1982 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanının Statüsü ve Sorumluluğu

                                        GİRİŞ

Cumhurbaşkanının statüsü, statüsünden doğan yetkileri hakkında; 2007 ve 2010 anayasa değişiklikleri ile bazı yeni düzenlemeler getirilmiştir. Bu değişiklikler yapılırken bir takım eksiklikler söz konusu olmuştur. Örne­ğin, Anayasanın 104 üncü maddesinde; Anayasa Mahkemesi ve Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini Cumhurbaşkanının seçeceği belirtilmekte­dir. Burada kastedilen, üyelerin tamamının Cumhurbaşkanı tarafından seçi­lecek olmasıdır. Oysa 2010 yılında, Anayasanın 146 mcı ve 159 uncu mad­delerinde yapılan değişikliklere göre, Anayasa Mahkemesinin, aynı şekilde Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun üyelerinin tamamı Cumhurbaşkanı tarafından seçilmez.

Cumhurbaşkanının sorumluluğu konusu; siyasi, cezai ve hukuki ol­mak üzere üçe ayrılır. Parlamenter sistemde, yürütmenin Cumhurbaşkanı kanadının siyasal sorumluluğunun bulunmaması sistemin temel özelliğidir.

Parlamenter cumhuriyetlerde, cumhurbaşkanının şahsi fiillerinden do­layı hukuki sorumluluğunun bulunduğu kabul edilmektedir.

Cumhurbaşkanının şahsi fullerinden dolayı ceza sorumluluğunu en­gelleyen Anayasal bir düzenleme yoktur. Bütün parlamenter sistemlerde olduğu gibi, Türkiye'de de Cumhurbaşkanının vatana ihanet dışında, görevi sebebiyle işlediği suçlardan dolayı sorumluluğunun doğmayacağı kabul edilmektedir.

Bu çalışmanın yapılmasındaki amaçlardan biri, yukarıda ifade edilen; 2007, 2010 yıllarında Anayasada yapılan değişikliklerden ve Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunuyla getirilen düzenlemelerden doğan eksikliklere dair eleştiri­leri ifade etmek, önerileri dile getirmek ve bu şekilde Cumhurbaşkanının sorumluluğu konusunun temelini oluşturmaktır.

  Diğeri; Cumhurbaşkanının sorumluluğunun tarihçesinden başlayarak, kuramsal temellerine değinmek suretiyle; siyasi, hukuki ve cezai sorumluluk konularını incelemektir. Sorumluluk türlerinden ceza sorumluluğunun ince­lenmesi ise çalışmanın yapılmasındaki en temel amaçtır. Bu doğrultuda, vatana ihanet fiili; vatana ihanetin belirsizliği, vatana ihanet dışında görevle alakalı olan diğer suçlardan Cumhurbaşkanının sorumluluğunun bulunmadı­ğının Anayasada açıkça ifade edilmemiş olduğu, sadece oluşan genel kanaat sonucu vatana ihanet dışındaki suçlardan sorumluluğun bulunmadığı görü­şünün hakim görüş haline geldiği, oysa bu hususlarda en azından dayanaklı eleştirilerin getirilebileceği gibi açılardan ele alınmıştır.

BÎRINCI BOLUM

GENEL OLARAK CUMHURBAŞKANLIĞI (KAVRAM ve TARİHÇE), 1982 ANAYASASINA GÖRE CUMHURBAŞKANININ

STATÜSÜ VE STATÜSÜNDEN MÜTEVELLİT YETKİLERİ

I.     GENEL OLARAK CUMHURBAŞKANLIĞI............................. 3

,    A. Kavram...................................................................................... 3

B. Tarihçe....................................................................................... 4

1. Dünya Tarihinde..................................................................... 4
2. Türk Tarihinde........................................................................ 4

a.   1876 Kanun-ı Esasi............................................................ 4

b.   1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu.......................................... 5

c.   1924 Anayasası................................................................. 7

d.   1961 Anayasası................................................................. 8

e.   1982 Anayasası................................................................. 8

II.    1982 ANAYASASINDA CUMHURBAŞKANI VE STATÜSÜ.. 11

A.  Seçimi...................................................................................... 11

1. Genel Olarak........................................................................ 11
2. Seçilme Şartları..................................................................... 12

a.  Genel Şartlar-Milletvekili Seçilme Şartlarını Haiz Olmak.... 12

aa.   İlkokul Mezuniyeti..................................................... 13

bb.   Kısıtlılık.................................................................... 13

cc.   Askerlik................................................................... 13

dd.   Kamu Hizmetlerinden Yasaklılık................................ 15

ee.   Belli Suçlardan Mahkûmiyet...................................... 16

b.  Özel Şartlar..................................................................... 19

aa.    Kırk Yaşını Doldurmuş Olmak.................................. 19

bb.   Yükseköğrenim Mezunu Olmak................................. 21

cc.    Daha Önce İki Defadan Fazla Seçilmemiş Olmak...... 22

B.  Adaylık..................................................................................... 22

1.   1982 Anayasasına Göre Adaylık........................................... 23

a.   Adaylık Başvurusu........................................................... 23

b.  Başvuru Yapacaklarla İlgili Hususlar................................. 23

c.   Adaylık Başvurusu Hususuna Dair Eleştiriler..................... 24

d.   Aday Gösterilme.............................................................. 25      e.   1982 Anayasasının Aday Göstermeyle İlgili

