Sosyal Sigorta Prim Alacaklarının Takip ve Tahsili

GİRİŞ

Kamu alacağının doğru hesaplanıp, zamanında tahsil edilmesi ve denet­lenmesi bunu gerçekleştirecek etkili bir müessesenin varlığını gerektir­mektedir. Kamu alacağının tahsili 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun ile düzenlenerek, özel hukuk alacaklarından farklı bir usul benimsenmiştir. Kamu alacağının tahsili usulü, farklı bir yasaya tabi kılınarak özel hukuktan kaynaklı alacaklara göre (örneğin müteselsil olarak sorumluluk uygulaması yoluyla) tahsilat imkanı güçlendirilerek daha güven­celi bir rejime tabi tutulmuştur. Bu rejim sayesinde, kamu alacağı daha ko­lay, hızlı ve daha az masrafla tahsil edilebilecektir.

  Sosyal güvenlik, bütün bireyleri, hiçbir ayırım yapmaksızın, değişik sos­yal risklere karşı ekonomik güvence altına alarak, gelecekte korunmasız kalma korkusundan kurtarmayı, yoksul ve muhtaç insanlara yardım ederek onlara insan onuruna yaraşır asgari geçim düzeyi sağlamayı amaç ve ödev edinmiştir. Bu amaç ve ödev toplanan primler yoluyla sağlanacaktır. Prim alacağı, devletin sosyal güvenlik hizmetini yürütebilmesi için kamu gücüne dayanarak koyduğu mali yükümlerden doğan alacaktır. Dolayısıyla, prim alacağı kamu alacakları içinde yer alır. Devlet sosyal güvenlik ödevlerini, sosyal sigortalar, sosyal yardım ve sosyal hizmetlere ilişkin araçlar vasıtasıy­la yerine getirmektedir. Sosyal yardım ve sosyal hizmetlerde ilgililerin her­hangi bir katkısı söz konusu olmaz. Bu yardım ve hizmetler devlet bütçesin­den ya da gönüllü kuruluşların katkıları ile gerçekleştirilir. Aynı yöntemin sosyal sigortalar yönünden geçerli olduğu söylenemez. Burada ilgililerin de katkıda bulunması gerekmektedir. İlgililerin bu katkısı sosyal güvenlik sis­temine prim adı altında girmekte olup, primler sistemin çatısı ve yürütücüsü olan SGK için tahsili zorunlu birer alacak olarak ortaya çıkmaktadır. Siste­min işlemesi için, kurumun prim alacaklarının zamanında tahsil edilmesi önem arzetmektedir. Kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali açıdan özerk (5502 m. 1) olan kurumun prim alacakları kamu alacağı niteliğini haizdir. Bir kamu alacağı olması itibariyle, prim alacaklarının tahsili AATUHK hü­kümlerin başvurulmak suretiyle gerçekleşir. Adı geçen kanun hükümlerinin uygulanması yalnızca prim alacağı aslının tahsilini değil, aynı zamanda bu alacağın fer'isi olan gecikme zammı ve gecikme faizini de kapsamaktadır. Prim alacaklarının süresi içinde ödenmemesi, kurumun mevzuatla yüklenen görevlerini yerine getirememesi, başka bir anlatımla kurumca yapılacak ödeme ve yardımların yapılamamasına bu bağlamda sosyal güvenlik ödevini yerine getirememesine yol açacaktır.

ÖNSÖZ Sosyal sigorta prim alacaklarının dayanağı olan mevzuat kapsamına, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile bu kanu­na dayanılarak çıkarılan yönetmelik ve genelgeler girmektedir. Ancak yürür­lükten kalkmış olmasına rağmen 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu tama­men uygulamadan kalkmış olmadığından konu içinde bu kanun hükümlerine de yer verilmiştir. Kurum alacaklarının tahsili konusunda belirtilen mevzuat­ta atıf bulunması nedeniyle, prim alacaklarının takip ve tahsilinin genel çer­çevesini 6183 sayılı Amme alacaklarının tahsil usulü hakkında kanun belir­lemektedir. Bu kitabın yazılmasını gerektiren sebep, kamu alacaklarının tahsiline ilişkin çok sayıda yayın olmasına rağmen, özel nitelikli olan prim alacaklarının takip ve tahsili konusunda yayımlanmış bir kitabın olmayışıdır. Kitabın akademik olmaktan çok, uygulamaya dönük olması nedeniyle, Yar­gıtay kararlarına dayanılmış, ayrıca her bölümün sonunda konuyla ilgili ol­mak üzere bu kararlara yer verilmiştir.

