Medeni Kanunun 23. Maddesi Kapsamında Kişilik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi
Medeni Kanunun 23. Maddesi Kapsamında Kişilik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi
Nil Karabağ BULUT
SUNUŞ
Medeni Kanun'un kişinin ölçüsüz ödünlere karşı korunması konusundaki sosyal boyutlu özgün 23üncü madde kuralı güncel teorik ve pratik önemiyle kuramda ve uygulamada gittikçe sivrilen bir kuraldır.
Kuralın pratik önemi en başta tüm insanlık değerlerini parayla satın alınabilir bir mala dönüştüren günümüzün maddiyatçı piyasa ekonomisinden ve gelir dağılımındaki eşitsizliğe bağlı olarak güçlüler tarafından güçsüzlere dayatılan haksız ve ölçüsüz ödünlerden kaynaklanır.
Kuralın teorik önemine gelince, o da kişilik değerlerinin gözden çıkarıldığı sözleşmelere bağlanacak yaptırım konusunda son zamanlarda mağdurlardan yana geliştirilen ilginç ve süzme hükümsüzlük önerilerinden çıkar.
Nil Karabağ Bulut bu pratik ve teorik önemin kendisine yüklediği ağır yükün altından hakkıyla kalkmış sayılır.
Akademik kariyerini yakından ve takdirle izlediğim, zaman zaman zevkle birlikte çalıştığım yazarın bu son yapıtı hukuk yazınımıza kazandırılan üst düzeyde bir bilimsel ürün görünümündedir. Yoğun emekten, yaygın bilimsel araştırmadan ve kişilikli değerlendirmelerden ortaya değişik bir ürünün çıkması beklenemezdi zaten.
Yapıtın konusunu oluşturan MK 23 kuralının içsel ve işlemsel koruma kuralına göz atılırsa, kişinin ehliyetlerinden kısmen de olsa vazgeçemeyeceği, kimsenin özgürlüklerini gözden çıkarmak şöyle dursun, onları hukuka ve ahlaka aykırı olarak sınırlayamayacağı görülür.
Bu özveri ve ödün yasağı açısından başlıca ölçüt kuşkusuz anayasal temel haklar ve ilkeler ışığında belirlenecek olan ahlaki değer yargılarından oluşacaktır.
MK 23 kuralının tarihsel "işçiyi koruma işlevi" ve güçsüzü güçlüye karşı koruma amacı dikkate alındığında bu değer yargılarının en başta sosyal bir parametreyle belirlenmesinin gerekeceği doğaldır.
Genelde kuralın kapsama alanına giren tipik örnekler olarak şu söz-veriler gösterilebilir:
Hak aramama, evlenip evlenmeme, hamile kalmama, ölüme bağlı tasarrufta bulunup bulunmama, örgütten çıkmama, kulüp değiştirmeme, inanç ve görüş değiştirme, bedensel bütünlüğe müdahale için olur verme, riskli bir ilaç denemesi için denek olma, riskli bir rolde dublör rolünü üstlenme...
Ama kuralın en yaygın uygulaması, kuşkusuz, "cendere" ya da "kelepçeleme" sözleşmeleri olarak nitelendirilen sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler düpedüz bağımlılık yaratan, değişik bir anlatımla, ekonomik geleceği ipotek altına alan sözleşmelerdir. Aşırı uzunlukta veya kısalıkta tutulmuş sözleşmeler, alacaklıya, özellikle bankalara aşırı güvenceler sağlayan sözleşmeler, bu arada süre ve tutar yönünden ucu açık belirsiz borçlar için güvence sözleşmeleri bu tür "hodkam" sözleşmelerin en fazla karşılaşılan örneklerindendir.
Yasanın söylemine ve geleneksel anlayışa göre anayasal etiğe aykırı ölçüsüz ödünlere ve özverilere bağlanması gerekli yaptırım kesin hükümsüzlüktür (butlandır). Gelgelelim, son zamanlarda bu hükümsüzlüğün amaca uygun sınırlamaya (teleolojik redüksiyona) tabi tutulduğu ve hükümsüzlükle izlenen mağduru koruma amacı doğrultusunda esnekleş-tirildiği, modifiye ve rafine edildiği gözlenir.
Şöyle ki hükümsüzlük salt korunması amaçlanan mağdur yararına dikkate alınır; kesin ve tümel hükümsüzlüğün yerine, mağdur yararına geri alma, fesih ve indirim (eksik geçerliliğe dayanma) hakları öngörülür.
