden tahrif edilmiş bilimsel dil dağarcığının terimleri, ancak yaratılmış oldukları özel eserler için geçerlidir; bu yafta-kelimeler edebiyatın hedefine ters düşerler: İfadede bireysellik hedefine”3.
Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku alanında da çalışmalar yapan bir akademisyen olarak, hukuk kadar edebiyata da dönük yüzümle, dile getirişi güçlü yazarın yargısını, kendi adıma bir adım ileriye götürüyorum. Bilimsel çalışmada da ifadede bireysellik hedefi koyulabileceği görüşünü savunuyor, yanı sıra kavramları ıskalamamanın başlıca uğraşım olduğunu belirtmek istiyorum. Bu tercihi, üslûptan ne anladığım bağlamında, Anders’in nitelemesiyle ortaya koymaktan iyisi olmaz: “ ‘Kendine özgü üslûp’ yalnızca bir indirim olarak payına düşerse meşrudur; şöyle ki en nesnel dili konuşmak dışında hiçbir amaç gütmediysen, yani: Seçtiğin konuya, o anki konuşma durumuna, iletme amacına en uygun dili”4. ‹Ç‹NDEK‹LER
I. GENEL DEĞERLENDİRME..........................................................................1
GENEL GEREKÇE...........................................................................................9
BİRİNCİ KISIM
GENEL HÜKÜMLER
BİRİNCİ BÖLÜM
BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAKLARI
BİRİNCİ AYIRIM
SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ
MADDE GEREKÇELERİ
Madde Sayfa
I. BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAĞI SÖZLEŞME-KURULMASI.....................17
A. Sözleflmenin kurulmas›
I. ‹rade aç›klamas›
1.
Genel olarak........................................................................1 20
2.
‹kinci derecedeki noktalar...................................................2 22
I. ÖNERİ-KABUL KAVRAMLARI................................................................25
II. Öneri ve kabul
1.
Süreli öneri..........................................................................3 28
2.
Süresiz öneri
a. Haz›r olanlar aras›nda.....................................................4 30
b. Haz›r olmayanlar aras›nda..............................................5 34
3.
Örtülü kabul........................................................................6 37
4.
Ismarlanmayan fleyin gönderilmesi....................................7 42
X
Madde Sayfa
5.
Ba€lay›c› olmayan öneri ve herkese aç›k öneri..................8 46
6.
‹lân yoluyla ödül sözü verme..............................................9 51
7.
Önerinin ve kabulün geri al›nmas›....................................10 54
III. Haz›r olmayanlar aras›nda kurulan sözleflmenin
hüküm an›..............................................................................11 56
I. İRADENİN ORTAYA KOYULMA BİÇİMİ:
SÖZLEŞMELERİN ŞEKLİ......................................................................58
B. Sözleflmelerin flekli
I. Genel kural.............................................................................12 60
II. Yaz›l› flekil
1.
Yasal flekil
a. Kapsam›........................................................................13 63
b. Unsurlar›........................................................................14 67
c. ‹mza...............................................................................15 69
d. ‹mza yerine geçen iflaretler...........................................16 73
2.
‹radî flekil...........................................................................17 75
I. KAZANDIRMA-SEBEP KAVRAMLARI İLİŞKİSİ........................... 78
C. Borç tan›ması...............................................................................18 80
I. İRADE-AÇIKLAMA-UYGUNLUK BAĞI ve SÖZLEŞMELERİN
YORUMU..............................................................................................82
D. Sözleflmelerin yorumu, muvazaalı ifllemler..................................19 85
I. İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ BAĞLAMINDA SÖZLEŞMENİN
İÇERİĞİ-SINIRLAR-YAPTIRIM.............................................................89
F. Sözleflmenin içeri€i
I. Sözleflme özgürlü€ü..............................................................26 91
II. Kesin hükümsüzlük................................................................27 93
III. Afl›r› yararlanma.....................................................................28 99
IV. Önsözleflme...........................................................................29 103
I. İRADE OLUŞUM-AÇIKLAMA BOZUKLUKLARI .................................108
G. ‹rade bozukluklar›
I. Yan›lma
1.
Yan›lman›n hükümleri........................................................30 110
XI
Madde Sayfa
2.