Düzenlemelerinin Anlamı.................................................. 25

f.   Cumhurbaşkanı Seçimi Kanununun Aday

Göstermeyle İlgili Düzenlemeleri....................................... 26

g.   Aday Göstermeyle İlgili Düzenlemelerinin
Değerlendirilmesi ve Eleştirisi........................................... 27

2.  Sonuç.................................................................................. 29

C.  Seçilme Usulü........................................................................... 29

1. Genel Olarak........................................................................ 29
2. Birinci Tur............................................................................ 30
3. İkinci Tur............................................................................. 30

a.  İkinci Tura Katılma Koşulu............................................... 30

b.  İkinci Tura Kalan Adaylarda Eksilme Hali......................... 30

4. Cumhurbaşkanı Seçimlerinin Ertelenmesi................................ 31
5. Cumhurbaşkanı Seçimlerinin Ertelenmesiyle İlgili Tespitler....... 32
6. Cumhurbaşkanı Seçimlerinin Ertelenmesiyle İlgili Sorunlar....... 33

D.  Cumhurbaşkanı Seçimi Sürecinin Takibi Yetkisi........................... 33

E.  Cumhurbaşkanı Sıfatının Kazanılması.......................................... 34

1. Cumhurbaşkanı Andı............................................................. 34
2. Cumhurbaşkanı Andının Hukuki Manası................................. 35

3. CUMHURBAŞKANININ GÖREV SÜRESİ.............................. 36
4. CUMHURBAŞKANININ GÖREV VE YETKİLERİ................ 38

1. Genel Olarak........................................................................ 38
2. Cumhurbaşkanının Yasama İle İlgili Yetkileri.......................... 38
3. Cumhurbaşkanının Yürütme İle İlgili Yetkileri......................... 39
4. Cumhurbaşkanının Yargı İle İlgili Yetkileri.............................. 41
5. Cumhurbaşkanının Yetkilerinin Düzenlendiği

104 üncü Maddeye Dair Eleştiriler......................................... 42

6. Cumhurbaşkanının Nev-i Şahsına Münhasır Yetkileri............... 43
7. Sonuç................................................................................... 44

5. CUMHURBAŞKANININ TEK BAŞINA YAPTIĞI
   İŞLEMLER-TEK BAŞINA YAPMADIĞI İŞLEMLER
   AYRIMI...................................................................................... 45
6. CUMHURBAŞKANINA VEKİLLİK........................................ 46

A.  Genel Olarak............................................................................. 46

B.  Cumhurbaşkanına Vekilliği Gerektiren Haller............................... 47

1. Geçici Olarak Veki 1 lik Etmeyi Gerektiren Sebepler............... 47
2. Daimi Olarak Vekillik Etmeyi Gerektiren Sebepler.................. 47
3. Yeni Cumhurbaşkanının Seçilememiş Olması

Sebebiyle Cumhurbaşkanlığı Görevinin İfası............................ 48

4.  Sonuç, Eleştiriler ve Öneriler................................................. 49

VII. CUMHURBAŞKANININ GÖREVİNİN SONA ERMESİ........ 51

A. Ölüm........................................................................................ 51

B.  Ölüm Karinesi........................................................................... 52

C.  Gaiplik Kararı............................................................................ 52

D. İstifa......................................................................................... 53

E.  Cumhurbaşkanı Seçilme Şartlarını Kaybetme............................... 54

F.  Görev Süresinin Dolması............................................................ 54

G.  Sonuç....................................................................................... 55

İKİNCİ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANININ SORUMLULUĞU-SİYASAL

SİSTEM İLİŞKİSİ. KARŞI-İMZA KURALI VE TÜRK ANAYASALARINDA CUMHURBAŞKANININ

SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENİŞİ

I.     CUMHURBAŞKANININ SORUMLULUĞU-SİYASAL
SİSTEM İLİŞKİSİ...................................................................... 57