Nil Karabağ Bulut bütün bu konularda dilinin arıklığı, söyleminin ağırbaşlılığı, kaynakçasının zenginliği, araştırmasının derinliği, bakış açısının genişliği ve kişilikli görüşlerini savunmadaki tutarlılığı ile dört başı mamur bir bilimsel ürün üretmiştir. Okunmaya değer!
Prof. Dr. Rona Serozan
DANIŞMANIN ÖNSÖZÜ
İstanbul Üniversitesi'nin Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak görev yapan Dr. Nil Karabağ Bulut doktora çalışmalarına başladığı yıldan itibaren kürsümüzde görev yapmaya başlamış ve halen de başarıyla görevine devam etmektedir. Kürsümüzde çalışmaya başlaması ile birlikte danışmanlık görevini üstendiğim değerli asistanımız Sevgili Nil, doktora tezini yayına hazırlayarak önsöz yazmamı istediği zaman zevkle kabul ettim. Bu tez, gerek konusu gerek içeriği itibariyle benim danışmanlık yaptığım tezler içinde özel olarak ilgi duyduğum, düşünce geliştirmeye çalıştığım ve akademik ve uygulamaya dönük çalışmalarımda sık sık ele aldığım konulan içerdiği için nazarımda ayrı bir anlam taşımaktadır.
Dr. Karabağ-Bulut henüz Fakültemizde asistan olduğu ilk yıllarda sözleşmelere ilişkin mahkemelere intikal etmiş uyuşmazlıkları ele aldığım doktora derslerinde, sözleşmelere ilişkin yaptığı isabetli ve geniş bakışlı yorumları ile iyi bir akademisyen olacağı yönünde dikkatimi çekmişti. Kendisi kürsümüze intikal ettiği günden itibaren, gerek akademik kariyerine ilişkin gerekse de kürsü işlerimizde gösterdiği dikkat ve yetkinlikle düşüncelerimin haklılığını her zaman gösterdi. Dr. Karabağ-Bulut, başarılı bir yeterlilik sınavı verdikten sonra doktora tez konusu araştırdığımızda yazılmasının çok yararlı olacağını düşündüğüm "Türk Medeni Kanununun 23. Maddesinin Sözleşme Özgürlüğüne Getirdiği Sınırlamalar "in kendisi tarafından çok iyi analiz edileceğini, çok iyi vakıf olduğu Almanca lisanının konunun iyi işlenmesinde önemli katkı sağlayacağını düşünerek kendisine önerdim. Ancak seçmekte serbest olduğunu, konunun çok emek isteyen zor bir konu olduğunu belirttiğimi de hatırlıyorum. Kendisi konunun, yetişmesinde katkı sağlayacağını belirterek tereddüt göstermeden kabul etti. Konuyu seçtiği günden itibaren hızla çalışmaya başladığını, büyük bir emek verdiğini, konunun her noktasını en doğru yorumlamak için büyük çaba sarfettiğini, yorumlarında hata yapmamak için konu ile ilgili olabilecek tüm eserleri gözden geçirdiğini, hassas nüansların yer aldığı bir çok konuyu açıklığa kavuşturmak için günlerce düşünüp bir çok kişi ile tartıştığını yakınen biliyorum. Gösterdiği büyük gayreti her zaman takdirle izledim.
Tezin konusunu seçerken başlangıçtan beri Üniversitemizden emeklilik nedeniyle ayrılmış olsa da fiilen hepimize "hoca"lığını sürdüren ve Kişilik Hakları ve Sözleşme Hukuku alanlarında büyük katkıları olan Hocam Prof. Dr. Rona Serozan'ın, konuyu çok beğeneceğini biliyordum. Bunun benim için ayrı bir heyecan unsuru olduğunu da belirtmeliyim. Tahmin ettiğim gibi Değerli Hocamız büyük bir kadirşinaslıkla konuyu belirttiğimiz andan itibaren duyduğumuz heyecan, arzu ve verdiğimiz emeğe ortak oldular ve çalışmanın her aşamasında yol gösterici önerilerini paylaştılar. Dolayısıyla elinizdeki bu çalışmanın fiilen Sevgili Hocamız Prof. Dr. Rona Serozan'ın da danışmanlığı altında yürütüldüğünü belirtmekten onur duymaktayım. Kendilerine bu vesile ile tekrar teşekkür ediyorum.