Yan›lma hâlleri
a. Aç›klamada yan›lma......................................................31 111
b. Saikte yan›lma...............................................................32 116
c. ‹letmede yan›lma...........................................................33 119
3.
Yan›lmada dürüstlük kurallar›...........................................34 120
4.
Yan›lmada kusur...............................................................35 122
II. Aldatma..................................................................................36 124
III. Korkutma
1.
Hükmü...............................................................................37 127
2.
Koflullar›............................................................................38 128
IV. ‹rade bozuklu€unun giderilmesi...........................................39 131
I. TEMSİL KAVRAMI BİLGİSİ ..................................................................133
H. Temsil
I. Yetkili temsil
1.
Genel olarak
a. Temsilin hükmü.............................................................40 135
b. Temsil yetkisinin içeriği ve derecesi..............................41 140
2.
Hukukî ifllemden do€an yetki
a. Yetkinin s›n›rlanmas› ve geri al›nmas›...........................42 142
b. Ölüm, ehliyetsizlik ve di€er durumlar...........................43 145
c. Yetki belgesinin geri verilmesi.......................................44 147
d. Yetkinin sona erdiğinin ileri sürülememesi...................45 148
II. Yetkisiz temsil
1.
Onama halinde..................................................................46 150
2.
Onamama halinde............................................................47 153
III. Saklı hükümler.......................................................................48 155
‹K‹NC‹ BÖLÜM
BORÇ İLİŞKİSİNİN HÜKÜMLERİ
B‹R‹NC‹ AYIRIM
Borçlar›n ‹fas›
I. İFAYI ETKİLEYEN BÜTÜN UNSURLARLA BORÇLARIN
İFASI KAVRAMI ..................................................................................158
XII
Madde Sayfa
A. Genel olarak
I. fiahsen ifa zorunlulu€unun olmamas›...................................83 160
II. ‹fan›n konusu
1. K›smen ifa...........................................................................84 163
2. Bölünemeyen borç.............................................................85 168
3. Çeflit borcu.........................................................................86 172
4. Seçimlik borç.....................................................................87 175
5. F
aiz.....................................................................................88 178
B. ‹fa yeri ..........................................................................................89 181
I. İFADA ROL OYNAYAN UNSURLARDAN ZAMAN..............................185
C. ‹fa zaman›
I. Süreye ba€lanmam›fl borç.....................................................90 187
II. Süreye ba€l› borç
1.
Aya iliflkin sürelerde vade.................................................91 190
2.
Di€er sürelerde vade........................................................92 191
3.
Tatil günleri........................................................................93 198
III. ‹fl saatlerinde ifa.....................................................................94 199
IV. Sürenin uzat›lmas›..................................................................95 200
V. Erken ifa.................................................................................96 201
VI. Karfl›l›kl› borç yükleyen sözleflmelerde
1.
‹fada s›ra............................................................................97 203
2.
‹fa güçsüzlü€ü...................................................................98 206
D. Ödeme
I. Ülke paras› ile.........................................................................99 211
II. Mahsup
1.
K›smen ödemede............................................................100 218
2.
Birden çok borçta
a. Borçlu ve alacakl›n›n bildirimine göre.........................101 221
b. Kanuna göre................................................................102 224
III. Makbuz ve senetlerin geri verilmesi
1.
Borçlunun hakk›..............................................................103 227
2.
Hükümleri........................................................................104 230
3.
Senedin geri verilememesi.............................................105 233
XIII
Madde Sayfa
I. ALACAKLI ve İFA ENGELİ KAVRAMI................................................234
E. Alacakl›n›n temerrüdü
I. Koflullar›................................................................................106 235
II. Hükümleri
1. Bir fleyin teslimine iliflkin edimlerde
a. Tevdi hakk›..................................................................107 239
b. Satma hakk›................................................................108 241
c. Tevdi konusunu geri alma...........................................109 243
2. Di€er edimlerde....................................................................110 248
F. Di€er ifa engelleri.......................................................................111 250
.
