Türk ve İsviçre Hukuku'nda Ceza Koşulu (Cezai Şart)
Türk ve İsviçre Hukuku'nda Ceza Koşulu (Cezai Şart)
Burcu YAĞCIOĞLU
KİTAP HAKKINDA
Bu çalışmayla, ceza koşulu kurumunun günümüz koşullarına uyum sağlaması yönündeki gelişimine katkıda bulunmak amaç edinilmiştir. Bu kapsamda konu, hem İsviçre Hukuku hem de Türk Hukuku dikkate alınarak her yönüyle incelenmiş; yeri geldikçe bazı konular Alman Hukuku ile de karşılaştırılmıştır. Üç bölüm olarak hazırlanan bu çalışmada, ilgili hukukların kanun hükümleri, doktrini ve uygulaması dikkate alınarak konuya ilişkin görüş ayrılıklarına, farklı değerlendirmelere yer verilmiş; kanuni düzenlemelerdeki eksikliklere, isabetsizliklere ve doktrindeki yerinde olmayana bazı değerlendirmelere, eleştirel bir yaklaşımla öneriler getirilmeye çalışılmıştır. Bundan başka uygulamaya faydalı olabileceği düşünülerek yargı içtihatlarına da gerek metinde gerekse dipnotlarda yer verilmiştir.
"Ceza Koşulu Hakkında Genel Açıklamalar" başlıklı birinci bölümde, sırasıyla ceza koşulu kavramı, ceza koşulunun düzenleniş biçimi, hukuki niteliği, amaç ve işlevleri, özellikleri, türleri, uygulama alanı ve benzer hukuki kurumlarla karşılaştırılması konuları incelenmiştir. "Ceza Koşulunun Unsurları, Muaccel Olması ve Hükümleri" başlıklı ikinci bölümde, ceza koşulunun unsurları, muaccel olması ve hükümleri konuları ayrıntılı şekilde incelenmiştir. "Ceza Koşulunu Aşan Zararın Tazmini ve Ceza Koşulunun İndirimi" başlıklı üçüncü bölümde ise, ceza koşulunu aşan zararın nasıl tazmin edilebileceği konusu çeşitli ihtimallere göre değerlendirilmiş, ceza koşulunun indirilmesi ile ilgili başlık altında da indirimin işlevi, indirime ilişkin ölçütlerle aşırılığın tespiti ve indirimin yapılması gibi konular incelenmiştir.
Konu Başlıkları
Ceza Koşulu Kavramı
Ceza Koşulunun Düzenleniş Biçimi
Ceza Koşulunun Hukuki Niteliği
Ceza Koşulunun Amaçları ve İşlevleri
Ceza Koşulunun Özellikleri
Ceza Koşulunun Türleri
Ceza Koşulunun Uygulama Alanı
Ceza Koşulunun Benzer Hukuki Kurumlarla Karşılaştırılması
Ceza Koşulunun Unsurları
Ceza Koşulunun Muaccel Olması
Ceza Koşulunun Hükümleri
Ceza Koşulunu Aşan Zararın Tazmini
Aşırı Ceza Koşulunun İndirimi
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 13
Giriş 17
Birinci Bölüm
CEZA KOŞULU HAKKINDA GENEL AÇIKLAMALAR
I. CEZA KOŞULU KAVRAMI 19
A. Ceza Koşulunun Tanımı 19
B. Terminoloji 21
II. CEZA KOŞULUNUN DÜZENLENİŞ BİÇİMİ 23
III. CEZA KOŞULUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ 25
A. Ceza Koşulunun Ceza Niteliği Taşıdığı Görüşü 25
B. Ceza Koşulunun Götürü Tazminat Niteliği Taşıdığı Görüşü 26
C. Ceza Koşulunun Ceza–Tazminat Karışımı Niteliğinde Olduğu Görüşü 28
D. Ceza Koşulunun Sigorta Niteliğinde Olduğu Görüşü 28
E. Ceza Koşulunun Teminat Niteliğinde Olduğu Görüşü 28
F. Görüşümüz 29
IV. CEZA KOŞULUNUN AMAÇLARI VE İŞLEVLERİ 35
A. Ceza Koşulunun Asli Amaçları ve İşlevleri 36
B. Ceza Koşulunun İkincil Öneme Sahip Amaçları ve İşlevleri 44
V. CEZA KOŞULUNUN ÖZELLİKLERİ 46
A. Ceza Koşulunun Fer’i Nitelikte Olması 46
B. Ceza Koşulunun Yan Hak Olması 47
C. Ceza Koşulunun Esaslı veya Yan Nokta Olabilmesi 47
D. Ceza Koşulunun Koşula (Şarta) Bağlı Bir Borç Olmaması 48
E. Ceza Koşulunun Bizzat Kendisinin Güvence Altına Alınabilmesi 51
F. Ceza Koşuluna İlişkin Hükümlerin Kural Olarak Tamamlayıcı Nitelikte Olması 52
VI. CEZA KOŞULUNUN TÜRLERİ 52
A. Seçimlik Ceza Koşulu 54
B. İfaya Eklenen Ceza Koşulu 59
VII. CEZA KOŞULUNUN UYGULAMA ALANI 64
A. Borçlar Hukukunda 64
B. Medeni Hukukta 66
C. Ticaret Hukukunda 69
D. İş Hukukunda 70
VIII. CEZA KOŞULUNUN BENZER HUKUKİ KURUMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI 74
