Demokrasi Teorisi ve Pratiğinde Seçim Barajları

İÇİNDEKİLER  

BÖLÜM I

SEÇİM VE BARAJ § I TEMEL KAVRAMLAR.. 5 A) Demokrasi: Çoğunluk - azınlık B) Seçim.. 12 C) Seçim sistemi 15 D) Seçim barajı 21 § II SEÇİM BARAJLARI TİPOLOJİSİ. 25 A) Barajın konusu: Olağan meclis - kurucu meclis - yerel meclis. 25 B) Barajın muhatabı: Parti - ittifak - bağımsız aday - azınlık C) Barajın kaynağı: Yasal baraj - doğal baraj D) Yasal barajın kaynağı: Anayasa - yasa - yönetsel işlem.. 31 E) Yasal barajın coğrafî kapsamı: Ulusal - bölgesel - çevresel 34 1) 3 katmanlı seçim alanları 34 2) 3 aşamada seçim barajları 35 3) Baraj türlerinin uygulanmasında tercihler 37 4) Seçim barajı - seçim sistemi ilişkisi 37 5) Seçim barajlarının amacı ve etkileri 38 6) Parçalanmışlık - orantısızlık § III BAŞLICA BELGELERDE OY HAKKI VE SEÇİM BARAJI. 39 A) Osmanlı-Türkiye anayasaları 40 B) Ulusal-üstü belgeler. 41 1) Başlıca ulusal-üstü belgeler 42 2) Oy hakkı ve seçimlerin ortak/evrensel ilkeleri 42 3) Seçimlere ilişkin standardizasyon çabaları 43 C) Başlıca görüş ve raporlar. 44 1) Birleşmiş Milletler 2) Avrupa Konseyi 3) Venedik Komisyonu a) Seçimlerde İyi Pratik Davranış Kuralları (2002) 46 b) 2008 ve 2010 Raporları 47 4) Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı 47 a) Lund Tavsiyeleri b) 2011 Seçimleri Raporu. 48 5) Avrupa Parlamentosu 6) Türkiye hakkında “düzenli ilerleme raporları”. 48 a) AB Düzenli İlerleme Raporları 48 b) Türkiye’nin hazırladığı “Alternatif İlerleme Raporları”. 50  

BÖLÜM II

KARŞILAŞTIRMALI VERİLERLESEÇİM BARAJLARI § I DÜNYA’DA PARLAMENTOLAR VE SEÇİM SİSTEMLERİ. 53 A) Genel olarak. 53 1) Parlamentoların yapısı: Tek ve çift meclislilik. 53 2) Tüm meclislerde üye belirleme yöntemleri 54 B) Meclislere üye belirleme yöntemleri 55 1) 1 meclislerde üye belirleme. 55 a) Tüm üyelikler bazında. 55 b) Ülkeler bazında seçim sistemleri 56 2) 2 meclislerde üye belirleme. 56 a) Tüm üyelikler bazında. 57 b) Ülkeler bazında seçim sistemleri 57 § II SAYISAL VERİLERLE SEÇİM BARAJLARI. 58 A) Ulusal düzeyde seçim barajları 58 1) Genel olarak: 1 ve 2 meclislerde ulusal baraj a) 1 meclislerde. 59 aa) Siyasal partiler için. 59 bb) Adaylar için. 59 b) 2 meclislerde. 59 aa) Siyasal partiler için. 59 bb) Adaylar için. 60 2) Yasal barajlar 60 a) % 0 baraj 60 aa) % 0 baraj ve Anayasa ile yasaklama. 60 bb) Orantılı temsil sistemleri ve karma sistem cc) Çoğunluk sistemlerinde. 67 dd) Barajsız diğer ülkeler 73 b) % 05 baraj 73 c) % 067 (1/150) baraj 73 d) % 1 baraj 74 e) % 15 baraj 74 f) % 179 (1/56) baraj 74 g) % 2 baraj 74 aa) Birden çok seçim çevresi bb) Tüm ülke tek seçim çevresi h) % 3 baraj 75 i) % 325 baraj 78 j) % 35 baraj 79 k) % 4 baraj 80 l) % 5 baraj 82 m) % 7 baraj 90 n) % 8 baraj 91 o) % 10 baraj 91 p) % 10’dan yüksek baraj (var mı?) 92 r) Barajın uygulanma olanağı bulunmayan ülkeler 93 s) Statüsü tartışmalı devletler ve parlamentolar 93 t) Bağlı alanların parlamentoları ve özerk bölgeler 94 aa) Orantılı temsil sistemi ve karma sistem bb) Çoğunluk sistemlerinde. 95 cc) Hakkında bilgiye ulaşılamayan deniz aşırı/bağlı alanlar 96 u) Özel yapılı parlamentolar 97 3) Doğal barajlar 97 B) Bölgesel düzeyde seçim barajları 98 C) Çevresel düzeyde seçim barajları 98 1) Yasal barajlar 98 2) Doğal barajlar 99