Kitabın yazılması sırasında gösterdikleri engin sabır nedeniyle en başta eşlerimize teşekkür ederiz. Ayrıca kitabın basım ve yayımını üstlenen Yetkin yayınevi yetkilisi Y. Ziya Gülkök ile Muharrem Başer'e ve yayınevi çalışan­larına teşekkürü bir borç bilir, okuyuculara yararlı olmasını dileriz.

BİRİNCİ BOLUM

KAMU ALACAĞI

KAMU ALACAĞI KAVRAMI.................................................. 17

SGK KURUM ALACAĞI KAVRAMI........................................ 19

A.  Genel Olarak.......................................................................... 19

B.   Kurum Gelirleri....................................................................... 20

1. Prim Gelirleri.................................................................... 21
2. Menkul Kıymet Gelirleri..................................................... 25
3. Kurumun Sahibi veya Ortağı Bulunduğu İşletmelerden

Elde Edilen Gelirler............................................................ 25

4. Genel Bütçeden Yapılacak Yardımlar................................. 25
5. Taşınmaz Satış ve Kira Gelirleri......................................... 25
6. İdari Para Cezalan............................................................ 26
7. Kuruma Yapılan Bağış ve Vasiyetleri ile Kurumca
   Hazırlanan Standart Form, Manyetik, Elektronik

veya Akıllı Kart Satışından Elde Edilen Gelirler.................... 28

8. Gelirlerin Nemalandırılmasından Elde Edilecek Gelirler......... 28
9. Diğer Gelirler (Alacaklar).................................................. 28

İKİNCİ BÖLÜM

KAMU ALACAĞI OLARAK

PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ I. 5510 SAYILI KANUNA GÖRE BİLDİRİMDEN DOĞAN

PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ............................................. 31

A.  Hizmet Akdi ile 5510 Sayılı Kanunun
4/1-a ve 4/1 -b Maddesi Kapsamında

Sigortalı Olanlar Yönünden Prim Ödeme Yükümlüsü................. 32

B.   Prim Ödeme Şekilleri.............................................................. 34

1. Makbuzla Ödeme.............................................................. 34
2. Kurum Borçlarından Mahsup Suretiyle Ödeme.................... 34
3. Özel Ödeme Şekilleri......................................................... 35

C.   Prim Ödeme Zamanı.............................................................. 35

1. Hizmet Akdi ile Çalışan Sigortalılar (4/1-a) İçin................... i
   Prim Ödeme Zamanı......................................................... 35      
2. Kamu İdarelerinde (4/1-c Maddesi Kapsamında)................. '■,
   Çalışan Sigortalılar İçin Prim Ödeme Zamanı...................... 36

D.   Sigorta Primlerinin Süresinde Ödenmemesinin Yaptırımı............ 36 II. RE'SEN PRİM TAHAKKUKU................................................... 38      

A.   İşverenin Aylık Otuz Günün Altındaki

Bildirimi Nedeniyle Kurumca Re'sen                                                  

Prim Tahakkuku..................................................................... 38

B.   Bildirimsiz Çalıştığı Tespit Edilen Sigortalılar Nedeniyle
Re'sen Prim Tahakkuku.......................................................... 40

1. Genel Olarak.................................................................... 40
2. 5510 Sayılı Kanunun 86/7 Maddesine Göre

Kontrole Yetkili Denetim Elemanları.................................. 42

3.   Kurumun Re'sen Prim Tahakkuku Yapabilmesi İçin

Belli Bir Sigortalının Tespit Edilmesi Koşulu........................ 42

4.   Tespit Tarihine Göre Re'sen Belge Düzenlenebilecek
Hizmet Süresi.................................................................... 42

5.   İtiraz ve Dava Prosedürü................................................... 43

C.  Asgari İşçilik Uygulaması ve Uzlaşma...................................... 43

1.   Devamlı Mahiyetteki İşyerleri İçin

Asgari İşçilik Uygulaması.................................................. 43

2.   İhale ile Yaptırılan Her Türlü İşler ve İnşaat İşlerinde Eksik
Bildirim Nedeniyle Re'sen Prim Tahakkuku......................... 45