Tezin Türk Hukuk doktrini bakımından önemli katkı sağlayacağını düşündüğüm araştırma konularından birisi, Türk Medeni Kanunu m. 23 ile Türk Borçlar Kanununun sözleşme özgürlüğünün sınırlanması amacıyla getirdiği 27. madde hükmünün ilişkisinin belirlenmesidir. Sözleşme özgürlüğünün sınırlan olarak belirlenen emredici hükümler, kamu düzeni, ahlâk ve kişilik haklan kavramlarının gerek içeriği gerekse de birbirleriyle ilişkisi kanaatimce çok iyi ayırt edilmiş ve zor olan bu konuda berrak sonuçlara varılmıştır. Elinize aldığınız kitapta Türk Borçlar Kanunu m. 27'de ön görülmüş sınırlamalardan her birinin sınırının ve uygulama alanının ne olduğuna ait cevapları net olarak bulacağınızı düşünüyorum. Yine bu çalışmanın ortaya koyduğu ve gerek doktrin gerekse mahkeme uygulamaları bakımından yararlı olacağını düşündüğüm önemli sonuçlardan birisi Türk Medeni Kanununun 23. maddesinin 1. ve 2 fıkralarının uygulama alanlarını net olarak çizmesidir. Özellikle kişi özgürlüğünün hukuka ve ahlâka aykırı olarak sınırlanarak ihlali halinde uygulanacak geçersizlik yaptırımıyla ilgili yeni görüşlerin olduğu nazara alındığında, Medeni kanunun 23. maddesinin 1 ve 2. fıkraları ile Borçlar Kanununun 27. maddesine ilişkin ayırımlarının net olmasının önemi daha fazla ortaya çıkmaktadır.
Çalışmanın önemli katkı olarak kabulü gereken bir diğer yönü de İsviçre ve Alman Hukuklarının irdelenerek kişilik haklarına aykırı sözleşmelerin tabi olacağı yaptırımın belirlenmesine ilişkin yapılmış değerlendirmelerdir. Bu alanda savunulan yeni teoriler hakkı verilerek irdelenmiş, görüşler değerlendirilmiş ve bu iki fıkra hükmünün ayırımına yönelik gösterilen çabanın haklılığını ve önemini de teslim edecek şekilde Medeni Kanunun 23. maddesinin 1. ve 2. fıkralarına aykırılıklarda uygulanacak yaptırım belirlenmiştir. Bu noktada bu ayırımın ve uygulanacak müeyyidenin farklılaşmasına gerek olmadığı yönünde görüşleri de saygın bulduğumu belirtmeliyim. Ancak bir çok kavramın iç içe olduğu uygulamamızın bu ayırımların yapılmasına ihtiyaç duyduğunu ve yapılan çalışmanın bu yönden ufuk açıcı olduğunu düşünüyorum.
Değerli çalışma arkadaşım Dr. Nil Karabağ-Bulut'un doktora tezinde ortaya koyduğu başarının gelecekteki çalışmalarında da devam edeceğine güvenim tamdır. Çalışmasının hukuk dünyasına sağlayacağı katkılara sıkça tanıklık ederek bunun vereceği hazzı yaşamasını diliyorum.
Prof.Dr. Şaibe Oktay Özdemir
14.07.2014 -Göktürk-İstanbul
YAZARIN ÖNSÖZÜ
"Medeni Kanunun 23. Maddesi Kapsamında Kişilik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi" konulu bu çalışma, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı'nda "Medeni Kanunun 23. Maddesinin Sözleşme Özgürlüğüne Getirdiği Sınırlamalar" başlığı altında doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Söz konusu tez jüri üyeleri, Prof. Dr. Rona Serozan, Prof. Dr. Şaibe Oktay Özdemir, Prof. Dr. Tufan Öğüz, Prof. Dr. İlhan Helvacı ve Prof. Dr. Gülçin Elçin Grassinger tarafından oybirliğiyle başarılı bulunmuştur. Çalışma, jüri üyelerinin önerileri kapsamında gerçekleştirilen bir takım eklemeler ve başlık değişikliği dışında savunulduğu şekliyle basılmıştır.