BÖLÜM III

% 10 ULUSAL SEÇİM BARAJINA İLİŞKİNGENEL ANALİZ § I BARAJ ÖNCESİ TÜRKİYE’DE SEÇİMLER.. 103 § II BARAJI YÜRÜRLÜĞE KOYAN İRADE.. 110 § III BARAJIN YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ ZAMANI. 111 § IV YASA’NIN KABUL SÜRECİ. 112 A) Ön karşılaştırma. 112 B) Aşamalar: Danışma Meclisi - Millî Güvenlik Konseyi 113 1 Danışma Meclisi aşaması 113 a) Danışma Meclisi Anayasa Komisyonu aşaması 113 b) Danışma Meclisi Genel Kurulu aşaması 113 2 Millî Güvenlik Konseyi aşaması 115 a) Millî Güvenlik Konseyi Anayasa Komisyonu aşaması 115 b) Millî Güvenlik Konseyi aşaması 115 § V BARAJIN ÖNGÖRÜLME NEDENLERİ. 116 A) DM gerekçesi: Küçük partileri engelleme ve istikrar. 116 B) Bölgesel/etnik/dinsel temelli partilerin temsilini engellemek. 118 C) İki veya tek partili sistem D) Siyasete duyulan güvensizlik ve emniyet supabı işlevi 121 E) Depolitize toplum yaratmak. 122 § VI BARAJIN UYGULANMASINDA BAŞLICA SORUNLAR.. 122 A) “% 10’unu geçmeyen partiler” ibâresinin anlamı 122 B) Barajı aşan partilerin saptanması ve ilânı 123 C) Seçimlerin yenilendiği çevrelerde barajın uygulanması 123 D) Ara seçimlerde barajın uygulanması 123 E) YSK F) Bir partinin seçimlere usûlsüzlükle katılması durumunda, geçerli oylar üzerinden yeniden baraj tespitinin gerekmediği 125 G) Siyasal partilerden hiçbirinin % 10’luk barajı aşamaması 127 H) Yalnızca 1 siyasal partinin % 10’luk barajı aşması 127 J) Varsayımsal analiz: Barajın iptali, ilgası veya tadili 128 1) İlga ve tadil: 1 yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulan(ama)ma sorunu. 129 2) Anayasa md 67/son’daki “1 yıl yasağı”nı aşma. 130 3) İptal 131 § VII BARAJIN ETKİLERİ: ÖZGÜN BİR KARŞILAŞTIRMA.. 132 A) Yasamaya etkisi açısından. 132 1) 1983 öncesinde % 10 baraj olsaydı 132 2) 1983 sonrasında % 10 baraj yerine makûl bir oran olsaydı 133 B) Hükûmetlere etkisi açısından. 134 § VIII DEĞİŞİKLİKLER, GİRİŞİMLER, VAATLER.. 135 A) 1987 Değişikliği: Barajı koruma ve kapsamını genişletme. 135 B) TBMM’de sonuçsuz kalan değişiklik girişimleri 135 C) Başlıca siyasal belgeler. 137 1) Siyasal parti programları 137 2) Siyasal partilerin son seçim bildirgeleri 138 3) Hükûmet programları 138 D) Siyasal partilerin önerileri 139 E) Sivil toplum ve bilim kurumlarının önerileri 140 1) Barajın korunması ve/ya alternatif araçlarla dengelenmesi 140 2) Barajın tamamen kaldırılması veya düşürülmesi 141 3) Akademik toplantılar 146 F) Hükûmet kaynaklı öneri: 2007 Anayasa Taslağı 147 G) Kişisel taslak ve raporlar. 147 H) TBMM-AUK metinleri 147 1) TBMM-AUK’ya sunulan metinler 148 2) Uzlaşma sağlanan 40 maddelik taslak (Nisan 2013) 148 3) Uzlaşma sağlanan 59 maddelik taslak (Ağustos 2013) 149 J) Kamuoyunun baraja yaklaşımı 149