‹K‹NC‹ AYIRIM
Borçlar›n ‹fa Edilmemesinin Sonuçlar›
I. İFA ENGELİ OLARAK BORÇLU: GENİŞ ANLAMIYLA
BORCUN İFA EDİLMEMESİ KAVRAMI ..............................................253
A. Borcun ifa edilmemesi
I. Giderim borcu
1. Genel olarak.....................................................................112 255
2. Y
apma ve yapmama borçlar›nda.....................................113 261
II. Sorumlulu€un ölçüsü ve giderim borcunun
kapsam›
1.
Genel olarak....................................................................114 267
2.
Sorumsuzluk anlaflmas›..................................................115 270
3.
Yard›mc› kiflilerin fiillerinden sorumluluk.........................116 271
B. Borçlunun temerrüdü
I. Koflullar›................................................................................117 277
II. Hükümleri
1.
Genel olarak
a. Gecikme tazminat›......................................................118 282
b. Beklenmedik hâlden sorumluluk................................119 283
2.
Temerrüt faizi
a. Genel olarak................................................................120 286
b. Faizlerde, iratlarda ve ba€›fllamada temerrüt
faizi..............................................................................121 291
XIV
Madde Sayfa
3.
Aflk›n zarar......................................................................122 294
4. Karfl›l›kl› borç yükleyen sözleflmelerde
a. Süre verilmesi.............................................................123 296
b. Süre verilmesini gerektirmeyen durumlar...................124 299
c. Seçimlik haklar............................................................125 302
d. Sürekli edimli sözleflmelerde......................................126 307
ÜÇÜNCÜ AYIRIM
Borç ‹liflkilerinin Üçüncü Kiflilere Etkisi
A. Alacakl›ya halef olma.................................................................127 311
B. Üçüncü kiflinin fiilini üstlenme....................................................128 317
C. Üçüncü kifli yarar›na sözleflme
I. Genel olarak.........................................................................129 318
II. Sorumluluk sigortalar›nda....................................................130 328
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Borçların ve Borç ‹lişkilerinin
Sona Ermesi, Zamanaşımı
B‹R‹NC‹ AYIRIM
Sona Erme Hâlleri
A. As›l borca ba€l› hak ve borçlar›n sona ermesi...........................131 330
B. ‹bra.............................................................................................132 339
I. İMKÂNSIZLIK KAVRAMININ ÜÇ ANLAMI.........................................344
E. İfa imkâns›zl›ğı
I. Genel olarak.........................................................................136 348
II. K›smî ifa imkâns›zl›ğı............................................................137 353
III. Afl›r› ifa güçlü€ü....................................................................138 356
Kaynakça......................................................................................................375
Eserin yaratıcısı olarak yazma eylemini, bilgiyi sadece kendi öğrencilerimizle değil, ilgi duyan herkesle paylaşma hevesiyle, dahası sorumluluğuyla gerçekleştirdiğimi ifade etmek isterim.
Kavram açıklaması, hüküm yorumu, eski-yeni hüküm karşılaştırması bağlamında çalışmanın planı kişiseldir. Araştırma için aralıklarla bulunduğum ülke gözlemi aktarımıyla, Alman Hukukunda kısa şerh çalışmaları bulunmaktadır. Ülkemizde henüz yeterince yaygınlaşmamış tarzdaki incelemeyle amacım, aslen kanun değişikliğini eleştirel irdelemektir. Dolayısıyla metinler, ders kitabı ya da monografi derinliğinde değildir. Ne olmadığını vurgu sonrası ne olduğunu hukuk tarihine özet bakışla açıklamaya çalışayım: Fikir esinim, hukuk fakültesi birinci sınıf sıralarından -doğru bulduğum klasik programlarla, zorunlu ders olarak gördüğümüz Roma Hukukundan- aklımda kalan bilgiyle, bir döneme adını da veren Glossatorlardır. Kısa anımsatma ile bilim adamları, Digesta metinlerinin sayfa kenarlarına, satır aralarına ok çıkarıp, açıklayıcı kısa notlarla kişisel görüşlerini yazarak öğreti yaratmışlardı. Metod benzerim ise Rönesans sonrası hukuk bilimcileri olarak belirlenebilir: Onlarınki serbest araştırmaya dayanan, eleştirel bilimsel uğraşı idi. Hukuka emeğim, meslekteki sürem vurgusuyla, kişisel görüşlerim, öğreti yaratma iddiasından vârestedir!