Çalışmamızda güdülen amaç, Medeni Kanun m. 23 hükmünün sözleşme özgürlüğüne getirdiği sınırlamanın incelenmesidir. Ancak MK. m. 23 hükmünün sözleşme özgürlüğüne getirmiş olduğu sınırlamaların sağlıklı bir şekilde tespit edilebilmesi, öncelikle sözleşme özgürlüğünün sınırları ve bu sınırların birbirleriyle olan ilişkisine dair öğreti ve uygulamada ileri sürülen görüşlerin değerlendirilmesini gerekli kılmıştır. Bu nedenle çalışmamızın ilk bölümü sözleşme özgürlüğünün sınırlarının incelenmesine ve MK. m. 23 hükmünün bu sınırlamalar arasındaki yerinin tespitine ayrılmıştır.
Bu hususlar dışında MK. m. 23 hükmünün gerek birinci ve ikinci fıkralarının uygulama alanları, gerekse yol açacağı yaptırım bakımından oldukça tartışmalı bir düzenleme olduğunu söylemek yanlış olmaz. Gerçekten de, MK. m. 23/1 hükmünde kişinin hak ve fiil ehliyetlerinden, ikinci fıkrasında ise kişi özgürlüklerinden söz edilmesi, kanun koyucunun iki fıkra ile farklı amaçlar taşıdığını göstermektedir. Ancak bu amaçların içeriği bakımından öğreti ve uygulamada görüş birliği olmaması, bu hususta kapsamlı bir incelemeyi gerekli kılmıştır. Çalışmamızın yöneldiği diğer bir önemli hedef ise, hükmün ikinci fıkrasının sözleşmelerin geçerliliğine hangi hallerde etki edeceğidir. Özellikle ikinci fıkrada kişi özgürlüğünü sınırlayan sözleşmelerin geçerliliği bakımından hukuka aykırılığın yanı sıra ahlaka aykırılığın da ifade edilmiş olması, hükmün somutlaştırılması bakımından yapılacak incelemeyi daha da önemli kılmıştır. Çalışmamızda bu doğrultuda uygulamaya yardımcı olabilmek amacıyla ahlaka aykırılığın tespiti bakımından bir takım ölçütler tespit edilmiştir. Ayrıca son yıllarda ileri sürülen, MK. m. 23 hükmünün bütünüyle kişiliğin korunmasına yöneldiği ve bu nedenle toplumsal ahlâkı ve toplum düzenini korumaya yönelik emredici normlardan ve ahlâk kurallarından farklı olduğu görüşü, ilgili düzenlemenin tabi olacağı yaptırım açısından da önemli fikirlerin ortaya atılmasına sebep olmuştur. Bu çerçevede, özellikle kişi özgürlüğünü ihlal eden sözleşmelerin kesin hükümsüzlük yaptırımına tabi olmaması yönündeki görüşlerin gittikçe önem kazandığını söylemek gerekir. Çalışmamızda öğreti ve uygulamada konuyla ilgili olarak ileri sürülen görüşlerin derlenmesi ve tartışmalı olan hususlarda uygulamaya yardımcı olabilecek bir takım çözümlerin üretilmesi amaçlanmıştır.
Çalışmamızın temelini bir doktora tezinin oluşturduğuna değinmiştim. İfade etmek isterim ki, doktora tez dönemi oldukça yoğun bir çalışma gerektiren, desteğe ihtiyaç duyulan, uzun ve zorlu bir süreçtir. Bu süreci hayatımda olan ve bana gerçekten inanan bazı insanlar olmasaydı eminim ki, olduğu kadar zevkli ve güvenli tamamlayamazdım.
Bu aşamada evvela saygıdeğer kürsü Hocam Prof. Dr. Şaibe Oktay Özdemir'e teşekkür etmek isterim. Kendisi bana büyük bir zevk ile çalıştığım konuyu önermenin yanı sıra, çalışma esnasında karşılaştığım her zorlukta da destek vermiştir. Çalışmanın birçok başlığı hakkında Hocam ile zaman sınırlaması olmaksızın konuşabilme ve değerli tecrübelerinden yararlanabilme imkânımın olması, benim için çok büyük bir şanstır. Bu şans bize sağladığı huzurlu çalışma ortamı ile pekişmiştir. Kendisine içten minnet duygularımı sunmak isterim.