BÖLÜM IV

% 10 BARAJIN1982 ANAYASASI VE İHAS’A UYGUNLUĞU SORUNU § I 1982 ANAYASASI’NA UYGUNLUK.. 153 A) Genel olarak: 3 Ön soru(n) 153 1) Ön sorun I: Ara rejim dönemi ürünü olması, barajın Anayasa’ya aykırılığının karinesi olabilir mi?  153 2) Ön sorun II: Anayasa ve Seçim Yasası’nı aynı kişilerin kabul etmiş olması, Anayasa’ya uygunluğa karine olabilir mi?  155 3) Ön sorun III: Anayasallık ve yasa içi tutarlılık analizinde ilke ve argümanlar 158 B) Demokratik devlet, toplumun huzuru C) Eşitlik/adalet ilişkisi 162 D) Seçme-seçilme hakları açısından pozitif yükümlülük. 163 E) TBMM’nin “bağdaştırma” - “dengeleme” görevi 164 F) Dengelemenin güçlüğü ve “temsilde adalet G) “Yönetimde istikrar” kavramının analizi 169 1) İlişkili kavramlar 169 2) “Yönetimde istikrar”ın yorumlanmasında sorun. 171 a) “Yönetim” sözcüğü açısından. 171 b) “İstikrar” sözcüğü açısından. 172 H) Temsilde adaletsizlik ve haksız temsil 1) Barajın yarattığı yapay çoğunluk 2) Yapay çoğunlukların müzakereci demokrasi kültürünü zayıflatıcı ve parlamenter rejimin açmazlarını derinleştirici etki 180 J) Temsil açığı (temsil edilemeyen oylar) sorunu. 181 1) Temsil açığı kavramı 181 2) 2011 seçimlerinde görece düşük temsil açığı 3) Baraja takılan oylar: Çöpe mi, başkasının cebine mi?. 185 K) Barajın caydırıcı etkileri: Bireysel ve kolektif etkiler. 185 1) Seçmenlere etkisi: Özgür iradeyi saptırma ve büyük partilere yönlendirme. 186 a) Barajın kısa dönemli (statik) etkileri 188 b) Barajın uzun dönemli (dinamik) etkileri 190 2) Adaylara etkisi: Bağımsız adaylığa zorlama. 191 3) Siyasal partilere etkisi: Alternatif taktiklere zorlama. 193 L) Çoğulcu demokrasi 197 M) Demokratik toplum düzeninin gerekleri 202 N) Ölçülülük. 204 P) “Oy hakkının özü”nü zedeleme. 206 R) Ulusal irade-genel irade ayırımı ekseninde baraj 207 § II 2839 NOLU YASA’DA İÇ UYUM... 210 § III İHAS SİSTEMİ İLE UYUM... 211 A) İHAS-EP1 md 3: Anlam ve kapsam.. 211 B) Baraj ve İHAS sistemi ile uyum sorunu. 215