A. Düzenleme Yeri Açısından Benzer Kurumlar 74
1. Dönme Cezası 74
2. Bağlanma Parası 82
3. Cayma Parası 83
B. Amaç ve İşlevi Açısından Benzer Kurumlar 87
1. Gerçek Olmayan Ceza Koşulu 87
2. Götürü Tazminat 89
3. Cezalandırıcı Tazminat 97
4. Üçüncü Kişinin Edimini Taahhüt 100
C. Fer’ilik Özelliği Açısından Benzer Kurumlar 101
1. Temerrüt Faizi 101
2. Kefalet 103
D. Diğer Benzer Kurumlar 104
1. Sorumluluğu Sınırlayan Kayıt 104
2. Hakkı Düşüren Kayıtlar 105
İkinci Bölüm
CEZA KOŞULUNUN UNSURLARI, MUACCELİYETİ VE
HÜKÜMLERİ
I. CEZA KOŞULUNUN UNSURLARI 109
A. Asıl Borcun Bulunması 109
1. Asıl Borcun Özellikleri 109
a. Asıl Borcun Geçerli ve Mevcut Bir Borç Olması 109
b. Asıl Borcun Her Türlü Borç Olabilmesi 114
2. Asıl Borcu Doğuran Kaynaklar 122
B. Asıl Borçtan Ayrı Ancak Ona Bağımlı (Fer’i) Nitelikte Bir Ceza Koşulu Ediminin Bulunması 124
1. Asıl Borçtan Ayrı Bir Ceza Koşulu Ediminin Bulunması 124
2. Ceza Koşulu Ediminin Geçerli Olması 127
3. Ceza Koşulu Ediminin Mutlaka Mali Bir Değere Sahip Olması 135
4. Ceza Koşulu Ediminin Asıl Borca Bağımlı (Fer’i) Nitelikte Olması 140
a. Ceza Koşulunun Bağımlılığının (Fer’iliğinin) Anlamı 140
b. Ceza Koşulunun Bağımlılığın (Fer’iliğinin) Sonuçları 142
C. Ceza Koşulu Ediminin Bir Hukuki İşlemle Belirlenmesi 152
1. Ceza Koşulunu Doğuran Hukuki İşlemin Türü 154
a. Hukuki İşleme Katılanların Sayısına Göre 154
b. Hukuki İşlemin Hüküm ve Sonuçlarını Doğurdukları Ana Göre 158
2. Ceza Koşulunu Doğuran Hukuki İşlemin Yapılma Anı ve Şekli 160
a. Hukuki İşlemin Yapılma Anı 160
b. Hukuki İşlemin Şekli 161
3. Ceza Koşulunu Doğuran Hukuki İşlemin Tarafları 166
4. Ceza Koşulunu Doğuran Hukuki İşlemin Yorumlanması 170
II. CEZA KOŞULUNUN MUACCEL OLMASI 171
A. Ceza Koşulunun Muacceliyeti İçin Gerekli Şartlar 172
1. Asıl Borcun Muacceliyeti 173
2. Asıl Borcun İhlal Edilmesi 173
3. Borçlunun Kural Olarak Kusurlu Olması 177
B. Muacceliyetin İspatı 182
C. Ceza Koşulunun Muacceliyet Şartlarını Ağırlaştıran veya Hafifleten Anlaşmalar 183
D. Ceza Koşulunun Muacceliyeti İçin Zararın ve Temerrüdün Gerçekleşmesinin Gerekli Olmaması 185
III. CEZA KOŞULUNUN HÜKÜMLERİ 186
A. Seçimlik Ceza Koşulunun Hükümleri 186
1. Alacaklının Seçim Hakkı 186
2. Asıl Borcun veya Ceza Koşulunun İfasının İstenmesi 190
B. İfaya Eklenen Ceza Koşulunun Hükümleri 198
1. İfa ve Ceza Koşulunun Birlikte İstenebilmesi 198
2. İhtirazi Kayıt İleri Sürme Külfeti 202
3. Alacaklının Ceza Koşulundan Açıkça Vazgeçmesi 209
Üçüncü Bölüm
CEZA KOŞULUNU AŞAN ZARARIN TAZMİNİ VE AŞIRI CEZA KOŞULUNUN İNDİRİMİ
I. CEZA KOŞULUNU AŞAN ZARARIN TAZMİNİ 211
A. Aşan Zararın Tazmininin İşlevi ve Uygulama Alanı 211
B. Aşan Zararın Tazmininin İstenebilmesi İçin Gerekli Koşullar 214
C. Alacaklının Zararı ve Kusuru İspat Yükü 218
II. AŞIRI CEZA KOŞULUNUN İNDİRİMİ 219
A. İndirimin İşlevi ve Uygulama Alanı 219
B. İndirimin Hukuki Niteliği 225
C. İndirim İçin Gerekli Olan Şartlar 230
1. Geçerli Bir Ceza Koşulunun Bulunması 230
2. Ceza Koşulunun Muaccel Olması 234
3. Ceza Koşulunun İfa Edilmemiş Olması 235
4. Ceza Koşulunun Aşırı Olması 237
a. Aşırılığın Tespitinde Esas Alınması Gereken An 238
b. Aşırılığın Tespitinde Hâkimin Yararlanabileceği Başlıca Ölçütler 240
(1) Alacaklının Menfaatleri 241
(2) Borçlunun Borcun İhlalindeki Kusuru 245
(3) Borca Aykırılığın Ağırlığı 247
(4) Borçlunun Ekonomik Durumu 248
(5) Ceza Koşulunun Amacı 251
(6) Somut Olaya Göre Değerlendirilebilecek Diğer Ölçütler 252
D. Hâkimin İndirim Kararı 253
E. Tacirler Bakımından Aşırı Ceza Koşulunun İndirilmesi 263
1. İlgili Hüküm (TBK m. 182/III) Çerçevesinde İndirimin Mümkün Olmaması 263
2. Genel Hükümlere Göre İndirim İmkânı 267
Sonuç 277
Kaynakça 297
Kavramlar Dizini 325