Ayrıca, kendisi ile birlikte çalışma şansına eriştiğim, maddi ve manevi desteğini benden esirgemeyen, pozitif enerjisi ile her türlü çalışmayı zevkli kılan saygı değer kürsü Hocam Prof. Dr. Gülçin Elçin Grassinger'e de, değerli görüşleri ve desteği için sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Eserin oluşturulması aşamasında değerli görüşleriyle ve önermiş olduğu kaynaklar ile daima bize yardımcı olan, değerli vaktini bizimle paylaşan, lisans eğitimimin başından itibaren desteğini esirgemeyen Sayın Hocam Prof. Dr. Rona Serozana ne kadar teşekkür etsem azdır.
Yine gerek eserin oluşmasında paylaşmış olduğu değerli görüşleriyle, gerekse bulmakta güçlük çektiğim birçok kaynağın temini için yardımcı olan ve meslek hayatımın başından itibaren desteğini hep yanında hissettiğim, benden değerli vaktini esirgemeyen saygıdeğer Hocam Prof. Dr. Hüseyin Hatemi'ye sonsuz teşekkür ederim.
Ayrıca saygıdeğer jüri üyelerine çalışmanın basım aşamasında yol gösteren değerli görüş ve katkılarından dolayı teşekkür ederim.
Eserin hazırlanması aşamasında karşılaştığım zorlukların aşılmasında bana yardımcı olan Yard. Doç. Dr. Kürşad Yağcı'ya, Yard. Doç. Dr. M. Cahit Günel'e ve Araş. Gör. Semra Karabacak Furuncı'ya, ayrıca arkadaşlıkları için de teşekkür ederim.
Meslek hayatımın ilk gününden beri bana kendisine kayıtsız şartsız güvenerek, daima yanımda olduğunu bilerek ilerleme mutluluğunu yaşatan, yalnızca bu eserin tamamlanmasında değil, hayatımın her aşamasında bana destek olan sevgili dostum ve meslektaşım Cansu Kaya'ya, doktora çalışma sürecimdeki mutlu ve yoğun günlerimde yanımda olduğu için ayrıca çok teşekkür ederim.
Beni ben olduğum için her halimle seven, attığım her adımda destekleyen, sık sık "hayat elden gidiyor, haydi bir değişiklik yapalım" diyerek çalışma odamdan zorla çıkaran sevgili babam Kaan Karabağa, "Bırakalım çocuk çalışsın. Biz senin için ne yapsak acaba?" cümlesini altı yaşımdan itibaren usanmadan tekrarlayarak şefkatle dünyamı yumuşatan sevgili annem Aslı Karabağ'a, varlıklarıyla beni şenlendiren sevgili kardeşlerim Ediz ve Cem'e, gösterdikleri fedakârlıklar için teşekkür ederim.
Yıllardır birlikte yürüdüğüm sevgili yol arkadaşım Serkan Bulut'a, elimi hiç bırakmadığı, bana benden çok inandığı ve akademik çalışmalarımın bütün hayatımı kapsadığı günlerde dahi anlayışını yitirmediği için minnettarım. Ayrıca çalışmamın son yedi ayında bana refakat eden ve çalışmanın tamamlanması gerektiği hususunda beni sık sık uyaran minik kızım İdil Lena'ma da, varlığı ve son aylarda sağladığı motivasyon için teşekkür ederim.
Bunun yanı sıra burs imkanı sağlayarak tez çalışmalarımı yurt dışında da sürdürebilmemi mümkün kılan Max Planck Enstitüsü Müdürlüğü'ne (Max Planck Institute für auslândisches und internationales Privatrecht) ve Tinçel Vakfı'na teşekkür ederim. Hamburg'da bulunduğum beş aylık süre içerisinde sağladıkları çalışma ortamı için Max Planck Enstitüsü yetkililerine ayrıca teşekkür etmek isterim.
Çalışmamıza destek sağlayan İstanbul Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi'ne, çalışmamızı desteğe layık gördükleri için ve sağladıkları destek için çok teşekkür ederim.