BÖLÜM V

ULUSAL VE ULUSAL-ÜSTÜ YARGI KARARLARINDA% 10 BARAJI § I ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI. 221 A) 1966/1: Orantılı temsil ve yasamanın takdir marjı B) 1968/13: Orantılı temsil ve engelli seçim 1) Genel bilgi: Dava, süreç, denetlenen norm... 222 2) Tez / iddia (Türkiye İşçi Partisi) 222 a) Gerekçe. 222 d) Eleştiri: Oyların nitelik değişikliği - geçersizlik ilişkisi 223 3) Antitez / savunma (Adalet Partisi MM Grubu) 223 4) Sentez (AYM a) “Orantılı temsil”in Anayasa’ya uygunluğu. 224 b) “Engelli seçim”in Anayasa’ya aykırılığı 224 5) Karşı oy’lar ve ek gerekçe. 227 a) Ortak karşı oy. 227 aa) Denetimde, yalnızca Anayasa md 55’in kullanılabileceği 227 bb) Anayasa md 55 dışındaki diğer ilkelere uygunluk. 228 b) Karşı oy’a ek gerekçe (Hakkı KETENOĞLU c) İptal kararına ek gerekçe (Muhittin GÜRÜN) 233 C) 1984/2: Onda birlik yerel seçim barajı 1) Genel bilgi: Dava, süreç, denetlenen norm... 233 2) Başvuru: Onda birlik barajın Anayasa’ya aykırılığı 234 3) AYM 4) Karşı oylar 238 a) Nahit SAÇLIOĞLU.. 238 b) Yekta Güngör ÖZDEN.. 240 D) 1987/11 ve 1987/27: 1984 içtihadının korunması 240 1) 1987/11: “% 8’lik kontenjan”ın Anayasa’ya uygunluğu. 240 2) 1987/27: “Tercihli oy”un Anayasa’ya uygunluğu. 241 3) Değerlendirme: Uygunluk/yerindelik denetimi 242 E) 1995/59: Ulusal barajın uygunluğu, çevre barajının aykırılığı 243 1) Genel bilgi: Dava, süreç, denetlenen norm... 243 2) Başvuru. 244 3) Ön sorun: GM 15 kapsamındaki barajın denetlenebilirliği 246 a) SOYSAL ve arkadaşları: Barajı denetim fırsatının, 1995’te yakalandığı 246 b) Görüşümüz: Barajı denetim fırsatının 1987’de yakalandığı 246 4) Ön sorun 4: AYM 5) AYM a) Baraja referans normu ve barajın Anayasa’ya uygunluğu. 248 aa) Barajın “sınırlayıcı”, “olağandışı” ve “aşırı” olmadığı 248 bb) Görüşümüz: Barajın ölçülülüğü analizi 249 b) % 25’lik çevre barajının Anayasa’ya aykırılığı 250 6) Karşı oy gerekçeleri 250 aa) % 10’luk ulusal baraj aaa) Karşı oy (Yekta Güngör ÖZDEN) 251 bbb) Karşı oy ve değişik gerekçe (Güven DİNÇER) 251 ccc) Karşı oy (Ahmet N SEZER) 251 bb) % 25’lik çevresel baraj aa) Karşı oy (Haşim KILIÇ) 251 bb) Karşı oy (Sacit ADALI) 252 7) Değerlendirme. 