3. Kurumun Asgari İşçilik Oranlarının Tespiti ......................... 45
4. Uzlaşma Prosedürü........................................................... 46
5. İtiraz ve Dava Prosedürü................................................... 47

D. Hizmet Tespiti Davası Sonucu Prim Borcunun Ortaya Çıkması ..47

Yargıtay Kararları.................................................................. 52

                        ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

 KURUM ALACAKLARININ KORUNMASI

I. GENEL OLARAK....................................................................... 59

II. KURUM ALACAKLARINI KORUYAN YOLLAR.................... 59

A.   Mal Bildirimi.......................................................................... 59

B.   Teminat İstenmesi.................................................................. 60

C.   İhtiyati Haciz Uygulaması........................................................ 61

D.   İhtiyati Tahakkuk Uygulaması.................................................. 62

E.   İptal Davası Açılması.............................................................. 63

F.   Sorumluluk Hükümlerine Yer Verilmesi.................................... 64

1.   İşverenin Sorumluluğu....................................................... 65

a.    İşyeri Devrinde Devreden ve Devralan İşverenlerin
Sorumluluğu................................................................ 68

b.    Asıl-Alt İşverenin Sorumluluğu..................................... 70

c.    İhale Makamının Sorumluluğu....................................... 72

2.   Sorumlu Kişi Olması Bakımından Üst Düzey Yönetici ve
Yetkililerin Sorumluluğu (Müteselsil Sorumluluk).................. 73

a.    Müteselsil Sorumluluk.................................................. 76

b.    Sorumlu Kişiler............................................................ 79

c.    Anonim Şirketlerde Sorumluluk..................................... 84

aa. Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin

Sorumluluğu.......................................................... 84

bb. Anonim Şirket Ortaklarının Sorumluluğu.................. 88

d.    Kollektif ve Komandit Şirketlerde Sorumluluk................ 89

e.    Limited Şirketlerde Sorumluluk..................................... 89

aa. Şirket Müdürlerinin Sorumluluğu.............................. 90

bb. Şirket Ortaklarının Sorumlulukları............................ 91

3.   İdari Para Cezalarından Sorumluluk.................................... 98

G.   6183 Sayılı Kanun ile 5510 Sayılı Kanun Hükümlerinin
Çatışması............................................................................. 100 III. SORUMLULUĞUN BULUNMADIĞI DURUMLAR....... 101

A. Haklı Sebep........................................................................... 101

1.    Haklı Sebep Kavramının Özellikleri................................... 104

a.    Haklı Sebep Kavramı Nisbidir..................................... 105

b.    Haklı Sebep Kavramı Takdire Bağlıdır........................ 106

c.    Haklı Sebep Kusurdan Soyuttur.................................. 106

d.    Haklı Sebep Süreklilik Göstermelidir............................ 107

2.    Haklı Sebeple Prim Ödeme Sorumluluğundan Kurtulmanın
Uygulamadaki Görünüşü.................................................. 107

a.    İrade Bozukluğu........................................................ 108

b.    Görev ve Yetkinin Niteliği.......................................... 108

c.    Prim Borcunun Doğduğu Zaman Kesiti....................... 109

d.    Mücbir Sebepler........................................................ 110

e.    Hisse Devri............................................................... 110

f.    İstife......................................................................... 111

g.    Ekonomik Nedenler................................................... 112

h.   İflasın Ertelenmesi.......................................................... 112

ı.    Kamu Kurumları Bakımından Ödenek Gelmemesi.................. 114

i.    Kamu Kurumları Bakımından En Yetkili Kişinin Aksine

Emir Vermesi............................................................... 114

j.    Zamanaşımı.................................................................. 115

k.   Haciz.......................................................................... 116

1.    Ayrı Bir Dava Açılmış Olması........................................... 116

3.   Haklı Sebebin İspatı.............................................................. 117

B.  Prim Borçlarının AfKanunu Kapsamında Kalması............................... 117

Yargıtay Kararları..................................................................... 117

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SGK'NUN KESİNLEŞMİŞ PRİM ALACAKLARININ TAKİP VE TAHSİLİ YOLLARI

I. GENEL OLARAK.......................................................................... 157 II. ZORLA ÖDETME YOLLARI............................................................ 157