Son olarak çalışmanın basımını büyük bir titizlikle sağlayan sevgili On İki Levha Yayıncılık çalışanlarına ve Sayın Erol Öz'e özverili emeklerinden dolayı sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Dr. Nil Karabağ Bulut
Temmuz 2014 - Beyazıt Dr. Nil KARABAĞ BULUT
İÇİNDEKİLER
DANIŞMANIN ÖNSÖZÜXI YAZARIN ÖNSÖZÜXV İÇİNDEKİLERXIX KISALTMA CETVELİXXVII GİRİŞ1 Birinci Bölüm Sözleşme Özgürlüğünün Sınırı Olarak TBK m 27 A- Sözleşme Özgürlüğü3 B- Sözleşmenin İçeriğini Belirleme ve Düzenleme Özgürlüğünün Sınırları9 1- TBK m 26 ve 27 Hükümlerinin Önceki BK m 19 ve 20 Hükümleri ile Karşılaştırılması ve Değerlendirilmesi9 2- Emredici Hüküm16 a- Emredici Hüküm Kavramı16 b- Yasaklayıcı Hüküm Kavramı22 (1)- Sözleşmenin İçeriği veya Yöneldiği Amaç İtibariyle Yasaklayıcı Hükmü İhlal Etmesi25 (2)- Sözleşmenin Kuruluş Aşamasındaki Koşullar İtibariyle Yasaklayıcı Hükmü İhlal Etmesi26 (3)- Sözleşmenin Tarafları İtibariyle Yasaklayıcı Hükmü İhlal Etmesi27 c- Emredici Hüküm- Yasaklayıcı Hüküm Ayrımının Değerlendirilmesi32 d- Emredici Hükme Aykırılık33 e- Kamu Düzeni38 (1)- Kamu Düzeni Kavramının İçeriğinin Tayini38 i- Kavramın İçeriği Bakımından Öğretide İleri Sürülen Görüşler39 ii- Kamu Düzeni Kavramının İçeriği Bakımından İleri Sürülen Görüşlerin Değerlendirilmesi45 (2)- Kamu Düzenine Aykırılık50 f- Kişilik Hakkı56 (1)- Kişilik Hakkı Kavramı56 (2)- Kişilik Hakkının İhlali61 3- Ahlâka Aykırılık63 a- Ahlâka Aykırılık Kavramının İçeriğinin Tayini63 b- Ahlâka Aykırılık Halleri 74 İkinci Bölüm MK m 23/11 Anlamında Kişi Özgürlüğü ve Bu Özgürlüğün Hukuka ya da Ahlaka Aykırı Olarak Sınırlandırıldığı Haller A- Kişiliğin Hukuki İşlemler Karşısında Korunması85 B- Medeni Kanun m 23 Hükmünün Uygulama Alanı88 1- Hukuki İşlemler Bakımından88 2- Hüküm Kapsamında Korunan Kişiler Bakımından89 C- MK m 23 Hükmünün Birinci ve İkinci Fıkrasının Koruduğu Değerlerin Ayırt Edilmesi92 D- MK m 23/1 Hükmünün Koruduğu Değerler95 1- Bucher Tarafından Savunulan Görüş96 2- Jâggi Tarafından Savunulan Görüş98 3- Görüşlerin Değerlendirilmesi100 4- Görüşümüz102 E - MK m 23/1’ de Yer Alan Temel Prensibi Yansıtan Hükümler110 1- Medeni Kanunun Kişiler Hukuku Kitabında Yer Alan Özel Hükümler110 2- Medeni Kanunun Aile Hukuku Kitabında Yer Alan Özel Hükümler111 F- MK m 23/11 Hükmünün Koruduğu Değerler113 1- MK m 23/11 Hükmünün Amacı113 a- Kişinin Özgürlüklerinden Vazgeçmesi117 (1)- Hâkim Görüş117 (2)- Hâkim Görüşün Değerlendirilmesi120 b- Kişi Özgürlüğünün Hukuka veya Ahlaka Aykırı Olarak Sınırlandırılması124 2- MK m 23/11 Hükmünün TBK m 27/1 Hükmüyle Olan İlişkisi127 G- MK m 23/11 Hükmü Uygulaması Bakımından Önem Arz Eden Hükümler132 1- Eşya Hukukunda Yer Alan Özel Hükümler132 2- Borçlar Kanununda Yer Alan Özel Hükümler136 a- Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması veya Kaldırılması Hakkından Feragat Edilememesi136 b- Satış İlişkisi Doğuran Hakların Süresi Bakımından Getirilen