Kısaca çalışmanın kapsamı ile tarihçesini aktarmak isterim. Konu hakkında bütünsel uğraşlar, doçentlik sınavı hazırlık zamanına uzanmaktadır. Günlük çalışma planının bir boyutunu o sırada tasarı halindeki metnin incelenmesi (günde on madde) oluşturmakta idi. Kitap formundaki tasarı metni üzerinde düşünmeleri, maddelerin kıyısına alınan notlar izliyordu. Sonra metin Resmî Gazete’de yayınlandı. Yayını izleyen bahar döneminden başlayarak fakültede Borçlar Hukuku derslerini yeni kanun uyarınca işlemeye başladık. Temel eserlerin yayın hızı, yasalaşma hızına yetişemeyince (!), kürsü olarak kişisel çalışmalarımız daha da yoğunlaştı. Derslerle paralel, yavaş yavaş plan oluştu; yoğun yazmalar başladı.
Bir süre sonra çalışma öylece kalakaldı. Çünkü köy enstitülü büyükbabamı kaybettim. Babalığı, büyük babalığı, öğretmenliğiyle; damıtıp biriktirdiklerini, öngörülerini, derin irdelemelerini; ailemizin ufkunu çizerek hayata dökmüş; aklı, yüreği, yüzü aydın; yaşayışıyla dinozorlaşmış büyük babamı. Hayatı yavaşlatıp, çalışmayı bir kıyıya ittim. Hayata kendimi, çalışmayı katarak devam etmem biraz zaman aldı.
Eylül 2012-Eylül 2013 arasında bir yıl, doçentlik çalışmasında da olduğu gibi, Potsdam Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde, Prof. Dr. Detlev W. BELLING’in kürsüsünde konuk öğretim üyesi olarak görev aldım. Kürsü başkanı dışında, sekiz yıl öncesinden iki arkadaşım daha -Marek KNEIS, Johannes BELLING- dostluklarıyla orada idi. Yine nispeten yoğun bir arada olduğum iki yeni hoş insan, Helga SZABO ve Antje HEROLD da. Başta Prof. Dr. Detlew W. BELLING olmak üzere, hepsi sağ olsunlar. (Diğer kürsü arkadaşlarım da elbette.) Bir yıllık konuklukta, dostlukla ağırlanmak, donanımlı bir üniversitenin ortamında bulunmak, kürsünün parçası olmak, aslen yazmak, Haziran’ın güzelliğini uzaktan da olsa yaşamak; yoğun, üretimle dolu, mutluluk vericiydi.
Bir diğer mutluluk, bir yıllık ıramayı, aralıklarla uğrama koşuluyla kabul eden, gözüm arkada kalmadan gidebilmemi sağlayan, kürsü arkadaşlarımın varlığı idi. Sevgili dostum Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ’den başlayarak; doktora tezinin tartışmalarını internet ortamında sürdürdüğümüz -şimdi- Dr. Duygu KOÇAK DİKER; yüksek lisans tez danışmanlığını aynı şekilde sürdürdüğüm Ar. Gör. Hilal DAVER, diğer kürsü arkadaşlarım sağ olsunlar. İlkeyi sürdürelim: Kürsümüzün ilk hocası Prof. Dr. E. Sabâ ÖZMEN sağ olsun.
Potsdam’daki bir yıl, başka çalışmalarla yer yer bölünmeler dışında, aslen şerhin yazımıyla ve yeni kanuna göre Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler dersinin, pratik çalışmalarla da desteklenerek yürütülmesiyle geçti.
Bu metni baştan sonuna kadar okuyan tek kişi sevgili Nurten İNCE oldu. Potsdam’daki asistanım! Başlangıçta onun sancılı doktora tezi yazımı sürecinde, sözlü açıklamaların ardından, yöntem hakkında fikir vermek, somut sistematik örneği sunmak için bazı yerleri okumasını önerdim. Arada pratik çalışmalarda ona kolaylık sağlamak amacıyla, derslerde işlediğim konuların sistematik sunumu için bazı konuları okumasını önerdim. Teziyle ilgili bazı sorularında, kavram bilgileri için bazı kısımları okudu. Derken bütün metni okudu. Sağ olsun. Ona asıl, Eylül ayında Türkiye’ye dönme sonrasında, Almanca kaynaklar için elim ayağım olması dolayısıyla sağ olasın diyorum.
