Kafkasya'da Azerbaycan–Ermenistan Uyuşmazlığı: Çatışma–Barış Sarkacı
Kafkasya'da Azerbaycan–Ermenistan Uyuşmazlığı: Çatışma–Barış Sarkacı
Mesut Hakkı CAŞIN / Sina KISACIK
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Kafkaslar bölgesindeki en önemli çatışmalardan birisi, Ermenistan'ın Azerbaycan'ın topraklarının 'sini uluslararası hukuka aykırı olarak işgal etmesidir. Bunun sonucunda, bir milyon Azerbaycan vatandaşı topraklarını terk etmiştir.
BM ve AGİT kararlarına rağmen çözüme kavuşmayan işgal altındaki Azerbaycan'a ait 7 bölgenin geri verilmesi yolundaki barış müzakereleri, "Rusya-ABD-Fransa" eşbaşkanlığında "Minsk Grubu"nun çeyrek yüzyıldır diplomatik ve hukuki çözüm getirememesi, sınırda geçici ateşkesin ihlalleriyle ve ciddi insan kayıplarıyla neticelenmektedir. Uluslararası ilişkiler literatüründe "Dondurulmuş Çatışma" olarak tanımlanan bu süreç, Avrupa'da etnik-dinsel yeni çatışmaların yeniden alevlenmesi tehlikesini Kafkas dağlarına miras bırakmıştır.
Rusya'nın Ermenistan ile stratejik işbirliği antlaşmasının varlığı, Rusya'nın Gürcistan, Ukrayna, Suriye üçgeninde takip ettiği vekâlet savaşları ve Melez Savaş taktikleri incelendiğinde, Ermenistan ve Azerbaycan arasında sıcak bir çatışmanın tırmanması halinde, Kafkaslar'da dondurulmuş çatışmaları yeni belirsizliklere sürükleme tehlikesine dikkat çekilmelidir. Dağlık Karabağ meselesinin, uluslarararası hukukun öngördüğü esaslar içinde BM, AGİT ve AB kararlarına uygun olarak işgalin sona erdirilmesi, bölgeye kalıcı istikrar, barışı ve refahın egemen olmasında tek kalıcı yol sorunun diplomatik görüşmelerle çözülmesidir.
Bu eser, sorunun tarihi ve siyasal arka planı ışığında, uluslararası hukuka uygun olarak çözümündeki engelleri, tarafların görüşlerini ve geleceğe yönelik olası diplomatik, politik, askeri çözüm yollarını akademik objektiflik kriterlerine bağlı kalarak analizini hedeflemektedir.
Konu Başlıkları
Dağlık Karabağ Uyuşmazlığında Tarihsel Arka Plan
Dondurulmuş Çatışmalar Bağlamında Dağlık Karabağ Uyuşmazlığının Teorik Yapısı
Dağlık Karabağ'ın Hukuki Statüsü
Arabuluculuk ve AGİT Misyonu
İşgal Altındaki Topraklardan Geri Çekilme
Rusya–ABD–AB ve Türkiye'nin Uzlaşı Yaklaşımları
Taraflar Arasında Karşılıklı Diyalog ve Güvenin İnşası
Çözüme Yönelik Senaryolar
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 13
GİRİŞ 15
I. DAĞLIK KARABAĞ UYUŞMAZLIĞINDA TARİHSEL ARKA PLAN 18
II. FROZEN CONFLICTS – DONDURULMUŞ ÇATIŞMALAR BAĞLAMINDA DAĞLIK KARABAĞ UYUŞMAZLIĞININ TEORİK YAPISI 34
III. ULUSLARARASI HUKUK VE UYUŞMAZLIĞIN BARIŞÇI YOLLARDAN ÇÖZÜM ARAYIŞLARI 38
IV. DAĞLIK KARABAĞ’IN HUKUKİ STATÜSÜ 41
A. Sovyetler Birliği Hukuku Altında Dağlık–Karabağ’ın Statü Meselesi: 1977 Anayasası ve 1990 “Ayrılık Kanunu” 43
1. 1990 tarihli “Ayrılık Kanunu” Azerbaycan Cumhuriyetine Uygulanabilir mi? 44
2. Sovyetler Birliği Altında Dağlık–Karabağ’ın Statüsü 45
3. Dağlık–Karabağ’ın ayrılık tartışmalarının 1977 Birlik Anayasası Bağlamında Ele Alınması 45
4. Dağlık–Karabağ’ın Ayrılık Tartışmalarının 1990 ‘Ayrılık Kanunu’ Çerçevesinde Ele Alınması 46
B. DK’nın Statüsünün Uluslararası Hukukta İncelenmesi 49
1. Uti Possidetis ilkesi Gereğince Azerbaycan’ın Ayrılmaz Bir Parçası olarak Dağlık–Karabağ 49
2. Uluslararası Hukukta Devletin Ülkesinin Bütünlüğü İlkesi 51
3. Uluslararası Hukukta Self Determination İlkesi ve Dağlık–Karabağ 53
C. Referandum Vasıtasıyla Sorunu Çözmek 63
V. ARABULUCULUK VE AGİT MİSYONU 66
A. Minsk Grubu Formatı 66
B. 1994 Budapeşte Zirvesi 72
C. 1996 Lizbon Zirvesi 73
D. 2006 Prag Formatı 78
E. 2007 Madrid Zirvesi 80
F. AGİT’in Arabuluculuk Rolünde Metodoloji 91
1. 17 Temmuz 1997 Paket Çözüm 91
2. Kademeli Çözüm Modeli 93
3. Ortak Devlet Modeli Tasarısı 94
G. Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ Meselesindeki Tutumu 95
H. Ermenistan’ın Dağlık Karabağ Meselesindeki Tutumu 100
VI. İŞGAL ALTINDAKİ TOPRAKLARDAN GERİ ÇEKİLME 107
A. Lâçin Bölgesinde Düzenlemeler 108
B. Kelbecer’in Geri Verilmesi 110
VII. DAĞLIK KARABAĞ SORUNUNDA MÜLTECİLERİN KONUMU 112
A. Dağlık Karabağ Çevresindeki Bölgelere Geri Dönüş 113
1. Dağlık Karabağ’a Uygun Bir Biçimde Geri Dönme 114
2. Uluslararası Yardım Programları 115
B. Ticaret ve İletişim Bağları 116
1. Kara ve Demiryolları 117
VIII. TARAFLAR ARASINDA KARŞILIKLI DİYALOG VE GÜVENİN İNŞASI 120
A. Güvenlik Garantileri 121
1. Güçlerin Ayrılması ve Silahsızlandırma 122
2. Barış Güçlerinin Yerleştirilmesi 122
3. Daha Geniş Askeri İşbirliği 124
IX. RUSYA–ABD–AB VE TÜRKİYE’NİN UZLAŞI YAKLAŞIMLARI 125
A. Rusya’nın Yakın Çevre Doktrini ve Arabuluculuk Rolü 125
B. Amerika Birleşik Devletleri’nin Çok Yönlü Kafkasya Politikası 129
C. Türkiye’nin Dağlık Karabağ Sorununa Yaklaşımı 132
X. SONUÇ 162
EKLER 177
1. Almaty Act Preamble 177
2. UN Security Council 30 April 1993 184
3. UN General Assembly 14 March 2008 186
4. UN Security Council 29 July 1993 188
5. UN Security Council 14 October 1993 190
6. UN Security Council 12 November 1993 192
7. Parliamentary Assembly Resolution 1416 2005 194
Kaynakça 197
Kavram Dizini 215