Sınırlama142 c- Konut ve Çatılı İşyeri Kiralarında Sözleşmenin Sona Ermesine İlişkin TBK m 347 Hükmü144 d- Hizmet Sözleşmesi Kısmında Yer Alan Özel Hükümler150 e- Vekâlet Sözleşmesinin Sona Erdirilmesine îlişkin TBK m 512 Hükmü154 (1)- Vekâlet Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin TBK m 512 Hükmünün Kişiliğin Korunması Alanındaki Rolü156 (2)- Hükme Aykırı Sözleşmelerin Geçerliliği Sorunu162 f- Kefaletin Gerçek Kişiler Bakımından Yürürlükte Kalacağı Azami Süreyi Belirleyen TBK m 598 Hükmü168 g- Adi Ortaklığın Sona Ermesine İlişkin TBK m 640 Hükmü170 H- MK m 23/11 Anlamında Kişi Özgürlüğünün Sınırlandırılması 177 1- Verme Borçlarının Kişi Özgürlüğünü Sınırlandırması Sorunu 180 2- Ceza Koşulunun Miktarının MK m 23/11 Çerçevesinde Değerlendirilmesi Sorunu188 a- Genel Olarak188 b- Tacirler Bakımından Kararlaştırılan Ceza Miktarının İndirilmesi195 3 - Gelecekteki Alacakların Toptan Temlikinin Ekonomik Özgürlüğü Sınırlaması Sorunu206 a- Gelecekteki Alacakların Toptan Temliki206 b- Gelecekteki Alacakların Toptan Temlikinin MK m 23/11 Hükmüyle Denetlenmesi216 I- Kişi Özgürlüğünün İhlalinin Somutlaştırılması Bakımından Başvurulabilecek Unsurların Belirlenmesi222 1- Sözleşme Süresinin ve Buna Bağlı Olarak MK m 23/ II Hükmünün Belirli ve Belirsiz Süreli Sözleşmeler Bakımından Arz Ettiği Önem229 2- Sözleşme Süresinin MK m 23/11 Hükmünün Somutlaştırılmasındaki Etkisi Bakımından İleri Sürülen Görüşlerin Değerlendirilmesi236 a- Spiro’nun Sözleşmelerin Devam Edeceği Üst Sürelerin Önceden Belirlenmesi Yönündeki Görüşü236 b- Spiro tarafından belirlenen kriterler238 (1)- Konusunu Borçlunun İş Gücünün Oluşturduğu Sözleşmeler240 (2)- Borçlunun Kendi Hâkimiyet Alanı Dışında ve İradesinden Bağımsız Olarak Gerçekleşen Bir Riskin Sonuçlarını Üstlendiği Sözleşmeler242 (3)- Konusunu Malvarlığı Değerinin Oluşturduğu Sözleşmeler243 (4)- Olumsuz Edim Yükümlülükleri İçeren Sözleşmeler244 (5)- Alacaklının Yaşamı Boyunca Süreceği Kararlaştırılan Sözleşmeler246 (6)- Tüzel Kişiliğe Katılmayı Sağlayan Sözleşmeler248 c- Sözleşme Süresinin Bütünüyle Somut Olayın Özellikleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi Gerektiğine İlişkin Görüş249 d- Görüşlerin Değerlendirilmesi 254 3- Sonsuz Süreli Sözleşmeler257 J- Ekonomik Özgürlüğün İhlali Bakımından MK m 23/11 Hükmünün Somutlaştırılmasında Dikkate Alınacak Unsurlar265 1- Sözleşmedeki Süre Unsuru265 2- Edim Yükümlülüğünün Kişi Özgürlüğüne Etkisi270 a- Genel Olarak270 b- Sözleşmenin Kişi Özgürlüğüne Getirdiği Sınırlamanın Kapsamı273 c- Bağımlılık Unsuru281 d- Sözleşmenin Konusunu Kişiliğe Yakın Değerlerin Oluşturması284 e- Olumsuz Edim Yükümlülüğünün Kişi Özgürlüğüne Etkisi286 3- Sözleşmenin Borçluya Sağlayacağı Faydaların Kişi Özgürlüğüne Getirilen Sınırlamaya Etkisi290 4- Alacaklının Kişi Özgürlüğünü Sınırlayan Edimin İfasında Sözleşme İlişkisinin Amacına Uygun Bir Menfaatinin Olması 295 a- Genel