253 F) 1995/60: % 10’luk yeni çevre barajının da iptali 254 1) Genel bilgi: Dava, süreç, denetlenen norm... 254 2) Başvuru gerekçesi 255 3) AYM 4) Karşı oylar 257 a) KILIÇ ve ADALI: Yeni çevre barajı, Anayasa’ya uygundur 257 b) BUMİN: Çevre barajı, bağımsız adaylar yönünden Anayasa’ya aykırı değildir 258 c) Karşı oylara ilişkin değerlendirme: Benzerlik ve ayrışma. 258 G) Baraja ilişkin AYM 1) Genel değerlendirme: İki farklı yaklaşım ve içtihat 259 2) AYM a) 1968 içtihadı: Takdir yetkisinin sınırlılığı 260 b) 1984 ve 1987 içtihadı: 1968 içtihadından sapma. 261 c) 1995 içtihadı: 1984 içtihadına süreklilik kazandırma. 261 d) 1995 içtihadına eleştiriler: İki farklı yaklaşımın izleri 261 3) AYM H) % 10’luk barajın AYM § II YÜKSEK SEÇİM KURULU KARARLARI. 265 A) 19061999 tarihli karar. 266 B) 06121999 tarihli karar. 266 C) 06112002 tarihli karar. 266 D) 03122002 tarihli karar. 267 E) 04102003 tarihli karar. 267 § III İHAM A) İHAM 1) Genel bilgi: Dava ve süreç. 268 2) Davanın esası 269 a) Davanın arka plânı ve olaylar 269 b) Türkiye ve karşılaştırmalı hukuk. 270 3) Tarafların argümanları ve karar 270 a) Tez: Başvurucuların iddia ve talepleri 271 b) Antitez: Hükûmet’in savunması 271 c) Sentez: İHAM aa) Genel ilkeler 272 bb) Genel ilkelerin davaya uygulanması 273 4) Ortak karşı oy. 274 5) Değerlendirme. 275 a) Çoğunluk kararının tıkandığı nokta: Takdir marjı yorumu. 275 b) Takdir marjı - yasama yetkisinin genelliği ilişkisi 275 c) Barajın ölçülülük d) Hükûmet’e yönelik “gerçek dışı beyan” nitelemesi 276 e) Karşı oya destek argüman: İspanya örneğinin farklılığı 277 B) İHAM 1) Genel bilgi: Dava ve süreç. 277 2) Davanın esası 277 a) Davanın arka plânı ve olaylar 277 b) Ön sorun: Büyük Daire’nin yargı yetkisinin kapsamı 278 3) Tarafların argümanları ve karar 278 a) 2 Daire kararı 278 b) Tez - 1: Başvurucular 278 c) Tez - 2: Müdâhil (Uluslararası Azınlık Hakları Grubu) 280 d) Antitez: Hükûmet’in savunması 280 e) Sentez: İHAM aa) İHAM bb) Genel ilkelerin davaya uygulanması 282 aaa) Yasal/meşrû amaç testi 282 bbb) Denge/orantısallık testi 283 aaaa) Karşılaştırmalı hukuk unsurları 284 bbbb) Barajı dengeleyecek telâfiler ve diğer güvenceler 284 cc) Sonuç. 285 4) Ortak karşı oy. 285 C) Daire ve Büyük Daire kararlarına ilişkin analiz. 287 1) Ulaştığımız sonuçlar 287 2) Değerlendirme ve eleştirimiz. 289 D) Diğer İHAM 1) Geçmişe ilişkin değerlendirme. 292 2) Geleceğe yönelik tahmin: İHAM 3) İHAM