A.  Kuvvetler Birliği Modelleri Açısından.......................................... 57

1. Diktatörlük........................................................................... 57
2. Monarşi................................................................................ 58

a.   Mutlak Monarşi................................................................ 58

b.   Meşrutî Monarşi............................................................... 59

c.   Meclis Hükümeti Modeli Bakımından................................. 60

B.  Kuvvetler Ayrılığı Modelleri Bakımından..................................... 61

1. Başkanlık Sistemi.................................................................. 61
2. Parlamenter Sistem............................................................... 63
3. Yarı-Başkanhk Sistemi.......................................................... 65

C.  Sonuç....................................................................................... 67

II.    TÜRK ANAYASALARINDA CUMHURBAŞKANININ
SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENİŞİ.................................... 68

A.  1876 Kanun-ı Esasi................................................................... 68

B.  1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu.................................................. 69

C.  1924 Anayasası......................................................................... 70

1.   Cumhurbaşkanının Siyasal Sorumluluğu ve

Hıyaneti Vataniye Fiili........................................................... 70

2. Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu.................................... 72
3. Cumhurbaşkanının Hukuki Sorumluluğu.................................. 74
4. Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu.................................... 74

D.  1961 Anayasası......................................................................... 76

1. Genel Olarak........................................................................ 76
2. Cumhurbaşkanının Siyasi Sorumluluğu.................................... 77
3. Cezai Sorumluluk ve Vatana İhanet Suçu............................... 77
4. Cumhurbaşkanının Hukuki Sorumluluğu.................................. 78
5. Sonuç................................................................................... 78

E.  1982 Anayasası......................................................................... 80

1. 1982 Anayasasının Düzenlemeleri Çerçevesinde
   Cumhurbaşkanının Sorumluluğu............................................. 80
2. Siyasal Bakımdan Cumhurbaşkanının Sorumluluğu................... 82
3. Hukuki Bakımdan Cumhurbaşkanının Sorumluluğu.................. 83
4. Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu ve

Vatana İhanet Suçu.............................................................. 83

5.   Sonuç.................................................................................. 85

F.  Türk Anayasalarında Cumhurbaşkanının Sorumluluğunun
Düzenlenişine Dair Genel Bir Değerlendirme............................... 88

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANININ SORUMLULUĞUNUN VE

VATANA İHANETİN KAMU HUKUKU DALLARI

AÇISINDAN İRDELENMESİ

  I.     CUMHURBAŞKANININ SORUMLULUĞUNUN TÜRLERİ 91

A.  Cumhurbaşkanının Siyasi Sorumluluğu......................................... 91

1.   Cumhurbaşkanının Siyasi Açıdan Sorumsuzluğunun
Dayanağı Olarak Karşı-İmza Kuralı....................................... 94

a.   Kavram........................................................................... 94

b.   1982 Anayasasında Karşı-İmza Kuralının Dayanağı........... 94

2. Cumhurbaşkanının Siyasi Sorumluluğunun Bulunmamasının
   Gerekçesi ve Kararnameler Karşısında Tutumu...................... 94
3. Sonuç.................................................................................. 95

a.   Cumhurbaşkanının Siyasi Sorumsuzluğunun Dayanağı
Olarak Kararnameler Karşısında Tutumu Açısından........... 95

b.   Karşı-İmza Kuralı Açısından............................................. 96

B.  Cumhurbaşkanının Tazminat Sorumluluğu.................................... 99

1. Şahsi Fiilleri Bakımından....................................................... 99
2. Göreviyle İlgili İşleri Bakımından.......................................... 100

C.  Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu....................................... 102

1. Genel Olarak...................................................................... 102
2. Şahsi Fiiller Sebebiyle Cezai Sorumluluk Sorunu.................... 103

a.  Görevi Esnasında İşlediği Suçlar...................................... 103

3.   İcra Ettiği Görev Kapsamındaki Fiiller Sebebiyle

Cezai Sorumluluk Sorunu..................................................... 105

a.   Cumhurbaşkanlığı Görevi Esnasından İşlediği Suçlar......... 105

b.   Cumhurbaşkanlığı Görevinden Önceki Görevle

İlgili İşlediği Suçlar......................................................... 107

4. Cumhurbaşkanı Bakımından Yasama Dokunulmazlığının
   Geçerlilik Arz Edip Etmediğine Dair Değerlendirmeler........... 110
5. Sonuç................................................................................. 112

A. Kararın Veriliş Usulü............................................................... 114

1. Teklif Aşaması..................................................................... 114
2. Görüşme Aşaması................................................................ 115
3. Karar Aşaması..................................................................... 115
4. Karar Aşamasıyla İlgili Bazı Sorunlar..................................... 116
5. Kararın Reddi....................................................................... 117
6. Kararın Reddinin Sonuçları.................................................... 118

B. Kararın Niteliği........................................................................ 119

1. Anayasa Hukuku Açısından.................................................. 119

2. İdare Hukuku Açısından...................................................... 119
3. Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Açısından..................... 120