Olarak295 b- Sözleşme Süresinin veya Feshi İhbar Süresinin Kısa Olması308 c- Bir Takım Hakların Varlıkları veya İçerikleri Bakımından Taraflar Arasında Eşitsizlik Yaratılmış Olması315 5- Sözleşmenin Bir Takım Unsurlarının Daha Sonra Belirlenmesine Yönelik Anlaşmalar317 6- Sözleşmenin Bir Takım Unsurlarının Sınırlandırılmamış Olması Dolayısıyla Kişinin Üstlendiği Sorumluluğun Sınırlarının Öngörülememesi325 a- Kefalet Sözleşmesi Bakımından325 b- İpotek Bakımından334 c- Taşınır Rehni Bakımından343 d- Gelecekteki Alacakların Toptan Temliki Bakımından345 7- Sözleşmeden Doğan Yükümlülüğün İhlali Halinde Uygulanacak Olan Yaptırım349 8- Söz Konusu Unsurların Rolü350 Üçüncü Bölüm Kişiliğin İhlali Dolayısıyla Uygulanacak Yaptırım A- Genel Olarak353 1- Kesin Hükümsüzlük354 2- Kısmi Hükümsüzlük359 a- Genel Olarak359 b- Kısmi Hükümsüzlüğün Şartları360 (1)- Genel Olarak360 (2)- “Sözleşmenin Bir Kısmının Hükümsüz Olması” Kavramı365 (3)- Tarafların Farazi İradelerinin Tespiti367 c- Kısmi Hükümsüzlüğün Kanunda İfade Edilmeyen Türleri 375 (1)- Değiştirilmiş Kısmi Hükümsüzlük375 (2)- Genişletilmiş Kısmi Hükümsüzlük392 B- Kişiliğin İhlali Halinde Uygulanacak Yaptırıma Dair Görüşler395 1- Genel Olarak395 2- Kişilik Hakkına Aykırı Sözleşmenin Tabi Olacağı Yaptırımın MK m 23’ün Anlam ve Amacından Çıktığına Dair Görüş 396 a- Kişinin Üzerinde Tasarruf Edemeyeceği Değerleri Konu Edinen Hukuki İşlemler Bakımından Söz Konusu Olan Yaptırım396 b- Kişi Özgürlüğünü Hukuka veya Ahlaka Aykırı Sınırlayan Hukuki İşlemler Bakımından Söz Konusu Olan Yaptırım398 (1)- Kişi Özgürlüğünü Aşırı Sınırlayan Hukuki İşlemlerin Tabi Olacağı Yaptırımın Arz Etmesi Gereken Farklılıklar398 (2)- Kişi Özgürlüğünü Aşırı Sınırlayan Hukuki İşlemlerin Tabi Olacağı Yaptırım Olarak: Fesih Hakkı ve Defi Hakkı402 3- Kişi Özgürlüğünü İhlal Eden Sözleşmeye İçeriği Değiştirilmiş Kesin Hükümsüzlük Yaptırımının Uygulanacağı Yönündeki Görüşler407 a- Esnek Hükümsüzlük Teorisi407 b- Sınırlı Esnek Hükümsüzlük Teorisi410 c- Bireysel Korumayı Hedefleyen Emredici Hükümlerin İhlali Halinde Kesin Hükümsüzlük Yaptırımının İçeriğinin Daima Değiştirileceğine Dair Görüş413 C- Görüşlerin Değerlendirilmesi421 1- MK m 23 Hükmüne Uygulanacak Olan Yaptırımın Hukuki Dayanağı421 2- MK m 23 Hükmünün Birinci ve İkinci Fıkralarına Farklı Yaptırımların Uygulanması Sorunu428 3- Kişi Özgürlüğünü Hukuk Düzeninin İzin Verdiği Ölçüyü Aşar Nitelikte Sınırlayan Hukuki İşlemlerin Tabi Olacağı Yaptırım 432 a- Genel Olarak 432 b- Kişi Özgürlüğü Sınırlanan Borçlunun Sözleşmeyle Bağlı Kalma Yönündeki İradesinin Kesin Hükümsüzlüğün İleri Sürülmesine Etkisi 432 c- Kesin Hükümsüzlüğün İleriye Yönelik Sonuç Doğurması 440 d- Kişi Özgürlüğüne Getirilen Sınırlamanın Ahlaka Aykırı Olup Olmadığının Tespitinde Dikkate Alınacak An441 e- Kişi Özgürlüğüne Getirilen Aşırı Sınırlamanın Kısmi Hükümsüzlük Çerçevesinde Giderilmesi 445 SONUÇ 457 KAYNAKÇA 473