BÖLÜM VI

“SÜRDÜRÜLEBİLİR DEMOKRASİ” İÇİN:SONUÇLAR & ÖNERİLER § I SONUÇLAR.. 299 A) Dünya genelinde. 299 B) Türkiye özelinde. 301 § II ÖNERİLERİN TASNİFİ VE ANALİZİ. 302 A) Barajı aynen korumak. 302 B) Barajı tümden kaldırmak. 304 C) Barajı âdil/makûl/uygun bir düzeye çekmek. 304 1) Genel olarak: Barajı düşürme önerileri 304 2) Barajı düşürmek kesin çözüm mü?. 306 a) Doğal baraj-yasal baraj b) Diğer eksiklikler 306 3) Barajın düşürülmesi durumunda, “istikrar”ı tekrar sağlayıcı öneriler 306 D) Barajın etkilerini aşma amaçlı alternatif çözüm yolları 307 1) Milletvekili sayısını artırmak. 307 2) Alternatif çevresel baraj 3) Seçim çevrelerinin sayı, büyüklük ve sınırları ile oynamak. 308 a) Seçim çevrelerinin sayısını değiştirmek. 308 b) Seçim çevrelerinin büyüklüğü ve üye sayısını değiştirmek. 308 c) Seçim çevrelerinin sınırlarını değiştirmek: “Gerrymandering” sorunu. 309 aa) Genel olarak. 309 bb) Türkiye’de yeni seçim sistemi tasarımı girişimi (2012) 312 4) Türkiye milletvekilliği 5) TBMM’deki temsil açığı 6) İkinci meclisle dengeleme. 316 7) % 10 baraj içinde seçim sistemini değiştirmek. 317 8) Başbakan’ın görüş ve önerileri 317 a) Saptama: “Baraj, bizden önce vardı ve değişmeli idi”. 317 b) Yorum: “Baraj, demokrasi ile ilintili değildir”. 318 c) 2012 vaadi: Baraj ve temsilde adalet d) 2013 vaadi: “Demokrasi Paketi” ve 3’lü alternatif. 319 e) Somut öneri: “Çalışsınlar, geçsinler…”. 319 f) Nisan 2014 adımı: Dar ve daraltılmış çevre 9) Milletvekilleri için gereken oy sayısını eşitlemek. 320 10) Azamî milletvekili sayısını Anayasa ile sabitlemek. 320 E) Barajı yükseltmek. 321 § III KİŞİSEL ÖNERİLERİMİZ.. 321 A) Ne yapılmalı? (konu): Alternatif öneriler. 321 1) İdeal öneri: Barajın doğrudan Anayasa ile yasaklanması veya belli orana sabitlenmesi (Portekiz modeli) 321 2) Optimum öneri: Makûl bir barajın doğrudan Anayasa ile belirlenmesi (Slovenya, Norveç ve Lihtenştayn modelleri) 322 3) Yalnızca bir siyasal partinin barajı aşmasına ilişkin öneri 323 4) % 10’luk barajda reforma uyum açısından diğer öneriler 324 a) Partilere malî yardım barajının düşürülmesi / kaldırılması 324 aa) Genel olarak: Devlet yardımının ve barajın gerekliliği 324 bb) AYM cc) Vergi ödevi-oy hakkı-seçim barajı-devlet yardımı dd) Eleştiri ve öneri(ler) 326 aaa) % 7’lik barajın makûl bir düzeye çekilmesi 327 bbb) Barajın “sıfır”lanması - asgarî örgütlenme koşulu ilişkisi 328 ccc) Kademeli/oy bazlı yardım önerisi 328 ee) 2014 düzenlemesi: % 7’den % 3’e. 329 b) CB aday gösterme barajının düşürülmesi 330 B) Hangi araçla? (yöntem): Geçici ve kalıcı çözümler. 330 C) Ne zaman? : Derhal çözüm.. 331 D) Barajın düşürülmesinin önündeki engel: Kim veya ne?. 331 § IV “YENİ ANAYASA” YAPIMI: YÖNTEM VE BARAJ. 332 A) Yöntem üzerine ayrışma ve baraj 332 B) Görüşümüz. 335 § V BARAJA YAKLAŞIMDA ÇELİŞKİLER: BİRKAÇ GÖZLEM... 337 1) Anayasa Hukuku kitapları - ilk ve orta öğretim kitapları 337 2) STÖ’lerin baraja yaklaşımı 338 3) Kişi ve kurumların baraja ilişkin tutumunda sapma. 339 § VI BİTİRİRKEN: YÜKSEK BARAJLA, İLERİ DEMOKRASİ! 341 EK’LER.. 343 EK I. 343 EK II. 345 EK III. 346 EK IV.. 347 KAYNAKÇA.. 349 § I SİSTEMATİK ESERLER VE MAKALELER.. 349 § II DİĞER KAYNAKLAR.. 384 § III VERİTABANLARI VE İNTERNET KAYNAKLARI. 384 DİZİN’LER.. 387 I KAVRAM & KİŞİ DİZİNİ. 387 II KURALLAR DİZİNİ. 400 III KARARLAR DİZİNİ. 401 ÖZGEÇMİŞ VE YAYINLAR.. 403