Şimdiye kadarki bütün çalışmalarımda olduğu gibi, bu kitabımı da BETA yayınevinde yayınlıyorum. Özverili, titiz mizampaj çalışmasını; güler yüzü, hoş sohbetiyle tamamlayan sevgili Gülgonca ÇARPIK’a elinize sağlık diyorum. Sonra başta yayınevi sorumlusu Seyhan SATAR olmak üzere çalışmada emeği geçen herkes sağ olsun.
Bir de: Yaşadığım toprakların doğayla dost; özgür düşünen, dürüst yaşayan, kardeşliğe inanan insanları, yaktıkları meş’aleyle yarınları aydınlatan kayıpları, sağ olsun. Yüzümüz aydın!
Acıbadem, Ocak 2014
ÖNSÖZ (ESERE ÖZEL)
Beş yıllık mesaiyle yazılan doçentlik sonrası, profesörlük öncesi çalışmayı yazma yöntemi, içerik bilgisi, üslûp hakkında kısa açıklamanın yararlı olacağı kanısındayım. Metin neredeyse bütünüyle, masa başına, bilgisayar karşısına geçip, saatlerce sadece yazarak biçimlenmiştir. Yazma sonrası, ayrıntılı bilgiler için temel ders kitaplarına, tezlere, bazı makale çalışmalarına atıf yapılmıştır. Kanun metni incelemesinde, atıfların omurgasını temel eserlerle oluşturmayı doğru buldum. Bunun için kütüphanelerde arşiv odalarına kaldırılmış kitapları aradım bazen. Böylece atıf yapılan eserler iki uçta yer aldı. Bir uçta, güncel başlıca temel eserler, tezler, tasarı ya da yeni kanun incelemeleri yer aldı. Diğer uçta güncelliğini yitirdiği düşünülen, derinlikleri, güçlü ifadeleri kimi zaman göz ardı edilen, katkıları dolayısıyla anmazsam olmaz eserler yer aldı. Altmış yıl, kırk yıl, yirmi yıl öncesinden. Bu yelpaze içinde göz attığım eserlerde bazen bir tümce, bittiğini düşündüğüm paragrafın son tümcesi olarak dipnotta metni tamamladı. Bazen yazdıklarımın önündeki tümce olarak paragrafı başlattı. Önceki yılların eserlerinden aktardığım, özellikle bu işlevdeki tümceler için lisans öğrenimimde kürsüsünde yetiştiğim hocam, Prof. Dr. İsmet Gülümser SUNGURBEY’in kişiliğinde, hepsini saygıyla selamlıyorum.
Beş yıllık değişimi hep gözlemleme düşüncesinin aldırdığı ilke kararıyla, çekirdek metinlerime fazla dokunmamaya çalıştım. Bir yönüyle, yazıldıkları zaman neleri vurguladıysam onları öylece bırakmayı, ilk günkü hâlleriyle korumayı istedim. Bunun yanı sıra bütünde dil yeknesaklığına gayret ettim. Bu noktada iki başlık hakkında ek açıklama yapayım. Sözleşmenin Kurulması (BK m. 1-11) hükümleriyle, Borçlunun Temerrüdü (m. 117-126) hükümlerini, sevgili dostum Av. İsmail ALTAYla yola çıkarak yürüttüğümüz üç ay süren Prof. Dr. İsmet SUNGURBEY’e Armağan, Borçlar Kanunu Genel Hükümler Konferansları’nda tebliğ olarak sundum. Metinleri olanak ölçüsünde sunum zamanındaki içerikle bırakmaya çalıştım. Örneğin, temerrüdü hazırlarken, çalıştığım kütüphanede İsviçre Hukukundan bir eserden yararlanmış idim. O kaynağı metinden çıkarmadım. İncelediğim kanun maddelerini aslen BGB hükümleriyle karşılaştırma kararım dolayısıyla, başkaca İsviçre Borçlar Hukuku kaynağına baş vurmadım. Sistematik ve içerik eleştirilerini, iki açıdan da kanunumuzdan daha ileride olan BGB ile karşılaştırarak yapmayı uygun buldum.