C. Yüce Divana Sevk Kararına Karşı Yargı Yolu........................... 120

D. Yüce Divana Sevk Kararının Anlamı........................................ 121

E.  Yüce Divana Sevk Kararının Sonuçları..................................... 122

1. Yüce Divana Şevkine Karar Verilen Cumhurbaşkanının
   Cumhurbaşkanlığının Düşüp Düşmeyeceği............................ 122
2. Yüce Divana Şevkine Karar Verilen Cumhurbaşkanı
   Hakkında Koruma Tedbirlerinin Uygulanıp
   Uygulanamayacağı.............................................................. 124

F.  Sonuç..................................................................................... 125

III.  CEZA VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU KURUMLARI
AÇISINDAN VATANA İHANET FİİLİNİN İRDELENMESİ.... 128

A. Vatana İhanet Fiili................................................................... 128

1. Genel Olarak....................................................................... 128

B.  Kavram Olarak Vatana İhanet Suçu......................................... 129

C.  Kanunilik İlkesi ve Vatana İhanet............................................. 130

D. Vatana İhanete Vücut Veren Fiillerin Belirsizliği........................ 132

E.  Ceza Muhakemesi Hukuku Açısından Vatana İhanet Fiili

İle İlgili Temel Hususlar.......................................................... 133

1. Yüce Divanda Davanın Açılmış Olduğu An.......................... 133
2. İddianamenin İadesi............................................................ 134

3. İddianamenin İadesi Kararma İtiraz...................................... 134

F.  Vatana İhanet Suçunun Ceza Hukukunun Temel Kavramları
Açısından Ele Alınması............................................................ 136

1. Suçun Faili.......................................................................... 136
2. Suçun Mağduru.................................................................. 137
3. Suçun Hukuki Konusu......................................................... 137
4. Suçun Maddi Konusu.......................................................... 138

G.  Vatana İhanet Suçunun Unsurları............................................. 138

1. Suçun Maddi Unsuru........................................................... 138
2. Suçun Manevi Unsuru......................................................... 138

H. Vatana İhanet Fiiline Teşebbüs................................................. 138

İ.   Vatana İhanet Fiiline İştirak..................................................... 141

J.  Vatana İhanet Suçunun Başka Suçlarla İçtima

Edip Edemeyeceği................................................................... 144

1. Bileşik Suç......................................................................... 144
2. Zincirleme Suç.................................................................... 144
3. Fikri İçtima......................................................................... 146
4. Gerçek İçtima..................................................................... 146

K. Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu ve Ceza Sorumluluğunu

Azaltan Veya Kaldıran Nedenler.............................................. 146

1. Zorda Kalma Hali Bakımından............................................. 147
2. Meşru Müdafaa Hali Bakımından......................................... 147
3. Hakkın Kullanılması ve İlgilinin Rızası Halleri Bakımından... 147
4. Haksız Tahrik Hali Bakımından............................................ 148

A.  Tanım..................................................................................... 149

B.  Yüce Divanın Yargılama Yetkisini Haiz Olduğu Kişiler.............. 149

C.  Yüce Divanın Yargı Çevresi..................................................... 151

D.  Eleştiriler ve Öneriler............................................................... 151

E.  Teşekkülü............................................................................... 154

F.  Sorunlar.................................................................................. 156

G.  Eleştiriler................................................................................. 157

H. Öneriler.................................................................................. 159

İ.   Duruşma................................................................................ 159

J.  Vatana İhanet ve İddianame ile ya da Yargılamaya

Esas Belge İle Bağlılık İlkesi..................................................... 160

K. Hüküm.................................................................................... 160

L. Sonuç...................................................................................... 160

A. Genel Olarak........................................................................... 161

B.  Kavramsal Niteleme Hakkında Açıklama.................................. 161

C.  İçhukuk Bakımından Yargısal Yollar......................................... 161

1.   Kanun Yolları..................................................................... 161

a.   Olağan Kanun Yollan..................................................... 162

aa.   İtiraz...................................................................... 162

bb.   Yeniden İnceleme................................................... 163

b.   Olağanüstü Kanun Yolu-Yargılamanın Yenilenmesi.......... 164

2.  Nev-i Şahsına Münhasır Bir İçhukuk

Yolu- Bireysel Başvuru....................................................... 166

D. Uluslararası Hukuk Bakımından Yargısal Yol-Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakkı                                                                                             167

E.  Sonuç...................................................................................... 168

VI.   YARGILAMAYI YAPAN YÜCE DİVAN VE

ÜYELERİNİN NİTELİĞİ....................................................... 169

SONUÇ............................................................................................. 171

KAYNAKÇA.,.................................................................................. 179