A. Prim Alacaklarının Takibi............................................................. 157

1. Prim Alacaklarının Takibinin Yasal Dayanakları.......................... 157
2. Ödeme Emrinin Tebliği........................................................ 158

3. Ödeme Emrine Karşı İtiraz Süresi ve Nedenleri.......................... 162
4. İtiraz Sonuçlan.................................................................. 164

a.    İtirazda (Davada) Haksız Çıkma Durumunda

6183 Sayılı Kanuna Göre Tazminat................................... 165

b.   Menfi Tespit Davası...................................................... 165

5.    Yersiz Ödenen Primlerin Geri Alınması.................................... 168

B.  Sosyal Güvenlik Kurumu'nun 6183 Sayılı Kanundan

Kaynaklanan Yetkileri............................................................... 170

1.    Haciz............................................................................. 170

a.    Haczedilmezlik İtirazı ve Yasal Dayanakları........................ 171

b.   SGK'ca Bağlanan Aylık ve Gelirlerin Haczi......................... 173

2. SGK'nun Yaptığı Haciz İşlemine Karşı İstihkak Davası................. 174
3. Üçüncü Kişilerdeki Mal, Alacak ve Hakların Haczi ve
   Üçüncü Kişinin İtiraz ve Dava Hakkı........................................ 177

III. SGK ALACAKLARINA İLİŞKİN DAVALARDA

GÖREVLİ MAHKEME.................................................................. 180

A.   İş Mahkemelerinin Görevli Olduğu Davalar..................................... 180

B.    Genel Mahkemelerin Görevli Olduğu Davalar.................................. 181

C.   İcra Mahkemelerinin Görevli Olduğu Davalar.......................... 181

D.  İdari Yargının Görevli Olduğu Davalar.................................... 181 IV. SGK ALACAKLARINA İLİŞKİN DAVALARDA

YETKİLİ MAHKEME.............................................................. 182

A.  Kurum ile İşverenler Arasındaki Genel Uyuşmazlıklarda

Yetkili Mahkeme.................................................................. 182

B.   Kurumun 6183 Sayılı Kanuna Göre Yapacağı İşlemlere Yönelik

Davalarda Kesin Yetkili Mahkeme......................................... 182

Yargıtay Kararlan................................................................. 183

               BEŞİNCİ BÖLÜM

 PRİM BORÇLARINDA ZAMANAŞIMI

I. ZAMANAŞIMI SÜRESİ KAVRAMI......................................... 259

A.   Genel Olarak Zamanaşımı Kavramı........................................ 259

B.   Prim Borçlarında Uygulanan Zamanaşımı Süreleri................... 260

1. 506 Sayılı Kanun'un 3917 Sayılı Kanun ile
   Değiştirilmesinden Önceki (08.12.1993 Tarihine Kadar
   Olan) Dönem.................................................................. 261
2. 506 Sayılı Kanunun 3917 Sayılı Kanun ile Değişik
   80. Maddesinin Uygulandığı (08.12.1993-06.07.2004

Arası) Dönem................................................................. 261

3.    506 Sayılı Kanun'un 80. Maddesinde Yapılan Değişiklik
Sonrası Dönem (06.07.2004 tarihinde 5198 sayılı kanunun

11. maddesi ile/06.7.2004-01.10.2008 Arası).................... 262

4. 5510 Sayılı Kanun'un 93. Maddesinin Uygulandığı
   (01.10.2008 ve Sonrası) Dönem....................................... 263
5. 5510 Sayılı Kanun Değişikliklerinin, Kanunun Yürürlük
   Tarihinden Önceki Prim Borçları Yönünden Uygulanıp
   Uygulanmayacağı............................................................ 264

II. MÜTESELSİL SORUMLULUKTA ZAMANAŞIMI.................. 266

III. SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNCA TAHAKKUK ETTİRİLEN

İDARİ PARA CEZALARINDA ZAMANAŞIMI....................... 267

1.   5510 Sayılı Kanun'a Göre Tahakkuk Ettirilen

İdari Para Cezalarında Zamanaşımı Süresi.............................. 267

a.    İdari Para Cezasının Tahakkuk Zamanaşımı...................... 267

b.    Tahakkuk Ettirilen İdari Para Cezasının

Tahsil Zamanaşımı.......................................................... 268