Sonra bazı hükümlerde eski-yeni karşılaştırması yok. Bir tarihten sonraki yazımlarda, bu noktada bir değişiklik yaptım. III. Madde Gerekçeleri başVIII
lığında, maddelere gerekçe yazıl(a)mamasının gerekçesinin, ilk paragrafının sonundaki belirleme, öncesinde yürümeye başladığım yola, sonradan tutulan fener oldu diyeyim: “Mevcut hükümlerin yorumlanıp uygulanma biçiminin nasıl olması gerektiği konusu da, bu yüzden, öğretiye ve uygulamaya bırakılmıştır”. Böylece bir yerden sonra bütün maddelerle ilgili açıklamaların sonuna karşılaştırma irdelemeleri yerleşti.
Gelelim üslûba: En başta, bilimsel çalışma dili, üslûp konusunda ezici çoğunluktan farklı düşündüğümü söylemek isterim. Bunun için bir atıf fena olmaz. Yourcenar, eserlerinden birisinin yıllar sonraki yeni basısının önsözünde, kahramanın macerasını dürüstçe ele almaya çalışırken, az çok yetersiz ve bazen de kabul edilemez iki veya üç ifade yöntemi arasında seçim yapmaktan başka şansı olmadığı saptamasını, şu sözlerle sürdürür: “Yeni oluşturulmuş, onları destekleyen kuramlarla birlikte modası geçmeye yazgılı, doğruluk özelliklerini ortadan kaldıran aşırı bir yaygınlaşma yüzünden tahrif edilmiş bilimsel dil dağarcığının terimleri, ancak yaratılmış oldukları özel eserler için geçerlidir; bu yafta-kelimeler edebiyatın hedefine ters düşerler: İfadede bireysellik hedefine”3.
Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku alanında da çalışmalar yapan bir akademisyen olarak, hukuk kadar edebiyata da dönük yüzümle, dile getirişi güçlü yazarın yargısını, kendi adıma bir adım ileriye götürüyorum. Bilimsel çalışmada da ifadede bireysellik hedefi koyulabileceği görüşünü savunuyor, yanı sıra kavramları ıskalamamanın başlıca uğraşım olduğunu belirtmek istiyorum. Bu tercihi, üslûptan ne anladığım bağlamında, Anders’in nitelemesiyle ortaya koymaktan iyisi olmaz: “ ‘Kendine özgü üslûp’ yalnızca bir indirim olarak payına düşerse meşrudur; şöyle ki en nesnel dili konuşmak dışında hiçbir amaç gütmediysen, yani: Seçtiğin konuya, o anki konuşma durumuna, iletme amacına en uygun dili”4. ‹Ç‹NDEK‹LER
I. GENEL DEĞERLENDİRME..........................................................................1
GENEL GEREKÇE...........................................................................................9
BİRİNCİ KISIM
GENEL HÜKÜMLER
BİRİNCİ BÖLÜM
BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAKLARI
BİRİNCİ AYIRIM
SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ
MADDE GEREKÇELERİ
Madde Sayfa
I. BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAĞI SÖZLEŞME-KURULMASI.....................17
A. Sözleflmenin kurulmas›
I. ‹rade aç›klamas›
1.
Genel olarak........................................................................1 20
2.
‹kinci derecedeki noktalar...................................................2 22
I. ÖNERİ-KABUL KAVRAMLARI................................................................25
II. Öneri ve kabul
1.
Süreli öneri..........................................................................3 28
2.
Süresiz öneri
a. Haz›r olanlar aras›nda.....................................................4 30
b. Haz›r olmayanlar aras›nda..............................................5 34
3.
Örtülü kabul........................................................................6 37
4.
Ismarlanmayan fleyin gönderilmesi....................................7 42
X
Madde Sayfa
5.
Ba€lay›c› olmayan öneri ve herkese aç›k öneri..................8 46
6.
‹lân yoluyla ödül sözü verme..............................................9 51
7.
Önerinin ve kabulün geri al›nmas›....................................10 54
III. Haz›r olmayanlar aras›nda kurulan sözleflmenin
hüküm an›..............................................................................11 56
I. İRADENİN ORTAYA KOYULMA BİÇİMİ:
SÖZLEŞMELERİN ŞEKLİ......................................................................58
B. Sözleflmelerin flekli
I. Genel kural.............................................................................12 60
II. Yaz›l› flekil
1.
Yasal flekil
a. Kapsam›........................................................................13 63
b. Unsurlar›........................................................................14 67
c. ‹mza...............................................................................15 69
d. ‹mza yerine geçen iflaretler...........................................16 73
2.
‹radî flekil...........................................................................17 75
I. KAZANDIRMA-SEBEP KAVRAMLARI İLİŞKİSİ........................... 78
C. Borç tan›ması...............................................................................18 80
I. İRADE-AÇIKLAMA-UYGUNLUK BAĞI ve SÖZLEŞMELERİN
YORUMU..............................................................................................82
D. Sözleflmelerin yorumu, muvazaalı ifllemler..................................19 85
I. İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ BAĞLAMINDA SÖZLEŞMENİN
İÇERİĞİ-SINIRLAR-YAPTIRIM.............................................................89
F. Sözleflmenin içeri€i
I. Sözleflme özgürlü€ü..............................................................26 91
II. Kesin hükümsüzlük................................................................27 93
III. Afl›r› yararlanma.....................................................................28 99
IV. Önsözleflme...........................................................................29 103
I. İRADE OLUŞUM-AÇIKLAMA BOZUKLUKLARI .................................108
G. ‹rade bozukluklar›
I. Yan›lma
1.
Yan›lman›n hükümleri........................................................30 110
XI
Madde Sayfa
2.
Yan›lma hâlleri
a. Aç›klamada yan›lma......................................................31 111
b. Saikte yan›lma...............................................................32 116
c. ‹letmede yan›lma...........................................................33 119
3.
Yan›lmada dürüstlük kurallar›...........................................34 120
4.
Yan›lmada kusur...............................................................35 122
II. Aldatma..................................................................................36 124
III. Korkutma
1.
Hükmü...............................................................................37 127
2.
Koflullar›............................................................................38 128
IV. ‹rade bozuklu€unun giderilmesi...........................................39 131
I. TEMSİL KAVRAMI BİLGİSİ ..................................................................133
H. Temsil
I. Yetkili temsil
1.
Genel olarak
a. Temsilin hükmü.............................................................40 135
b. Temsil yetkisinin içeriği ve derecesi..............................41 140
2.
Hukukî ifllemden do€an yetki
a. Yetkinin s›n›rlanmas› ve geri al›nmas›...........................42 142
b. Ölüm, ehliyetsizlik ve di€er durumlar...........................43 145
c. Yetki belgesinin geri verilmesi.......................................44 147
d. Yetkinin sona erdiğinin ileri sürülememesi...................45 148
II. Yetkisiz temsil
1.
Onama halinde..................................................................46 150
2.
Onamama halinde............................................................47 153
III. Saklı hükümler.......................................................................48 155
‹K‹NC‹ BÖLÜM
BORÇ İLİŞKİSİNİN HÜKÜMLERİ
B‹R‹NC‹ AYIRIM
Borçlar›n ‹fas›
I. İFAYI ETKİLEYEN BÜTÜN UNSURLARLA BORÇLARIN
İFASI KAVRAMI ..................................................................................158
XII
Madde Sayfa
A. Genel olarak
I. fiahsen ifa zorunlulu€unun olmamas›...................................83 160
II. ‹fan›n konusu
1. K›smen ifa...........................................................................84 163
2. Bölünemeyen borç.............................................................85 168
3. Çeflit borcu.........................................................................86 172
4. Seçimlik borç.....................................................................87 175
5. F
aiz.....................................................................................88 178
B. ‹fa yeri ..........................................................................................89 181
I. İFADA ROL OYNAYAN UNSURLARDAN ZAMAN..............................185
C. ‹fa zaman›
I. Süreye ba€lanmam›fl borç.....................................................90 187
II. Süreye ba€l› borç
1.
Aya iliflkin sürelerde vade.................................................91 190
2.
Di€er sürelerde vade........................................................92 191
3.
Tatil günleri........................................................................93 198
III. ‹fl saatlerinde ifa.....................................................................94 199
IV. Sürenin uzat›lmas›..................................................................95 200
V. Erken ifa.................................................................................96 201
VI. Karfl›l›kl› borç yükleyen sözleflmelerde
1.
‹fada s›ra............................................................................97 203
2.
‹fa güçsüzlü€ü...................................................................98 206
D. Ödeme
I. Ülke paras› ile.........................................................................99 211
II. Mahsup
1.
K›smen ödemede............................................................100 218
2.
Birden çok borçta
a. Borçlu ve alacakl›n›n bildirimine göre.........................101 221
b. Kanuna göre................................................................102 224
III. Makbuz ve senetlerin geri verilmesi
1.
Borçlunun hakk›..............................................................103 227
2.
Hükümleri........................................................................104 230
3.
Senedin geri verilememesi.............................................105 233
XIII
Madde Sayfa
I. ALACAKLI ve İFA ENGELİ KAVRAMI................................................234
E. Alacakl›n›n temerrüdü
I. Koflullar›................................................................................106 235
II. Hükümleri
1. Bir fleyin teslimine iliflkin edimlerde
a. Tevdi hakk›..................................................................107 239
b. Satma hakk›................................................................108 241
c. Tevdi konusunu geri alma...........................................109 243
2. Di€er edimlerde....................................................................110 248
F. Di€er ifa engelleri.......................................................................111 250
.
‹K‹NC‹ AYIRIM
Borçlar›n ‹fa Edilmemesinin Sonuçlar›
I. İFA ENGELİ OLARAK BORÇLU: GENİŞ ANLAMIYLA
BORCUN İFA EDİLMEMESİ KAVRAMI ..............................................253
A. Borcun ifa edilmemesi
I. Giderim borcu
1. Genel olarak.....................................................................112 255
2. Y
apma ve yapmama borçlar›nda.....................................113 261
II. Sorumlulu€un ölçüsü ve giderim borcunun
kapsam›
1.
Genel olarak....................................................................114 267
2.
Sorumsuzluk anlaflmas›..................................................115 270
3.
Yard›mc› kiflilerin fiillerinden sorumluluk.........................116 271
B. Borçlunun temerrüdü
I. Koflullar›................................................................................117 277
II. Hükümleri
1.
Genel olarak
a. Gecikme tazminat›......................................................118 282
b. Beklenmedik hâlden sorumluluk................................119 283
2.
Temerrüt faizi
a. Genel olarak................................................................120 286
b. Faizlerde, iratlarda ve ba€›fllamada temerrüt
faizi..............................................................................121 291
XIV
Madde Sayfa
3.
Aflk›n zarar......................................................................122 294
4. Karfl›l›kl› borç yükleyen sözleflmelerde
a. Süre verilmesi.............................................................123 296
b. Süre verilmesini gerektirmeyen durumlar...................124 299
c. Seçimlik haklar............................................................125 302
d. Sürekli edimli sözleflmelerde......................................126 307
ÜÇÜNCÜ AYIRIM
Borç ‹liflkilerinin Üçüncü Kiflilere Etkisi
A. Alacakl›ya halef olma.................................................................127 311
B. Üçüncü kiflinin fiilini üstlenme....................................................128 317
C. Üçüncü kifli yarar›na sözleflme
I. Genel olarak.........................................................................129 318
II. Sorumluluk sigortalar›nda....................................................130 328
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Borçların ve Borç ‹lişkilerinin
Sona Ermesi, Zamanaşımı
B‹R‹NC‹ AYIRIM
Sona Erme Hâlleri
A. As›l borca ba€l› hak ve borçlar›n sona ermesi...........................131 330
B. ‹bra.............................................................................................132 339
I. İMKÂNSIZLIK KAVRAMININ ÜÇ ANLAMI.........................................344
E. İfa imkâns›zl›ğı
I. Genel olarak.........................................................................136 348
II. K›smî ifa imkâns›zl›ğı............................................................137 353
III. Afl›r› ifa güçlü€ü....................................................................138 356
Kaynakça......................................................................................................375
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı